पंचमान - मान २

वायोमधें देव नाना । वायोरूपेंची देवता ।
त्रैलोक्य चालवी वायो । वायोस्तुनि न बोलवे ॥१॥
निश्चळा वेगळा वायु । चंचळा  वर्तवी सदा ।
देव तो हाची जाणवा । सर्व देह्यांतरीं वसे ॥२॥
येकांगें पाहातां वायो । येकांगें पाहातां हरी ।
चंचळत्वें जग्गजोती । आत्मा त्यासीच बोलीजे ॥३॥
सर्वात्मा सर्व अंतरात्मा । सर्वसाक्षी सर्वोत्तमु ।
सर्वकर्ता सर्वभोक्ता । सर्वत्र देहधारकु ॥४॥
बहु देही बहु लीळा । बहु रूपी बहु कळा ।
बहु रंगी बहु संगी । बहु गुण बहु बहु ॥५॥
जगदीश जगदात्मा । जाणता जगजीवनु ।
जुनाट जजरी काया । धरी त्यागी परोपरीं ॥६॥
चालवितो दिसेना कीं । शरीरें चालती खरें ।
क्तीयेनें प्रत्यया येतें । रूप तें पाहातां नये ॥७॥
देहे हा आस्तीमौंशाचा । त्यामधें प्राण वासना ।
वासना जाणते सर्वै । प्राण देह्यास चेतवी ॥८॥
प्राण तों चेतना देहीं । प्राण जातां घडेचिना ।
तया प्राणांतरीं वर्ते । जाणती जगज्जोती हे ॥९॥
सुषुप्ती आवस्तेमघें । प्राण तो येत जातसे ।
परंतु नेणवे कांहिं । वेगळी जाणती कळा ॥१०॥
देह्यांतीं टाकितां देहो । मन प्राण समागमें ।
येक तें निवडेना कीम । तथापी भेदही कळे ॥११॥
कळे त्याला कळे सर्वैं । कळेना त्या कळेचिना ।
म्हणोनि सांडीजे हेंका । प्रत्ययो पाहाणें बरा ॥१२॥
आंडजा जारजा खाणी । स्वेतजा उत्बीजादीका ।
नाना देह्यांतरीं वर्ते । द्रष्टा पाहे परस्परें ॥१३॥
नाना परादिका वाणी । नाना देश भाषा रीती ।
नाना क्षत्रीं नाना स्थानीं । येकला नट नाटकु ॥१४॥
ज्ञानघनु ची सर्वज्ञु । कांहीं येक पुरातनु ।
नाना विद्या कळा जाती । दक्ष धूर्त विचक्षणु ॥१५॥
गुरु तो शिष्य तो जाला । शिष्य तोची पुढें गुरु ।
देव तो भक्त तो ज्ञानी । सर्व तो जगदांतरें ॥१६॥
थोर तो धाकुटा मोठा । सर्वत्र वैश्वानरु ।
तथा बीजाकारे पाणी । येकहि भेदहि दिसे ॥१७॥
बहु भाग्य सभागी तो । अभागी अल्पवैभवें ।
भाग्यांशें पाहातां येकु । थोडया भाग्यें न मानिती ॥१८॥
जाणणें म्हणिजे ज्ञान । ज्ञानें सर्वत्र वर्तती ।
परंतु येक तो ज्ञानी । येक तो ज्ञानसाधकु ॥१९॥
कीतेक देवतें भूतें । कीतेक ब्रह्मयोगिणी ।
कीतेक हरीहरादिक । सर्वत्र जाणती कळा ॥२०॥
कल्पना कामनारूपें । वायोरूप विराजती ।
कीतेक घुमती आंगीं । प्रचात रोकडी जनीं ॥२१॥
आपलाल्या साभिमाने । मीपणें वाद घालिती ।
शरीरभावना भिन्न । भिन्नें क्षत्रे परोपरीं ॥२२॥
वास घे वासना देवो । स्थुळेंवीण खातां नये ।
म्हणोनी ब्राह्मणा द्यावें । विप्रमुखें संत्रुप्तता ॥२३॥
निर्वैर सर्वभूतांसीं । वर्तणें न घडे कदा ।
उगेंची वेर्थ बोलावें । चालणें न घडे कदा ॥२४॥
नेणताम नुमजे कांहीं । तारुणी मकरध्वजु ।
वृधाप्य आदळे आंगीं । दु:ख ब्रह्मांड कोसळे ॥२५॥
मागील कोण तो जन्म । माता पिता कळेचिना ।
कन्या पुत्र वधु कोण । कोण ते जन्मभूमिका ॥२६॥
मागील नाठवे आतां । आतांचें नाठवे पुढें ।
येकाकी येकलें  जावें । मायाजाळें भ्रमे जनु ॥२७॥
संचितासारिखे येती । प्राणी हे भोग भोगिती ।
भोगणें पुर्वीचा ठेवा । म्हणोनि पुण्य पाहिजे ॥२८॥
पुण्यमार्गें भले जाती । पापीष्टें पाप संचिती ।
पापयोगें माहां दुखें । पापयोगें दरीद्रता ॥२९॥
पातकी दैन्यवाणा तो । निंद्रा द्वेष वसे मनीं ।
न्याय अन्याय तो नेणे । मातला मदमछरें ॥३०॥
देव धर्म क्तिया नेणें । भ्रष्ट चांडाळ दुर्जनु ।
कुकर्मी घातकी दोषी । या लोका येमयातना ॥३१॥

इति श्रीपंचमाने स्वल्पसंकेते अंतरात्माविवरण नाम मान दुसरें ॥२॥