हस्तः [hastḥ] [हस्-तन् न इट्
[Uṇ.3.86] ]
The hand; हस्तं गत 'fallen in the hand or possession of'; गौतमीहस्ते विसर्जयि- ष्यामि Ś.3 'I shall send it by Gautamī'; so हस्ते पतिता; हस्तसंनिहितां कुरु &c.; शंभुना दत्तहस्ता
[Me.62] 'leaning on Śambhu's hand'; हस्ते-कृ
(हस्तेकृत्य-कृत्वा) 'to take or seize by the hand, take hold of the hand, take in hand, take possession of'; Prov.:हस्तकङ्कणं किं दर्पणे प्रेक्ष्यते Karpūr. 'sight requires no mirror'.
The truck of an elephant;
[Ku.1.36;] अथवा हस्तिहस्तचञ्चलानि पुरुषभाग्यानि भवन्ति
[Avimārakam 2.] N. N. of the 13th lunar mansion consisting of five stars.
The fore-arm, cubit, a measure of length (equal to 24 aṅgulas or about 18 inches, being the distance between the elbow and the tip of the middle finger).
Hand-writing, signature; धनी वोपगतं दद्यात् स्वहस्तपरिचिह्नितम्
[Y.1.319;] स्वहस्त- कालसंपन्नं शासनम् 1.32 'bearing date and signature'; धार्यतामयं प्रियायाः स्वहस्तः V.2 'the autograph of my beloved'; 2.2.
(Hence fig.) Proof, indication;
[Mu.3.] Help, assistance, support; वात्या खेदं कृशाङ्ग्याः सुचिरमवयवैर्दत्तहस्ता करोति
[Ve.2.21.] A mass, quantity, abundance (of hair), in comp. with केश, कच &c.; पाशः पक्षश्च हस्तश्च कलापार्थाः कचात् Ak.; रतिविगलितबन्धे केशहस्ते सुकेश्याः सति कुसुमसनाथे किं करोत्यषे वहीं
[V.4.22.] स्तम् A pair of leather-bellows.
Skill (in using the hand); कलासु कौशलमक्षभूमिहस्तादिषु
[Dk. 2.2.] -Comp.
-अक्षरम् one's own hand or signature, one's own sign-manual.
-अग्रम् the finger (being the extremity of the hand).
-अङ्गुलिः f. f. any finger of the hand.
-अभ्यासः contact with the hand.
-अवलम्बः, आलम्बनम् support of the hand; दत्तहस्तावलम्बे प्रारम्भे
[Ratn.1.8] 'being aided or helped on'.
-आमलकम् 'the fruit of the myrobalan held in the hand', a phrase used to denote that which can be clearly and easily seen or understood; cf. करतलामलकफलवदखिलं जगदालोकयताम्
[K.43.] आवापः a finger-guard (ज्याघातवारणम्);
[V.5;] [Ś.6.] a hand-fetter; व्यालकुञ्जरदुर्गेषु सर्पचोरभयेषु च । हस्तावापेन गच्छन्ति नास्तिकाः किमतः परम् ॥
[Mb.12.181.5.] कमलम् a lotus carried in the hand.
a lotus-like hand.
-कौशलम् manual dexterity.
-क्रिया manual work or performance, handicraft.
-गत, -गामिन् a. a. come to hand, fallen into one's possession, obtained, secured; त्वं प्रार्थ्यसे हस्तगता ममैभिः
[R.7.67;8.1.] -ग्राहः taking by the hand.
-चापल्यम् = हस्तकौशलम् q. v.
तलम् the palm of the hand.
the tip of an elephant's trunk.
-तालः striking the palms together, clapping the hands.
-तुला 'hand-balance', weighing in the hand; हस्ततुलयापि निपुणाः पलप्रमाणं विजानन्ति
[Pt.2.83.] -दक्षिणa.
situated on the right hand.
Right, correct.-दोषः a slip of the hand.
-धारणम्, -वारणम् warding off a blow (with the hand).
-पादम् the hands and feet; न मे हस्तपादं प्रसरति
[Ś.4.] -पुच्छम् the hand below the wrist.
-पृष्ठम् the back of the hand.
-प्रद a. a. supporting, helping.
-प्राप्त, -वर्तिन्, -स्थ, -स्थित a.
held in the hand.
gained, secured.
-प्राप्य a. a. easily accessible to the hand; that can be reached with the hand; हस्तप्राप्यस्तबकनमितो बालमन्दारवृक्षः
[Me.77.] -बिम्बम् perfuming the body with unguents.
-भ्रष्ट a. a. escaped.-मणिः a jewel worn on the wrist.
-रोधम् ind. in the hands; हस्तरोधं दधद् धनुः
[Bk.5.32.] लाघवम् manual readiness or skill.
a sleight of the hand, legerdemain.-लेखः Sketching practice before producing an object of art, hand-drawing; अस्यैव सर्गाय भवत्करस्य सरोजसृष्टिर्मम हस्तलेखः
[N.7.72;] हस्तलेखमसृजत् खलु जन्मस्थानरेणुकमसौ भवदर्थम् ibid.21.69.
-वापः = हस्तक्षेपः shooting (arrows) with the hand; यस्यैकषष्टिर्निशितास्तीक्ष्णधाराः सुवाससः संमतो हस्तवापः
[Mb. 5.23.22.] -वाम a. a. situated on the left (or wrong) hand.
-विन्यासः position of the hands.
-संवाहनम् rubbing or shampooing with the hands; संभोगान्ते मम समुचितो हस्तसंवाहनानां यास्यत्युरुः सरसकदलीगर्भगौरश्चलत्वम्
[Me.98.] -सिद्धिः f.
manual labour, doing with the hands.
hire, wages.
-सूत्रम् a bracelet or thread-string worn on the wrist; धात्र्यङ्गुलीभिः प्रतिसार्यमाणमूर्णामयं कौतुकहस्त- सूत्रम्
[Ku.7.25.] -स्वस्तिकः crossing the hands; स्तनविनि- हितहस्तस्वस्तिकाभिर्वधूभिः
[Māl.4.1.] -हार्य a. a. manifest.