Dictionaries | References

चाक्षुष

   { cākṣuṣa }
Script: Devanagari

चाक्षुष     

हिन्दी (hindi) WN | Hindi  Hindi
noun  न्याय में ऐसा प्रमाण जिसका बोध आखों से होता है   Ex. चाक्षुष अभियोगी की रिहाई में सहायक बना ।
ONTOLOGY:
संज्ञा (Noun)
Wordnet:
benচাক্ষুষ প্রমাণ
oriପ୍ରତକ୍ଷଦର୍ଶୀ
panਚਾਕਸ਼ੁਕ
urdچشم دیدگواہ
See : दृश्यमान, नेत्रीय, चाक्षुष मनु

चाक्षुष     

चाक्षुष II. n.  चक्षु ४. देखिये ।
चाक्षुष III. n.  विश्वकर्मा का पुत्र । इसे विश्वेदेव तथा साध्वगण नामक दो पुत्र थे ।
चाक्षुष IV. n.  भौत्य मन्वन्तर का देवगण ।
चाक्षुष V. n.  अग्नि देखिये ।
चाक्षुष VI. n.  चक्षु का पुत्र [भा. ८.५.७] यह षष्ठ मन्वंतर का अधिपति एवं मनु था । चक्षु सर्वतेजस् तथा आकृति का यह पुत्र था । इसे नड्‌वला नामक पत्नी थी [भा.४.१३.१५] । भागात में अन्यत्र, इसके पिता चक्षु को ही मनु माना है । यह अंग राजा का पुत्र था । यह पुलह ऋषि की शरण में गया । पुलह ने इसे उपदेश किया । इस उपदेश के अनुसार, इसने विरजा नदी के किनारे बारा साल तक घोर तपस्या की । तपस्या का प्रथम वर्ष वृक्ष के सूखे पत्ते खा कर यह रहा । पश्चात् केवल पानी पी कर तथा आखिर केवल वायुभक्षण कर के इसने तप किया । इस प्रकार बारह वर्ष तक इसने वाग्भव मंत्र का त्रिकाल जप किया । इससे देवी प्रसन्न हो गई । उसने इसे मन्वन्तराधिपत्व तथा दस उत्तम पुत्र दिये [दे. भा.१०.९] । मार्कडेय पुराण में इसकी जीवनकथा अलग टंग से दी गयी है [मार्क.७३] । पहले जन्म में यह ब्रह्मदेव के चक्षुओं से उत्पन्न हुआ था । अतः इस जन्म में इसे चाक्षुष नाम प्राप्त हो गया । जन्मतः इसे पूर्वजन्म का चाक्षुष नाम प्राप्त हो गया । जन्मतः इसे पूर्वजन्म का ज्ञान था । अनमित्र राजाको यह भद्रा सें उत्पन्न हुआ । जन्मते ही सात दिन के अंदर इसने हँस दिया । तब भद्रा ने इसे पूछा, ‘तुम्हें हँसी कैसे आई?’ तब इसने कहा, ‘स्वार्थबुद्धि से एक मार्जारी तथा एक जातहारिणी मुझे खाने के लिये घात लगाये बैठी हैं । तुम भी उन्हीं के अनुसार, ‘बादमें यह मुझे सुख देगा,’ इस स्वार्थबुद्धि से मेरा भरणपोषण कर रही हो ।’ तब ‘मैं स्वार्थी नहीं हूँ, यह दर्शाने के लिये, भदा इसे वहीं छोड कर चली गई । उस समय जातहारिणी इसे उठा कर ले गई । उसी समय विक्रान्त की पत्नी हैमिनी प्रसूत हुई थी । उसकी शय्या पर जातहारिणी ने इसे रखा । विक्रान्त का पुत्र बोध नामक ब्राह्मण के घर ले जा रखा । बोध ब्राह्मण का पुत्र उसने खा लिया । यह जातहारिणी रोज इसी प्रकार पुत्रों की अदल-बदल कर के, क्रम से आनेवाला तीसरा पुत्र खा लेती थी । विक्रान्त ने इसका नाम आनंद रखा । व्रतबंध होने के बाद इसे गुरु को सौंपा । गुरु ने इसे मॉं को नमस्कार कर के आने के लिये कहा । तब संपूर्ण हकीकत बत कर इसने पूछा, ‘मैं किस माताको प्रणाम करुं?’ बाद में स्वयं ही इसने विक्रान्त को कहा, तुम्हारा पुत्र विशाल ग्राम में बोध नामक ब्राह्मण के घर में है । उसे ले आओ । मैं वन में तपश्चर्या करने जा रहा हूँ’ (विक्रनत देखिये) । बाद में यह वन में जा कर तपश्चर्या करने लगा । ब्रह्मदेव ने आ कर इसे तपश्चर्यो से परावृत्त किया, तथा कहा, ‘तुम छठवें मनु बननेवाले हो, अतएव अपनी कर्तव्यपूर्ति के लिये सिद्ध रहो ’। ब्रह्मदेव के कथनानुसार यह कार्यप्रवण हुआ । उग्र रजा की कन्या विदर्भा से इसने विवाह किया । उससे इसे दस पुत्र हुए (मनु देखिये) । कूर्मावतार तथा समुद्रमंथन इसीके मन्वन्तर में हुए [भा.८.५.७-१०]

चाक्षुष     

कोंकणी (Konkani) WN | Konkani  Konkani
See : चाक्षुष मनु

चाक्षुष     

A dictionary, Marathi and English | Marathi  English
cākṣuṣa a S Belonging to the eye or the sight, ocular, optical, visual. 2 Visible or seen. 3 Used as s n or चाक्षुषज्ञान n Ocular evidence; eyesightknowledge.

चाक्षुष     

Aryabhushan School Dictionary | Marathi  English
  Visible. Belonging to the eye.

चाक्षुष     

मराठी (Marathi) WN | Marathi  Marathi
See : चाक्षुष मनु

चाक्षुष     

 न. प्रत्यक्ष ज्ञान . डोळयापासून होणारें ज्ञान . - पु . सहावा मनु . - वि . १ नेत्रविषयक ; डोळयासंबंधीं ; दृष्टीसंबंधीं २ दृश्य ; दिसणारें . [ सं . चक्षुस = डोळा ]

चाक्षुष     

नेपाली (Nepali) WN | Nepali  Nepali
See : दृश्यमान

चाक्षुष     

A Sanskrit English Dictionary | Sanskrit  English
चाक्षुष  mfn. mf()n. (fr.च॑क्षुस्) consisting in sight, depending on or produced from sight, proper or belonging or relating to the sight, [VS. xiii, 56] ; [ŚBr. xiv] ; [KaṭhUp.] ; [Mālav. i, 4]
अ   (- neg.), [Sarvad. x, 112]
विद्या   (with , a magical science) conferring the power of seeing anything, [MBh. i, 6478]
perceptible by the eye, [KauṣUp.] ; [Suśr.] ; [Pāṇ. 4-2, 92] ; [Kāś.]
अ   (- neg.), [KapS. i, 61]
relating to मनुचाक्षुष, [Hariv. 279] ; [BhP. iv, 30, 49]
चाक्षुष  m. m.patr.[AV. xvi, 7, 7]
N. of अग्नि (author of several सामन्s)
of an author, [Ragh. v, 50] ; [Mall.]
of the 6th मनु (with 5 others descending from मनुस्वायम्भुव, [Mn. i, 62] ; son of विश्वकर्मन् by आकृति, [BhP. vi, 6, 15] ; son of चक्षुस्, viii, 5, 17), [MBh. xiii, 1315] ; [Hariv.] ; [BhP.]
N. of a son of रिपु by बृहती (father of a मनु), [Hariv. 69]
of a son of कक्षेयु (or अनु, [VP. iv, 18, 1] ) and brother of सभा-नर, [Hariv. 1669]
of a son of खनित्र, [BhP. ix, 2, 24]
चाक्षुष  m. m. pl. a class of deities in the 14th मन्व्-अन्तर, viii, 13, 35
चाक्षुष  n. n. = -ज्ञान, [W.]

चाक्षुष     

चाक्षुष [cākṣuṣa] a.  a. (-षी f.) [चक्षुषा गृह्यते, चक्षुस्-अण्]
Depending on, or produced from, sight.
Belonging to the eye, visual, optical; [M.1.4.]
Visible, to be seen;-षः N. of the sixth Manu; चाक्षुषश्च महातेजा विवस्वत्सुत एव च [Ms.1.62;] रूपं स जगृहे मात्स्यं चाक्षुषोदधिसंप्लवे [Bhāg.1.3.15.] -षम् Knowledge dependent on vision. -Comp.
-ज्ञानम्   ocular evidence or proof.

चाक्षुष     

Shabda-Sagara | Sanskrit  English
चाक्षुष  mfn.  (-षः-षी-षं) Visible, perceptible, seen.
 m.  (-षः) The sixth Manu.
E. चक्षुष the eye, अण् aff. चक्षुषा गृह्यते .
ROOTS:
चक्षुष अण् चक्षुषा गृह्यते .

चाक्षुष     

adjective  चक्षुसम्बन्धी।   Ex. अन्धत्वम् इति चाक्षुषः रोगः।
MODIFIES NOUN:
क्रिया वस्तुः दशा
ONTOLOGY:
संबंधसूचक (Relational)विशेषण (Adjective)
SYNONYM:
नेत्रीय
Wordnet:
bdमेगनारि
benনেত্রীয়
gujઆંખનું
hinनेत्रीय
kanನೇತ್ರಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ
kasأچھ ہُنٛد
kokदोळ्याचें
malനേത്ര
marडोळ्याचा
mniꯃꯤꯠꯀꯤ
oriନେତ୍ରୀୟ
panਮੋਤੀਆ
tamகண் சம்பந்தமான
telకళ్ళకుసంబంధించిన
urdعینی , چشمی , آنکھ کی
See : दृश्यमान

Related Words

चाक्षुष मनु   चाक्षुष   ocular   नेत्रीय   opthalmic   optical   চাক্ষুষ মনু   चाक्षुषः   چاکچھُش منو   ଚାକ୍ଷୁଷ ମନୁ   ਚਾਕੁਸ਼ ਮਨੂ   ચાક્ષુષ મનુ   optic   أچھ ہُنٛد   கண் சம்பந்தமான   ನೇತ್ರಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ   visible   seeable   डोळ्याचा   मेगनारि   दोळ्याचें   നേത്ര   కళ్ళకుసంబంధించిన   নেত্র   নেত্রীয়   ନେତ୍ରୀୟ   આંખનું   ਮੋਤੀਆ   ocular micrometer   सुयामन्   मनोभुव   यूथग   पृथुग   अनुमत्   चौदा मनु   अतिनामन्   पृथग्भाव   optician   अग्निष्टुत्   विकुंठा   चक्षुष   वीरक   सत्यवाच्   visual   सर्वतेजस्   विदर्भा   सुमेधस्   ब्रह्मसावर्णि   महानुभाव   धर्मसावर्णि   विरजस्   अतिरात्र   उल्मुक   दक्षसावर्णि   नड्वला   वीरिणी   प्रसूत   हविष्मत्   प्रांशु   विविंशति   वीरणी   शतद्युम्न   उन्नत   पुष्करिणी   सहिष्णु   आप्य   चक्षु   तपस्विन्   तरु   मनोजव   वीरण   सत्यवत्   संभूति   वैकुंठ   अजित   ऊरु   प्रमति   वरिष्ठ   साध्य   सुदामन्   आद्य   मोहिनी   पुरु   पुरुष   पितरः   सुधा   चौदा   कालनिर्णयकोश - मन्वन्तर कालगणनापद्धति   ऋत   भव्य   नरनारायण   लेख   अभिमन्यु   मधु   गृत्समद   कृति   मत्स्य   रुरु   व्रत   मनु   
Folder  Page  Word/Phrase  Person

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP