अयस्

{ ayas }

A Sanskrit English Dictionary

अयस्  n.  n. iron, metal, [RV.] &c.
an iron weapon (as an axe, &c.), [RV. vi, 3,5 and 47, 10]
gold, [Naigh.]
steel, [L.];
अयस्   [ cf. Lat. aes, aer-is for as-is; Goth. ais, Thema aisa; Old Germ. êr, iron; Goth. eisarn; Mod. Germ. Eisen.]

The Practical Sanskrit-English Dictionary

अयस् [ayas] a.  a. [इ-गतौ-असुन्] Going, moving; nimble. n.
(यः) Iron (एति चलति अयस्कान्तसंनिकर्षं इति तथात्वम्; नायसोल्लिख्यते रत्नम् [Śukra 4.169.] अभितप्तमयोऽपि मार्दवं भजते कैव कथा शरीरिषु [R.8.43.]
Steel.
Gold.
A metal in general.
Aloe wood.
An iron instrument; यदयोनिधनं याति सोऽस्य धर्मः सनातनः [Mb.6.17.11.]
Going. m. Fire. [cf. L. aes, aeris; Goth. ais, eisarn; Ger. eisin]. -Comp.
-अग्रम्, -अग्रकम्   a hammer, a mace or club tipped with iron; a pestle for cleaning grain.
-अपाष्टि a.  a. Ved. furnished with iron claws or heels.
-कंसः, -सम्   an iron goblet.
-कणपम्   A kind of weapon, which throws out iron-balls; अयःकणपचक्राश्म- भुशुण्डयुक्तबाहवः [Mb.1.227.25.]
काण्डः an iron-arrow.
excellent iron.
a large quantity of iron.
-कान्तः   (अयस्कान्तः)
'beloved of iron', a magnet, load-stone; शम्भोर्यतध्वमाक्रष्टुमयस्कान्तेन लोहवत् [Ku.2.59;] स चकर्ष परस्मा- त्तदयस्कान्त इवायसम् [R.17.63;] [U.4.21.] अयस्कान्तमयः संक्रामति M. Bh. on [P.III.1.7.]
a precious stone; ˚मणिः a loadstone; अयस्कान्तमणिशलाकेव लोहधातुमन्तः- करणमाकृष्टवती [Māl.1.]
कारः an iron-smith, blacksmith.
the upper part of the thigh.
-किट्टम्, -कीजम्   rust of iron.
-कुम्भः   an iron vessel, boiler &c.; so ˚पात्रम्.
-कुशा   a rope partly consisting of iron.
-कृतिः  f. f.a preparation of iron; one of the ways of curing leprosy (महाकुष्ठचिकि- त्साभेदः).
-गः   an iron hammer.
गुडः a pill; one made of some preparation of iron.
an iron ball; दीप्तशूलष्टर्ययोगुडान् [Ms.3.133.]
A kind of weapon consisting of iron balls; लगुडायोगुडाश्मानः [Mb.7.3.16.] -घनः [अयो हन्यते अनेन इति [P.III.3.82] ] an iron hammer, forge hammer; गदापरिघनिस्त्रिंशपट्टिशायोघनोपलैः [Mb. 7.25.58.] अयोघनेनाय इवाभितप्तम्R.14.33.
-चूर्णम्   iron filings.-जाल a. having iron nets; of impenetrable guiles. (-लम्) an iron net-work; अयोजालानि निर्मथ्य भित्त्वा रत्नगृहं वरम् [Rām.3.35.35.]
-ताप a.  a. making iron red-hot.-दत्,
-दंष्ट्र a.  a. Ved. iron-toothed, having iron rims (as chariots); having iron weapons; पश्यन् हिरण्यचक्रान- योदंष्ट्रान् विधोवतो वराहून् [Rv.1.88.5.]
-दती a.  a. proper name; (स्त्रियां संज्ञायाम् [P.V.4.143] ).
-दण्डः   an iron club, [K.76.]
-धातुः   iron metal; अयोधातुं यद्वत्परिलघुरयस्कान्त- शकलः [U.4.21.]
-पानम् (अयःपानम्)  N. N. of a hell (where redhot iron is forced down the throats of those who are condemned to it).
-पिण्डः   A canon-ball.
-प्रतिमा (अयःप्रतिमा)   an iron image.
-बाहुः   Name of a son of Dhṛitarāṣṭra.
-मलम्   rust of iron; so ˚रजः, ˚रसः.-मुख a. (-खी f.)
having an iron mouth, face, or beak.
tipped or pointed with iron; भूमिं भूमिशयांश्चैव हन्ति काष्ठमयोमुखम् [Ms.1.84.] (-खः) an arrow (ironpointed); भेत्स्यत्यजः कुम्भमयोमुखेन [R.5.55.]
शङ्कुः an iron spear;
an iron nail, pointed iron spike, अयःशङ्कुचितां रक्षः शतघ्नीमथ शत्रवे [R.12.95.]
-शय a.  a. lying in, made of iron, (said of fire).
शूलम् an iron lance.
a forcible means, a violent proceeding (तीक्ष्णः उपायः Sk.); (cf. आयःशूलिक; also [K. P.1;] अयःशूलेन अन्विच्छतीत्यायःशूलिकः).
-स्थूण   a.
(अय˚ or यः˚) having iron pillars or stakes. हिरण्यरूपमुषसो व्युष्टावयः- स्थूणमुदिता सूर्यस्य [Rv.5.62.8.]
Name of a Ṛiṣi [Śat. Br.]
-हत a.  a. Ved. embossed in iron-work, made by a priest who wears a golden ring on his finger (B. and R.); रक्षोहा विश्वचर्षणिरभि योनिमयोहतम् [Rv.9.1.2.] -हृदय a. iron-hearted, stern, cruel, unrelenting; सुहृदयोहृदयः प्रतिगर्जताम् [R.9.9.]

Shabda-Sagara

अयस्  n.  ( -यः) Iron.
 m.  ( -याः) A name of VAHNI or fire.
E. इण to go, and असुन् Unādi. aff.

ROOTS:

इण असुन्