संस्कृत सूची|संस्कृत साहित्य|व्याकरणः|अष्टाध्यायी|अध्याय ६| भाग २ अध्याय ६ भाग १ भाग २ भाग ३ भाग ४ अध्याय ६ - भाग २ महर्षि पाणिनी द्वारा रचित अष्टाध्यायी हा संस्कृत व्याकरणावरील एक अत्यंत प्राचीन ग्रंथ आहे, जो ई.पू. ५००व्या शतकात रचला गेला. Tags : ashtadhyayigrammerpaniniअष्टाध्यायीपाणिनीव्याकरण भाग २ Translation - भाषांतर १ बहुव्रीहौ प्रकृत्या पूर्वपदं ।२ तत्पुरुषे तुल्य अर्थतृतीयासप्तमीउपमान अव्ययद्वितीयाकृत्याः ।३ वर्णः वर्णेषु अनेते ।४ गाधलवणयोः प्रमा- णे ।५ दायाद्यं दायादे ।६ प्रतिबन्धि चिरकृच्छ्रयोः ।७ पदे अपदेशे ।८ निवाते वातत्रा- णे ।९ शारदे अणार्तवे ।१० अध्वर्युकषाययोर्जातौ ।११ सदृशप्रतिरूपयोः सादृश्ये ।१२ द्विगौ प्रमा- णे ।१३ गन्तव्यपण्यं वाणिजे ।१४ मात्रा उपज्ञा उपक्रम छाये नपुंसके ।१५ सुखप्रिययोर्हिते ।१६ प्रीतौ च ।१७ स्वं स्वामिनि ।१८ पत्यौ ऐश्वर्ये ।१९ न भूवाच् चित् दिधिषु ।२० वा भुवनं ।२१ आशङ्क आबाधनेद्- ईयस्सु सम्भावने ।२२ पूर्वे भूतपूर्वे ।२३ सविधसनीडसमर्यादसवेशसदेशेषु सामीप्ये ।२४ विस्पष्- ट आदीनि गुणवचनेषु ।२५ श्रज्य अवमकन्पापवत्सु भावे कर्मधारये ।२६ कुमारः च ।२७ आदिः प्रत्येनसि ।२८ पूगेषु अन्यतरस्यां ।२९ इक् अन्त कालकपालभगालशरावेषु द्विगौ ।३० बहु अन्यतरस्यां ।३१ दिष्- टिवितस्त्योः च ।३२ सप्तंई सिद्धशुष्कपक्वबन्धेषु अकालात् ।३३ परिप्रति उप अपाः वर्ज्यंआन अहोरात्र वयवेषु ।३४ राजन्यबहुवचनद्वंद्वे अन्धकवृष्णिषु ।३५ संख्या ।३६ आचार्य उपसर्जनः च न्तेवासी ।३७ कार्तकौजप आदयः ।३८ महान् व्रीहि अपराह्ण गृष्टि इष्वासजाबालभारभारतहैलिहिलरौरवप्रवृद्धेषु ।३९ क्षुल्लकः च वैश्वदेवे ।४० उष्ट्रः सादिवाम्योः ।४१ गौः सादसादिसारथिषु ।४२ कुरुगार्हपतरिक्तगुरु असूतजरती अश्लीलदृ- ढरूपापारेवडवातैत्तिलकद्रूःपण्य अम्बलः आसीभारा- णां च ।४३ चतुर्थी तदर्थे ।४४ अर्थे ।४५ क्ते च ।४६ कर्मधारये अनिष्ठा ।४७ अहीने द्वितीया ।४८ तृतीया कर्मणि ।४९ गतिरनन्तरः ।५० त आदौ च ण् इति कृति अतौ ।५१ तवै च अन्तः च युगपत् ।५२ अनिक् अन्तः अञ्चतौ वप्रत्यये ।५३ नि अध्- ई च ।५४ ईषत् अन्यतरस्यां ।५५ हिरण्यपरिमा- णं धने ।५६ प्रथमः अचिर पामत्तौ ।५७ कतर कतमौ कर्मधारये ।५८ आर्यः ब्राह्मणकुमारयोः ।५९ राजा च ।६० षष्ठी प्रत्येनसि ।६१ क्ते नित्य अर्थे ।६२ ग्रामः शिल्पिनि ।६३ राजा च प्रशंसायां ।६४ आदिरुदात्तः ।६५ सप्तमीहारिणौ धर्म्ये अहरणे ।६६ युक्ते च ।६७ विभाषा अध्यक्षे ।६८ पापं च शिल्पिनि ।६९ गोत्र अन्तेवासि(न्)माणवब्राह्मणेषु क्षेपे ।७० अङ्गानि मैरेये ।७१ भक्त आख्याः तदर्थेषु ।७२ गोबिडालसिंहसेन्धवेषु उपमाने ।७३ अके जीविका अर्थे ।७४ प्राचां क्रीडायां ।७५ अणि नियुक्ते ।७६ शिल्पिनि च अकृञः ।७७ संज्ञायां च ।७८ गोतन्तियवं पाले ।७९ णिनि ।८० उपमानं शब्द र्थप्रकृतौ व ।८१ युक्त आ रोहि(न्)आदयः च ।८२ दीर्घकाशतुषभ्राष्ट्रवटं जे ।८३ अन्त्यात् पूर्वं बह्वचः ।८४ ग्रामे अनिवसन्तः ।८५ घोष आदिषु ।८६ छात्त्रि आदयः शालायां ।८७ प्रस्थे अवृद्धं अकर्की आदीणाम् ।८८ माला आदीणां च ।८९ अमहत्नवं नगरे अनुदीचां ।९० अर्मे च अवर्णं द्व्यच् त्र्यच् ।९१ न भूत अधिकसंजीवमद्र अश्म(न्)कज्जलं ।९२ अन्तः ।९३ सर्वं गुणकार्त्स्न्ये ।९४ संज्ञायां गिरिनिकाययोः ।९५ कुमार्यां वयसि ।९६ उदके अच्(अ)केवले ।९७ द्विगौ क्रतौ ।९८ सभायां नपुंसके ।९९ पुरे प्राचां ।१०० अरिष्- टगौडपूर्वे च ।१०१ न हास्तिनफलकमार्देयाः ।१०२ कुसूलकूपकुम्भशालं बिले ।१०३ दिक् शब्दाः ग्रामजनपद आख्यानचानराटेषु ।१०४ आचार्य उपसर्जनः च न्तेवासी ।१०५ उत्तरपदवृद्धौ सर्वं च ।१०६ बहुव्रीहौ विश्वं संज्ञयां ।१०७ उदर अश्व इषुषु ।१०८ क्षेपे ।१०९ नदी बन्धुनि ।११० निष्ठा उपसर्गपूर्वं अन्यतरस्याम् ।१११ उत्तरपद आदिः ।११२ कर्णः वर्णलक्षणात् ।११३ संज्ञा औपम्ययोः च ।११४ कण्ठपृष्ठग्रीवाजंघं च ।११५ शृङ्गं अवस्थायां च ।११६ नञः जरमरमित्रमृताः ।११७ सोर्मनसी अलोम(न्)उषसी ।११८ क्रतु आदयः ।११९ आदि उदात्तं द्व्यच् छन्दसि ।१२० वीरवीर्यौ च ।१२१ कूलतीरतूलमूलशाला अक्षसमं अव्ययीभावे ।१२२ कंसमन्थशूर्पपाय्यकाण्डं द्विगौ ।१२३ तत्पुरुषे शालायां नपुंसके ।१२४ कन्था च ।१२५ आदिः चिहण आदीणां ।१२६ चेलखेटकटुककाण्डं गर्हायां ।१२७ चीरं उपमानम् ।१२८ पललसूपशाकं मिश्रे ।१२९ कूलसूदस्थलकर्षाः संज्ञायां ।१३० अकर्मधारये राज्यं ।१३१ वर्ग्य आदयः च ।१३२ पुत्रः पुंभ्यः ।१३३ न आचार्यराज(न्)ऋत्विज्संयुक्तज्ञाति आख्यायां ।१३४ चूर्णआदीनि अप्राणिषष्ठ्याः ।१३५ षट् च काण्डआदीनि ।१३६ कुण्डं वनं ।१३७ प्रकृत्या भगालं ।१३८ शितेर्नित्य अ बह्व् च् अहुव्रीहौ अभसत् ।१३९ गतिकारक उपपदात् कृत् ।१४० उभे वनस्पतिआदिषु युगपत् ।१४१ देवताद्वंद्वे च ।१४२ न उत्तरपदे अनुदात्त आदौ अपृथिवीरुद्रपूष(न्)मन्थिषु ।१४३ अन्तः ।१४४ थ अथघञ्क्त अच् अप् इत्रका- णां ।१४५ सु उपमाणात् क्तः ।१४६ संज्ञायां अणाचित आदीणाम् ।१४७ प्रवृद्धआदीणां च ।१४८ कारकात् दत्त श्रुतयोरेव आशिषि ।१४९ इत्थम्भूतेन कृतं इति च ।१५० अनः भावकर्मवचनः ।१५१ मंक्तिन् व्याख्यानशयन आसनस्थानयाजक आदिक्रीताः ।१५२ सप्तम्याः पुण्यं ।१५३ ऊन अर्थकलहं तृतीययाः ।१५४ मिश्रं च अनुपसर्गं असंधौ ।१५५ नञः गुणप्रतिषेधे सम्पादि(न्)अर्हहित अलमर्थाः तद्धिताः ।१५६ ययतोः च अतदर्थे ।१५७ अच् कौ अशक्ते ।१५८ आक्रोशे च ।१५९ संज्ञायां ।१६० कृत्य उक इष्णुच्चारु आदयः ।१६१ विभाषा तृन् अन्नतीक्ष्- णशुचिषु ।१६२ बहुव्रीहौ इदम् एतद् तध्यः प्रथमपूरणयोः क्रियागणने ।१६३ संख्यायाः स्तनः ।१६४ विभाषा छन्दसि ।१६५ संज्ञायां मित्र अजिनयोः ।१६६ व्यवायिनः अन्तरं ।१६७ मुखं स्व अङ्गं ।१६८ न अव्यय दिक् शब्दगोमहत्स्थूलमुष्टिपृथुवत्सेभ्यः ।१६९ निष्ठा उपमाणात्न्यतरस्यां ।१७० जातिकालसुख आदिभ्यः अणाच्छादणात् क्तः अकृतमितप्रतिपन्णाः ।१७१ वा जाते ।१७२ नन्सुभ्यां ।१७३ कपि पूर्वं ।१७४ ह्रस्व अन्ते अन्त्यात् पूर्वं ।१७५ बहोर्नञ्वत्त्तरपदहूम्नि ।१७६ न गुण आदयः अवयवाः ।१७७ उपसर्गात् स्व अङ्गं ध्रुवम् अपर्शु ।१७८ वनं संआसे ।१७९ अन्तः ।१८० अन्तः च ।१८१ न निविभ्यां ।१८२ परेरभितोभाविमण्डलं ।१८३ प्रात् अस्व अङ्गं संज्ञायां ।१८४ निरुदक आदीनि च ।१८५ अभेर्मुखं ।१८६ अपात् च ।१८७ स्फिगपूतवीणाअञ्जसध्व(न्)कुक्षिसीरनामनाम च ।१८८ अधेरुपरिस्थं ।१८९ अनोरप्रधानकणीयसी ।१९० पुरुषः च अन्व् आदिष्- टः ।१९१ अतेरकृत्पदे ।१९२ नेरनिधाने ।१९३ प्रतेरंशु आदयः तत्पुरुषे ।१९४ उपात् द्व्यच् अजिनं अगौरआदयः ।१९५ सोरवक्षेपणे ।१९६ विभाषा उत्पुच्छे ।१९७ द्वित्रिभ्यां पद्दत्मूर्धसु बहुव्रीहौ ।१९८ सक्थं च अक्र अन्तात् ।१९९ पर आदिः छन्दसि बहुलं । N/A References : N/A Last Updated : January 17, 2018 Comments | अभिप्राय Comments written here will be public after appropriate moderation. Like us on Facebook to send us a private message. TOP