संस्कृत सूची|संस्कृत साहित्य|व्याकरणः|अष्टाध्यायी|अध्याय ६| भाग १ अध्याय ६ भाग १ भाग २ भाग ३ भाग ४ अध्याय ६ - भाग १ महर्षि पाणिनी द्वारा रचित अष्टाध्यायी हा संस्कृत व्याकरणावरील एक अत्यंत प्राचीन ग्रंथ आहे, जो ई.पू. ५००व्या शतकात रचला गेला. Tags : ashtadhyayigrammerpaniniअष्टाध्यायीपाणिनीव्याकरण भाग १ Translation - भाषांतर १ एक अचः द्वे प्रथमस्य ।२ अच् आदेर्द्वितीयस्य ।३ न न्द्राः संयोग आदयः ।४ पूर्वः अभ्यासः ।५ उभे अभ्यस्तं ।६ जक्षिति आदयः षट् ।७ तुजादीनां दीर्घः अभ्यासस्य ।८ लिटि धातोरनभ्यासस्य ।९ सन्यङोः ।१० श्लौ ।११ चङि ।१२ दाश्वान् साह्वान् मीढ्वान् च ।१३ ष्यङः सम्प्रसारणं पुत्रपत्योः तत्पुरुषे ।१४ बन्धुनि बहुव्रीहौ ।१५ वचिस्वपियज आदिणां किति ।१६ ग्रहिज्यावयिव्यधिवष्- टिविचतिवृश्चतिपृछ्हतिभृज्जतीणां ङ्- इति च ।१७ लिटि अभ्यासस्य उभयेषां ।१८ स्वापेः चङि ।१९ स्वपिस्यमिव्येञां यङि ।२० न वशः ।२१ चायः की ।२२ स्फ्सायः स्फी निष्ठायां ।२३ स्त्यः प्रपूर्वस्य ।२४ द्रवमूर्तिस्पर्शयोः श्यः ।२५ प्रतेः च ।२६ विभाषा अभि अवपूर्वस्य ।२७ शृतं पाके ।२८ प्यायः पी ।२९ लिट् यङोः च ।३० विभाषा श्वेः ।३१ णौ च सन् चङोः ।३२ ह्वः सम्प्रसारणं ।३३ अभ्यस्तस्य च ।३४ बहुलं छन्दसि ।३५ चायः की ।३६ अपस्पृधेथाम् आनृचुः आनृहुस्चिच्युषेतित्याजश्राताःश्रितम् आशीर्तः ।३७ न सम्प्रसारणे सम्प्रसारणं ।३८ लिटि वयो यः ।३९ वः च अस्य अन्यतरस्यां किति ।४० वेञः ।४१ ल्यपि च ।४२ ज्यः च ।४३ व्यः च ।४४ विभाषा परेः ।४५ आत् एचः उपदेशे अश्- इति ।४६ न व्यः लिटि ।४७ स्फुरतिस्फुलत्योर्घञि ।४८ क्रीइङ्जीणां णौ ।४९ सिध्यतेरपारलौकिके ।५० मीनातिमिनोतिदीङां ल्यपि च ।५१ विभाषा लीयतेः ।५२ खिदेः छन्दसि ।५३ अपगुरो णमुलि ।५४ चिस्फुरोर्णौ ।५५ प्रजने वीयतेः ।५६ बिभेतेर्हेतुभये ।५७ नित्यं स्मयतेः ।५८ सृजिदृशोर्झलि अम् अकिति ।५९ अनुदात्तस्य च ऋत् पधस्य न्यतरस्यां ।६० शीर्षन् छन्दसि ।६१ ये च तद्धिते ।६२ अचि शीर्षः ।६३ पद्दत्नः माः हृद् निश् असन् यूषन् दोषन् यकन् शकनुदन् आसन् शस्प्रभृतिषु ।६४ धात्व् आदेः षः सः ।६५ णः नः ।६६ लोपो व्योर्वलि ।६७ वेरपृक्तस्य ।६८ हल् ङी आप् भ् यः दीर्घात् सुतिसि अपृक्तं हल् ।६९ एङ् ह्रस्वात् सम्बुद्धेः ।७० शेः छन्दसि बहुलं ।७१ ह्रस्वस्य पिति कृति तुक् ।७२ संहितायां ।७३ छे च ।७४ आङ्माङोः च ।७५ दीर्घात् ।७६ पद अन्तात् वा ।७७ इकः यण् अचि ।७८ एचः अयवायावः ।७९ व अन्तः यि प्रत्यये ।८० धातोः तन्निमित्तस्य एव ।८१ क्षय्यजय्याउ शक्य अर्थे ।८२ क्रय्यः तदर्थे ।८३ भय्य प्रवय्ये च छन्दसि ।८४ एकः पूर्वपरयोः ।८५ अन्त आदिवत् च ।८६ षत्वतुकोरसिद्धः ।८७ आत् गुणः ।८८ वृद्धिरेचि ।८९ एति एधति ऊठ्सु ।९० आटः च ।९१ उपसर्गात् ऋति धातौ ।९२ वा सुप्य् आपिशलेः ।९३ आ ओतः अंशसोः ।९४ एङि पररूपं ।९५ ओम् आङोः च ।९६ उसि अपद अन्तात् ।९७ अतः गुणे ।९८ अव्यक्त अनुकरणस्य अतः इतौ ।९९ न आम्रेडितस्य अन्त्यस्य तु वा ।१०० नित्यं आम्रेडिते डाचि ।१०१ अकः सवर्णे दीर्घः ।१०२ प्रथमयोः पूर्वसवर्णः ।१०३ तस्मात्शसः नः पुंसि ।१०४ न आत् इचि ।१०५ दीर्घात् जसि च ।१०६ वा छन्दसि ।१०७ अमि पूर्वः ।१०८ सम्प्रसारणात् च ।१०९ एङः पद अन्तात् अति ।११० ङसि- ङसोः च ।१११ ऋतः उत् ।११२ ख्यत्यात् परस्य ।११३ अतः रोः अप्लुतात् अप्लुते ।११४ हशि च ।११५ प्रकृत्या अन्तःपादं अव्यपरे ।११६ अव्यात् अवद्यात् अवक्रमुसव्रत अयम् अवन्तु अव् अस्युषु ।११७ यजुषि उरः ।११८ आपो जुसाणो व् ऋष्णो वर्षिष्ठे अम्बे अम्बाले अम्बिकेपूर्वे ।११९ अङ्ग इत्यादौ च ।१२० अनुदात्ते च कुधपरे ।१२१ अवपथासि च ।१२२ सर्वत्र विभाषा गोः ।१२३ अवङ् स्फोटायनस्य ।१२४ इन्द्रे (नित्यम्). १२५ प्लुत प्रगृह्याः अचि नित्यं ।१२५ ....१२६ आङः अनुनासिकः छन्दसि ।१२७ इकः असवर्णे शाकल्यस्य ह्रस्वशः च ।१२८ ऋत्य् अकः ।१२९ अप्लुतवत् उपस्थिते ।१३० ई३ चाक्रवर्मणस्य ।१३१ दिवः उत् ।१३२ एतद् तदोः सुलोपः अकोः अनञ्संआसे हलि ।१३३ स्यश् छन्दसि बहुलं ।१३४ सः अचि लोपे चेत् पादपूरणं ।१३५ सुट् कत् पूर्वः ।१३६ अट् अभ्यासव्यवाये अपि ।१३७ सम्परि उपेभ्यः करोतौ भूषणे ।१३८ समवाये च ।१३९ उपात् प्रतियत्नवैकृतवाक्य ध्याहारेषु ।१४० किरतौ लवने ।१४१ हिंसायां प्रतेः च ।१४२ अपात् चतुष्पाद् शकुनिषु आलेखने ।१४३ कुस्तुम्बुरू- णि जातिः ।१४४ अपरस्पराः क्रियासातत्ये ।१४५ गोष्पदं सेवित असेवितप्रमाणेषु ।१४६ आस्पदं प्रतिष्ठायाम् ।१४७ आश्चर्यं अनित्ये ।१४८ वर्चस्के अवस्करः ।१४९ अपस्करो रथ अङ्गं ।१५० विष्किरः शकुनिर्वा ।१५१ ह्रस्वात् चन्द्र उत्तरपदे मन्त्रे ।१५२ प्रतिष्कशः च कशेः ।१५३ प्रस्कण्वहरिस्चन्द्रौ ऋष्- ई ।१५४ मस्करमस्करिणौ वेणुपरिव्राजकयोः ।१५५ कास्तीर अजस्तुन्दे नगरे ।१५६ कारस्करो वृक्षः ।१५७ पारस्कर प्रभृतीनि च संज्ञायां ।१५८ अनुदत्तं पदम् एकवर्जम् ।१५९ कर्ष आत्वतः घञः अन्त दात्तः ।१६० उञ्छ आदीणां च ।१६१ अनुदात्तस्य च यत्र उदात्तलोपः ।१६२ धातोः ।१६३ च्- इत् अः ।१६४ तद्धितस्य ।१६५ कितः ।१६६ तिसृभ्यः जसः ।१६७ चतुरः शसि ।१६८ सौ एक अचः तृतीया आदिर्विभक्तिः ।१६९ अन्त दत्तात् इत्तरपदात्न्यतरयां अनित्यांआसे ।१७० अञ्चेः छन्दसि असर्वआमस्थाने ।१७१ ऊठ् इदम् पदादि अप्पुम्रैद्युभ्यः ।१७२ अष्टनो दीर्घात् ।१७३ शतुरनुमः नदी अच् आदी ।१७४ उदात्तयणः हल्पूर्वात् ।१७५ न ऊङ्धात्वोः ।१७६ ह्रस्वनुट् भ्यां मतुप् ।१७७ णां अन्यतरस्याम् ।१७८ ङ्याः छन्दसि बहुलं ।१७९ षष्त्रिचतुर्भ्यः हल् आदिः ।१८० झलि उपोत्तमं ।१८१ विभाषा भाषायां ।१८२ न गोश्वन्सौ अवर्ण राज् अङ् क्रुङ् कृद्भ्यः ।१८३ दिवो झल् ।१८४ नृ च अन्यतरस्यां ।१८५ त् इत्स्वरितं ।१८६ तासि अनुदात्त इत् ङ् इत् अत् उपदेशात् लसार्वधातुकं अनुदात्तम् अह्नु इङोः ।१८७ आदिः सिचः अन्यतरस्यां ।१८८ स्वप् आदि हिंसां अचि अनिटि ।१८९ अभ्यस्ताणां आदिः ।१९० अनुदात्ते च ।१९१ सर्वस्य सुपि ।१९२ भीह्रीभृहुमदजनधनदरिद्राजागरां पूर्वम् पिति ।१९३ ल्- इति ।१९४ आदिर्णमुलि अन्यतरस्यां ।१९५ अचः कर्तृयकि ।१९६ थलि च सैटि इट् अन्तः वा ।१९७ ञ्ण् इत्य् आदिर्नित्यं ।१९८ आमन्त्रितस्य च ।१९९ पथिमथोः सर्वनामस्थाने ।२०० अन्तः च तवै युगपत् ।२०१ क्षयः निवासे ।२०२ जयः करणं ।२०३ वृष आदीणां च ।२०४ संज्ञायां उपमानम् ।२०५ निष्ठा च द्व्यच् अणात् ।२०६ शुष्क धृष्- टौ ।२०७ आशितः कर्ता ।२०८ रिक्ते विभाषा ।२०९ जुष्- ट अर्पिते च छन्दसि ।२१० नित्यं मन्त्रे ।२११ युष्मद् अस्मदोर्ङसि ।२१२ ङयि च ।२१३ यतः अनावः ।२१४ ईडवन्दवृशंसदुहां ण्यतः ।२१५ विभाषा वेणु इन्धानयोः ।२१६ त्यागराग हासकुहश्वठक्रथाणां ।२१७ उप उत्तमं र्- इति ।२१८ चङि अन्यतरस्यां ।२१९ मतोः पूर्वं आत् संज्ञायां स्त्रियाम् ।२२० अन्तः अवत्याः ।२२१ ईवत्याः ।२२२ चौ ।२२३ संआसस्य । N/A References : N/A Last Updated : January 17, 2018 Comments | अभिप्राय Comments written here will be public after appropriate moderation. Like us on Facebook to send us a private message. TOP