कुलम् [kulam] 1 A race, family; निदानमिक्ष्वाकुकुलस्य संततेः
[R.3.1.] The residence of a family, a seat, house, an abode; ददर्श धीमान्स कपिः कुलानि
[Rām.5.5.1;] वसन्नृषि- कुलेषु सः
[R.12.25.] A high or noble family, noble descent; कुले जन्म
[Pt.5.2;] कुलशीलसमन्वितः
[Ms.7.54,62;] so कुलजा, कुलकन्यका &c.
A herd, troop, flock; collection, multitude; मृगकुलं रोमन्थमभ्यस्यतु
[Ś.2.6;] [U.2.9;] अलिकुलसंकुल
[Gīt.1;] [Śi.9.71;] so गो˚, कृमि˚, महिषी˚ &c.
A lot, gang. band (in a bad sense).
A country.
The body.
The front or fore part.
A tribe, caste, community.
A blue stone.
-लः The head of a guild or corporation.
-ला See कुलतिथि. -Comp.
-अकुल a.
of a mixed character or origin.
middling. ˚तिथिः m., f. the second, sixth, and the tenth lunar days of a fort-night in a month. ˚नक्षत्रम् N. of the lunar mansions आर्द्रा, मूला, अभिजित् and शतभिषा. ˚वारः Wednesday.
-अङ्कुरः the scion of a family; अनेन कस्यापि कुला- ङ्कुरेण स्पृष्टस्य गात्रेषु सुखं ममैवम्
[Ś.7.19.] -अङ्गना a respectable or high born (chaste) woman.
-अङ्गारः a man who ruins his family;
[Pt.4.] -अचलः, -अद्रिः, -पर्वतः, -शैलः a principal mountain, one of a class of seven mountains which are supposed to exist in each division of the continent; their names are: महेन्द्रो मलयः सह्यः शुक्तिमान् ऋक्षपर्वतः । विन्ध्यश्च पारियात्रश्च सप्तैते कुलपर्वताः ॥ -अन्वितa. born in a noble family.
-अभिमानः family pride.-अभिमानिन् a. proud of birth or family descent; कुलाभिमानी कुलजां नराधिपः
[Ki.1.31.] -आख्या family-name, surname; कुलाख्या लोके गोत्रावयवा इत्युच्यन्ते Mbh. on
[P.IV. 1.79.] -आचारः, -कर्मन् n. n.,
-धर्मः a duty or custom peculiar to a family or caste.
आचार्यः, गुरुः a family priest or teacher.
a geneologist.
-आधारकः a son.
-आपीडः, -शेखरः the glory of a family; तस्मिन्कुलापीडनिभे निपीडं सम्यग्महीं शासति शासनाङ्काम्
[R.18.] 29.
-आलम्बिन् a. a. maintaining a family. वरमेकः कुलालम्बी यत्र विश्रूयते पिता
[H.] विद्या knowledge handed down in a family, traditional knowledge.
one of the three आन्वीक्षिकी lores.
-विप्रः a family-priest.
-वृद्धः an old and experienced member of a family.
-व्रतः, -तम् a family vow; गलितवयसामिक्ष्वाकूणामिदं हि कुलव्रतम्
[R.3.7;] विश्वस्मिन्नधुनाऽन्यः कुलव्रतं पालयिष्यति कः
[Bv.1.13.] -शीलम् character or conduct honourable to a family. -श्रेष्ठिन्a. well-born, of a good family. (-m.)
the chief of a family or a guild.
an artisan of noble birth.
संख्या family-respectability.
inclusion among respectable families; कुलसंख्यां च गच्छन्ति कर्षन्ति च महायशः
[Ms.3.66.] -संततिः f. posterity, descendants, continuation of a lineage; दिवं गतानि विप्राणामकृत्वा कुलसंततिम्
[Ms.5.159.] -सन्निधिः m. the presence of witnesses;
[Ms.8.194,21.] -संभवः a. of a respectable family.
-सेवकः an excellent servant.
-स्त्री a woman of good family, a noble woman; अधर्माभिभवात् कृष्ण प्रदुष्यन्ति कुलस्त्रियः
[Bg.1.41.] -स्थितिः f.
antiquity or prosperity of a family
family observance or custom;
[U.5.23.] ईश्वरः the chief of a family.
N. N. of Śiva. (-रा) N. of Durgā.
-उत्कट, a. a. high born. (-टः) a horse of a good breed.
-उत्पन्न, उद्गत, -उद्भव a. a. sprung from a noble family, highborn; आमात्यमुख्यं धर्मज्ञं प्राज्ञं दान्तं कुलोद्भवम्
[Ms.7.141.] -उद्वहः the head or perpetuator of a family; see उद्वह.-उपदेशः a family name.
-कज्जलः one who is a disgrace to his family.
-कण्टकः one who is a thorn or trouble to his family.
-कन्यका, -कन्या a girl of high birth; विशुद्धमुग्धः कुलकन्यकाजनः
[Māl.7.] 1; गृहे गृहे पुरुषाः कुलकन्यकाः समुद्वहन्ति
[Māl.7.] -करः, -कर्तृ m. m. the founder of a family.
-करणिः A hereditary clerk or officer; E.I.XV.91.
-कलङ्कः one who is a disgrace to his family.
-कलङ्कितः a. a. causing disgrace to a family; न चाप्यहं गमिष्यामि कथां कुलकलङ्किताम्
[Ks.22.216.] क्षयः ruin of a family.
extinction of a family; कुलक्षयकृतं दोषं मित्रद्रोहे च पातकम्
[Bg.1.39,4.] -गरिमा m. m. family pride or dignity.
-गिरिः, -भूभृत् m. m.,
-पर्वतः, -शैलः see कुलाचल above.
-गृहम् a noble house; पर्याकुलं कुलगृहेऽपि कृतं वधूनाम्
[Ṛs.6.21.] -घ्न a. a. ruining a family; दोषैरेतैः कुलघ्नानाम्
[Bg.1.43.] -ज, -जात a.
well-born, of high brith; प्रदाने हि मुनिश्रेष्ठ कुलं निरवशेषतः । वक्तव्यं कुलजातेन तन्नि- बोध महामते ॥
[Rām.1.71.2.] ancestral, hereditary;
[Ki.1.31] (used in both senses).
-जनः a high-born or distinguished person.
-जाया a. a. high-born lady; कुलजाया सा जाया केवलजाया तु केवलं माया Udb.
-तन्तुः one who continues or perpetuates a family.
-तिथिः m. m., f. an important lunar day, viz: the 4th, 8th, 12th or 14th of a lunar fort-night.
-तिलकः the glory of a family, one who does honour to his family.
-दीपः, -दीपकः the glory of a family.
-दुहितृ f. f. also कुलपुत्री; cf.
[P.VI. 3.7,] [Vārt.9;] see कुलकन्या.
-दूषण a. a. disgracing one's family;
[Mk.] -देवता a tutelary deity; the guardian deity of a family; तामर्चिताभ्यः कुलदेवताभ्यः कुलप्रतिष्ठां प्रणमय्य माता
[Ku.7.27.] -धन a. a. one whose wealth is the preservation of the good name of the family; कष्टो जनः कुलधनैरनुर- ञ्जनीयः
[U.1.14.] (-नम्) the dearest and most valued treasure of the family; इक्ष्वाकूणां कुलधनमिदं यत्समाराधनीयः
[U.7.6.] -धर्मः a family custom, a duty or custom peculiar to a family; उत्सन्नकुलधर्माणां मनुष्याणां जनार्दन
[Bg. 1.44;] [Ms.1.118;8.14.] -धारकः a son.
-धुर्यः (a son) able to support a family, a grown-up son; न हि सति कुलधुर्ये सूर्यवंश्या गृहाय
[R.7.71.] -नन्दन a. a. gladdening or doing honour to a family.
-नायिका a girl worshipped at the celebration of the orgies of the lefthand Śāktas.
-नारी a high bred and virtuous woman.
नाशः ruin or extinction of a family.
an apostate, reprobate, outcast.
a camel.
-नाशनम् conducive to the extinction of the family; मुसलं कुलनाशनम् Mb.-परंपरा the series of generations comprising a race.
पतिः the head or chief of a family.
a sage who feeds and teaches 1, pupils; thus defined: मुनीनां दशसाहस्रं योऽन्नदानादिपोषणात् । अध्यापयति विप्रर्षिरसौ कुलपतिः स्मृतः ॥ अपि नाम कुलपतेरियमसवर्णक्षेत्रसंभवा स्यात्
[Ś.1;] [R.1.95;] [U.3.48.] The head-servant (Gīrvāṇa);
[Bhāg.5.18.1.] N. N. of Kṛiṣṇa; कुन्दस्रजः कुलपतेरिह वाति गन्धः
[Bhāg.1.3.11.] -पांसन a. a. one who disgraces one's family; इत्युक्तः स खलः पापो भोजानां कुलपांसनः
[Bhāg.19.1.35.] -पांसुका a woman disgracing her family, an unchaste woman.
-पालकम् an orange.
-पालिः, -पालिका, -पाली f. f. a chaste or high-born woman.
-पुत्रः a nobly-born youth; इह सर्वस्वफलिनः कुलपुत्रमहाद्रुमाः
[Mk.4.1.] -पुत्री (See -दुहितृ).
पुरुषः a respectable or high-born man; कुश्चुम्बति कुलपुरुषो वेश्याधरपल्लवं मनोज्ञमपि
[Bh.1.59.] an ancestor.
-पूर्वगः (कः) तवापि सुमहाभागे जनेन्द्रकुलपूर्वकम् (v. l. जनेन्द्राः कुलपूर्वगाः)
[Rām.2.73.24.] -भरः (कुलंभरः)
One who maintains the family.
-बीजः the head or chief of a guild.
-भार्या a virtuous wife.-भृत्या the nursing of a pregnant woman.
-मर्यादा family honour or respectability.
मार्गः a family custom, the best way or the way of honesty.
the doctrine of the Kaulas (कौलमार्ग).
-योषित्, -वधूf. a woman of good family and character. त्यागिनां कुलयोषिताम्
[Ms.3.245;] ब्रूते ब्रूते व्रजकुलवधूः कापि साध्वी ममाग्रे Udb.
-लक्षणम् The characteristics of a noble family; आचारो विनयो विद्या प्रतिष्ठा तीर्थदर्शनम् । निष्ठा वृत्तिस्तपो दानं नवधा कुललक्षणम् ॥
-वारः a principal day; (i. e. Tuesday and Friday).