अधिकरणम् २ - अध्यायः १०

नागरकः सह मित्रजनेन परिचारकैश्च कृतपुष्पोपहारे संचारितसुरभिधूपे रत्यावासे प्रसाधिते वासगृहे कृतस्नानप्रसाधनां युक्त्यापीतां स्त्रियं सान्त्वनैः पुनः पानेन चोपक्रमेत् दक्षिणतश्चास्या उपवेशनम् । केशहस्ते वस्त्रान्ते नीव्यां इत्यवलम्बनम् । रत्यर्थं सव्येन बाहुनानुद्धतः परिष्वङ्गः ॥१॥

पूर्वप्रकरणसंबद्धैः परिहासानुरागैर्वचोभिरनुवृत्तिः । गूढाश्लीलानां च वस्तूनां समस्यया परिभाषणम् ॥३॥

सःनृत्तं अःनृतं वा गीतं वादित्रम् । कलासु संकथाः । पुनः पानेनोपच्छन्दनम् ॥४॥

जातानुरागायां कुसुमानुलेपनताम्बूलदानेन च शेषजनविसृष्टिः । विःजने च यथोक्तैरालिङ्गनादिभिरेनां उद्धर्षयेत् । ततो नीवीविश्लेषणादि यथोक्तं उपक्रमेत ॥५॥

इत्ययं रतारम्भः ॥५॥

रतावसानिकं रागं अतिवाह्याःसंस्तुतयोरिव सःव्रीडयोः परस्परं अःपश्यतोः पृथक्पृथगाचारभूमिगमनम् । प्रतिनिवृत्त्य चाःव्रीडायमानयोरुचितदेशोपविष्टयोस्ताम्बूलग्रहणं अच्छीकृतं (४४) चन्दनं अन्यद्वानुलेपनं तस्या गात्रे स्वयं एव निवेशयेत् ॥६॥

सव्येन बाहुना चैनां परिरभ्य चषकहस्तः (४५) सान्त्वयन्पाययेत् । जलानुपानं वा खण्डकखाद्यकं अन्यद्वा प्रकृतिसात्म्ययुक्तं उभावप्युपयुञ्जीयाताम् ॥७॥

अच्छरसकयूषम् (४६) अम्लयवागूं (४७) भृष्टमांसोपदंशानि (४८) पानकानि चूतफलानि (४९) शुष्कमांसं मातुलुङ्गचुक्रकाणि (५०) सःशर्कराणि (५१) च यथाःदेशसात्म्यं च । तत्र मधुरं इदं मृदु विशदं इति च विदश्य विदश्य तत्तदुपहारेत् ॥८॥

हर्म्यतलस्थितयोर्वा चन्द्रिकासेवनार्थं आसनम् । तत्रानुकूलाभिः कथाभिरनुवर्तेत । तदङ्कसंलीनायाश्चन्द्रमसं पश्यन्त्या नक्षत्रपङ्क्तिव्यक्तीः करणम् । अरुन्धतीध्रुवसप्तर्षिमालादर्शनं च ॥९॥

चिति रतावसानिकम् ॥९॥

तत्रैतद्भवति ॥१०॥

ववसानेऽपि च प्रीतिरुपचारैरुपस्कृता । सःविस्रम्भकथायोगै रतिं जनयते पराम् ॥१०॥

व्परस्परप्रीतिकरैरात्मभावानुवर्तनैः । क्षणात्क्रोधपरावृत्तैः क्षणात्प्रीतिविलोकितैः ॥११॥

व्हल्लीसकक्रीडनकैर् (५२) गायनैर्लाटरासकैः । रागलोलार्द्रनयनैश्चन्द्रमण्डलवीक्ष्णैः ॥१२॥

आद्ये संदर्शने जाते पूर्वं ये स्युर्मनोरथाः । पुनर्वियोगे दुःखं च तस्य सर्वस्य कीर्तनैः ॥१३व्१॥

कीर्तनान्ते च रागेण परिष्वङ्गैः सःचुम्बनैः । तैस्तैश्च भावैः संयुक्तो यूनो रागो विवर्धते ॥१३व्२॥

(प्रकरण)२१ (५३)

[१]रागवद्[२]आहार्यरागं [३]कृत्रिमरागं [४]व्यवहितरागं [५]पोटारतं [६]खलरतं [७]अःयन्त्रितरतं इति रतविशेषाः ॥१४॥

संदर्शनात्प्रभृत्युभयोरपि प्रवृद्धरागयोः प्रयत्नकृते समागमे प्रवासप्रत्यागमने वा कलहवियोगयोगे तद्[१]रागवत् ॥१५॥

तत्रात्माभिप्रायाद्यावदर्थं च प्रवृत्तिः ॥१६॥

मध्यस्थरागयोरारब्धं यदनुरज्यते तद्[२]आहार्यरागम् ॥१७॥

तत्र चातुःषष्टिकैर्योगैः सात्म्यानुविद्धैः संधुक्ष्य संधुक्ष्य रागं प्रवर्तेत ॥१८॥

तत्कार्यहेतोरन्यत्र सक्तयोर्वा [३]कृत्रिमरागम् ॥१९॥

तत्र समुच्चयेन योगाञ् शास्त्रतः पश्येत् ॥२०॥

पुरुशस्तु हृदयप्रियां अन्यां मनसि निधाय व्यवहरेत् । संप्रयोगात्प्रभृति रतिं यावत् । अतस्तद्[४]व्यवहितरागम् ॥२१॥

न्यूनायां कुम्भदास्यां परिचारिकायां वा यावदर्थं संप्रयोगस्तत्[५]पोटारतम् ( ५४) ॥२२॥

तत्रोपचरान्नाद्रियेत ॥२३॥

तथा वेश्याया ग्रामीणेन सह यावदर्थं [६]खलरतम् ॥२४॥

ग्रामव्रजप्रत्यन्तयोषिद्भिश्च नागरस्य ॥२५॥

उत्पन्नविस्रम्भयोश्च परस्परानुकूल्याद्[७]अःयन्त्रितरतम् ॥२६॥

चिति रतानि ॥२६॥

(प्रकरण)२२ (५५)

वर्धमाणप्रणया तु नयिका सपत्नीनामग्रहणं तदाश्रयं आलापं वा गोत्रस्खलितं वा न मर्षयेत् । नायकव्यलीकं च ॥२७॥

तत्र सुःभृशः कलहो रुदितं आयासः शिरोरुहाणां अवक्षोदनं (५६) प्रहणनं आसनाच्छयनाद्वा मह्यां पतनं माल्यभूषणावमोक्षो भूमौ शय्या (५७) च ॥२८॥

तत्र युक्तरूपेण साम्ना पादपतनेन वा प्रसन्नमनास्तां अनुनयन्नुपक्रम्य शयनं आरोहयेत् ॥२ ।१० ।३० तस्य च वचनं उत्तरेण योजयन्ती विवृद्धक्रोधा सःकचग्रहं अस्यास्यं उन्नमय्य पादेन बाहौ शिरसि वक्षसि पृष्ठे वा सकृद्द्विस्त्रिर्हन्यात् । द्वारदेशं गच्छेत् । तत्रोपविश्याश्रुकरणं इति ॥२९॥

अतिःक्रुद्धापि तु न द्वारदेशाद्भूयो गच्छेत् । दोषवत्त्वात् । इति दत्तकः । तत्र युक्तितोऽनुन्~ईयमाना प्रसादं आकाङ्क्षेत् । प्रसन्नापि तु सःकषायैर् (५८) एव वाक्यैरेनं तुदतीव प्रसन्नरतिकाङ्क्षिणी नायकेन परिरभ्येत ॥३१॥

स्वभवनस्था तु निमित्तात्कलहिता तथाःविदचेष्टैव नायकं अभिगच्छेत् ॥३२॥

तत्र पीठमर्दविटविदूषकैर्नायकप्रयुक्तैरुपशमितरोषा तैरेवानिनीता तैः सहैव तद्भवनं अधिगच्छेत् । तत्र च वसेत् ॥३३॥

चिति प्रणयकलहः ॥३३॥

भवन्ति चात्र श्लोकाः ॥३४॥

वेवं एतां चतुःषष्टिं बाभ्रव्येण प्रकीर्तिताम् । प्रयुञ्जानो वरस्त्रीषु सिद्धिं गच्छति नायकः ॥३४॥

व्ब्रुवन्नपि अन्यशास्त्राणि चतुःषष्टिविवर्जितः । विद्वत्संसदि नात्यःअर्थं कथासु परिपूज्यते ॥३५॥

व्वर्जितोऽप्यन्यविज्ञानैरेतया यस्त्वलंकृतः । स गोष्ठ्यां नरनारीणां कथास्वग्रं विगाहते (५९) ॥३६॥

व्विद्वद्भिः पूजितां एनां खलैरपि सुःपूजितम् । पूजितां गणिकासङ्घैर्नन्दिनीं को न पूजयेत् ॥३७॥

व्नन्दिनी सुःभगा सिद्धा सुःभगंकरणीति च । नारीप्रियेति चाचार्यैः शास्त्रेष्वेषा निरुच्यते ॥३८॥

व्कन्याभिः परयोषिद्भिर्गणिकाभिश्च भावतः । वीक्ष्यते बहुमानेन चतुःषष्टिविचक्षणः ॥३९॥

चिति श्रीवात्यायनीये कामसूत्रे सांप्रयोगिके द्वितीयेऽधिकरणे रतारम्भावसानिकं रतविशेषाः प्रणयकलहश्च दशमोऽध्यायः । आदितः पञ्चदशः ॥लिव्रे ३ कन्यासंप्रयुक्तकं तृतीयं अधिकरणम् ॥१०॥