॥ श्रीमत्तुलजापुर - निल्लयायै नमः ॥
निरंजन म्हणती प्रेमवती । श्रवण करावी कथा पुढती ।
सद्गगुरुपरंपरा निगुती । जे महामहंती मानिली ॥१॥
ज्यांचें करितां स्मरण । अखंड चुके जन्ममरण ।
भुक्ति मुक्ति धडे पावन । योगशासन बाणें आंगीं ॥२॥
सकळ दुष्कृताच्या रासी । तूलाचलवत क्षणमात्रेंशीं ।
जळोनि जाति निश्वयेशीं । प्रतापंद्रीपस्पर्शमात्रें ॥३॥
जो आदिगुरु नारायण । क्षीराब्धिवास शेषशयन ।
जो धराइंदिरेचा रमण । अखंड पूर्ण अद्वय जो ॥४॥
जो सच्चिदानंदपदवाचक । जो सकळ निष्कळ स्वरुपक ।
जो जगल्लीलानाटक । मायानायक तद्भिन्न ॥५॥
जयाचे भ्रूमंगलीलामात्रें । माया सृष्टि रची विचित्रें ।
अनुग्रहें पाळोनि सर्वत्रें । उपेक्षितां विनाशी ॥६॥
ऐसा जो इंदिरामण । योगनिद्राविलासी आपण ।
असतां करी जगत्कलन । व्यापकत्वें सर्वसाक्षी ॥७॥
तोचि स्वस्वरुपबोधनार्थ । हंसदत्तशिवादि स्वरुपें घेत ।
ब्रह्मकुमरांदिकां बोधित । ब्रह्मातत्त्व तें अकलंक ॥८॥
जयांचा बोध होतां जीवा । मायाबंध नुरोनि पावती अनुभवा ।
ऐक्य घडोनि जीवाशिवां । निर्वाणपदा पावती ॥९॥
तें निर्वाणपद निरामय । अगाध अच्युत अव्यय ।
सच्चिदानंद बोधमय । माया तत्कार्यशून्य तें ॥१०॥
अखंड प्रकाश अखंड रस । मुक्तिधाम तें अविनाश ।
जेथें पावतां प्रवृत्ति नसे । निवृत्ति न भासे भिन्नत्वें ॥११॥
ऐसे जें पद अनंत । तेचि पावती सदोदित ।
तब्दोधनार्थ स्वयें घेत । गुरुरुपें अमित प्रतियुगीं ॥१२॥
यामाजि मुख्य दत्तमुनि । जो संभवला अनसूयागर्भरत्नीं ।
अत्रीतपाचें फळ भर्वसेनी । जगतारक तो आदिविष्णु ॥१३॥
अवधूतवेषें विराजत । वातरशन तो परमशांत ।
भस्मांगराग जया शोभत । व्याघ्रचर्म परिधान ॥१४॥
अक्षमाला कमंडल । उभयहस्तीं शोभे विमल ।
हें निदर्शन कीं मज्जप निर्भळ । करितां फळ त्यां अमृत मीं दातां ॥१५॥
माथां विलासे जटाजूट । अत्यंत विमल हेम पिंगट ।
मंदस्मितें वोष्टपुष्ट । शोभती नेत्र कारुण्यें ॥१६॥
वाराणसीपुरीस वसणें । कोल्हापुर ते जपस्थान ।
मातापुरीं भिक्षाटन । सह्याद्रिशयन सदोदित ॥१७॥
व्यापक असोनि सर्वस्थानीं । ऐशी क्रिडा दाखवी जनीं ।
तो आदिगुरु दत्त महामुनी । सांप्रदाय कल्पतरुमूळ ॥१८॥
जो स्वानंदबोधमकरंदतुंदिल । जयाचें परिशुद्ध हदयकमळ ।
विलासपराम सोज्वळ । महिमा परिमळ जगद्भरित ॥१९॥
ऐसा जो दत्त आदिगुरु । तच्चरणपंकजीं साष्टांग नमस्कारु ।
जो अनादि विद्या बोधी सादरु । विमलानंदमुनीतें ॥२०॥
तया विमलानंद मुनीस नमस्कार । जो विलसे चिद्गगनाकार ।
ज्ञानविज्ञानपरपार । स्वप्रकाशपर परंज्योति ॥२१॥
जना सच्चिदानंद बोधाकारणें । शिवावतार प्रत्यक्ष पूर्ण ।
म्हणोनि विमलानंद अभिधान । शोभे महा गुरुवर्या ॥२२॥
अमृतानंद योगीराज । तेथोनि प्रकटले बीजाद्वीज ।
तैसें स्वरुप अनुभवोनि निज । अनुभव देत निजशिष्यां ॥२३॥
दीपापासोनि दीपज्योति । प्रकाश विलसे एकस्थिती ।
पराविद्या स्वयंज्योति प्रकाश करिती । ब्रह्मानंद मुनीस नमन माझें ॥
ते ब्रह्मानंद महामुनी । ब्रह्मावबोधमकरंदपानी ।
सदां डोलती निजस्थानी । महा उन्मनी भोगवंत ॥२५॥
आत्मानुभूति सुंदरी । विलासे क्रीडती हदयमंदिरीं ।
व्यापक असोनि सर्वातरीं । जगदोद्धरार्थ संचार लोकीं ॥२६॥
जयाच्या अंगवातस्पर्शे । सकलजनमनमळां घडे नाश ।
तयांचे सेवनीं निः शेष । त्रैलोक्यसाम्राज्यपद प्राप्त ॥२७॥
घडतां त्यांचा अनुग्रह । तोचि घडे आनंदविग्रह ।
तदां माया भवग्रह । कैंचा उरे बाधक ॥२८॥
येहीं पाहतां अज्ञ । तेहीं घडती मुमुक्षु ॥२९॥
पुन्हां विमलानंद नामक । तेहीं शिष्य करितां सम्यक ।
त्यांपासोनि प्राप्त विवेक । सच्चिदानंद मुनिराज ॥३०॥
जो सच्चिदानंद निष्कळ । तोचि हावतार सकळ ।
जेणें चराचर अखिल । सच्चिदानंदमय दाविलें ॥३१॥
योगियांमाजि शिरोमणी । परमदक्ष षटचक्रभेदनी ।
पराप्रासादचिंतनी । शांभवी मुद्रा अनुकूळें ॥३२॥
सहस्रदळीं अखंड ज्योती । भोगितां न पावे परावृत्ति ।
त्रैलोक्यसाम्राज्यविभवस्थिति । निजानुभूति भोगित ॥३३॥
षण्मास वर्ष वर्ष गणीं । अखंडसमाधि एकासनी ।
कर्ध्वास्नायचिंतनीं । काळ गणी तैं कोण ॥३४॥
जया समाधीच्या पोटीं । हारपती ब्रह्मांडाच्या कोटी ।
दशा भोगिती जीच्या देंठीं । हरिहर ब्रह्मादि ईश्वरत्वें ॥३५॥
यीचा करितां विस्तार । ग्रंथ वाढेल फार ।
ज्ञानसुधेमाजि प्रकार । आहे पूर्वी बदला हा ॥३६॥
गोकर्णमहाबळ समीप प्रांतीं । समीप पश्चिम आपांपती ।
शुभोदा तटिनी विलसे अति । पुण्यजळा पावन ॥३७॥
तीच्या तटीं महावनीं । तप आचरतां महामुनी ।
माध्यान्हकाळीं समाधिउत्थानी । श्रीनारद मुनी पातले ॥३८॥
देखोनि मुनीचा आश्रम । हरला नारदाचा भ्रमणश्रम ।
क्षणभरि येथें करावा विश्राम । ऐसें समर्था आवडलें ॥३९॥
प्रवेषता आश्रमांत । देवऋषी झाले हर्षित ।
स्थळ सोज्वळ अत संमार्जनोपलेपनी ॥४०॥
स्थळस्थळीं सरोवरें । मंडित कुमुदकळहारें ।
सर्वरुतु फळभारें । तरुवरशाखा अतिनम्र ॥४१॥
आश्रमा आकल्पित नारद मुनी । पातले समर्थ जाणोनि ।
पूजनार्थ फळें घेवोनि । नम्र पुढें तें वितिष्ठतीं ॥४२॥
कासारी कमळविकास । देखोनि वाटे नारदास ।
अतिथी मीं पाहोनि उल्हासें । हास्य करी वनराज ॥४३॥
कोकिलादिकांचें कूजन । ऐकोनि मानिलें नारदमनें ।
यावें ह्नणोनि आकारण्झ । क्रिती मातें सद्विज ॥४४॥
लता गळित सुमनें । होतां मानी मुनीचें मन ।
पुरसुंदरीवत लाजावर्षण । करिती ऋषिराज मीं प्रवेषतां ॥४५॥
मंदवातें कदळींआंदोलन । तेंचि वाटलें परभव्यजन ।
कोविदार तरु चामर समर्पण । तेथें उठती वेण्स्वर ।
तो वाद्यवादनप्रकार । घडे आगमनी श्रेष्ठांच्या ॥४७॥
ऐसें नानाविध उपचार । वनराज अपी भक्तिपुरः सर ।
सच्चिदानंदयोगीश्वर । सहवासें सद्वुद्धि जडातें ॥४८॥
नारद मुनी दिव्यदर्शन । उटज प्रवेषतां पावन ।
सच्चिदानंदीं लोचन । उघडितां पुढें अकस्मात ॥४९॥
गगनीहुनि अमृतफळ । अकल्पित पडे तात्काळ ।
तेंवि तें नारददर्शन केवळ । प्राप्त झालें मुनिवर्या ॥५०॥
मस्तकीं जटाजूट पावन । तप्तजांबूनदसमवर्ण ।
आंगीं भस्मोद्धूलन । शुभ्रवर्ण अति विलसे ॥५१॥
ब्रह्मचर्यवेषें मंडित । सहजसमाधिस्थ अखंडित ।
ब्रह्मवीणा स्कंधीं शोभत । सामगान नामपूर्वक ॥५२॥
मुकुंद हरी नारायण । वासुदेव संकर्षण ।
प्रद्युम्न अनिरुद्ध वामन । दशरथनंदन रघुपती ॥५३॥
गोपीरमण मदनमूर्ति । कृष्ण विष्णु परंज्योति ।
नृसिंह भार्गव वराहमूर्ति । हयग्रीव दत्त शिव नामें ॥५४॥
सप्तस्वंरीं हा उच्चार । सदां चालिला मंद्र स्वर ।
ऐसा योगियांमाजि शेखर । भक्ताग्रेसर ज्ञानमणी ॥५५॥
मुनिजनांचें शिरोभूषण । तापसांचें परम निदान ।
कर्मठांचें बुद्धिभेदन । करोनि दाखवी निजपंथ ॥५६॥
ऐसा अनंतगुणरत्नाकर । देखतां प्रत्यक्ष ऋषिवर ।
सच्चिदानंद मुनि सादर । साष्टांग करी नमनातें ॥५७॥
ऐकोनि गंगा विस्मित । प्राणनाथ प्रश्न करित ।
म्हणे स्वामी मनुष्यांसि प्राप्त । देवदर्शन दुर्लभ ॥५८॥
या चर्मचक्षुसि देवतादर्शन । नव्हे ऐसें प्रत्यक्षप्रमाण ।
कधीं नसे केलें श्रवण । कैसें हें संघट्टण वदावें ॥५९॥
तत्रापि नारद देवरुपी । तयाचें दर्शन मानवासि ।
अतिदुर्लभ जो हषीकेशी । कलावतार वर्णिला ॥६०॥
जो व्यासवाल्मीकां गुरु । जयाचा त्रिलोकांत संचारु ।
ऐसा नारद रुषेश्वरु । प्रत्यक्ष केविं मुनिवर्या ॥६१॥
ऐकोनि सतीचा प्रश्न । निरंजन मुदितमनें ।
उत्तर देती प्रसन्न । अंतः करण जयांचें ॥६२॥
कमळमुखी । तुझा आक्षेप । ऐकतां निवे त्रिविधताप ।
आतां न धरोनि विक्षप । मानस की सावध ॥६३॥
योगियां देवतादर्शन । घडे प्रत्यक्षप्रमाण ।
पतंजली वदले आपण । तेहीं परिसें प्रिये तूं ॥६४॥
सिद्धासन शांभवी मुद्रा । लक्ष लागतां योगींद्रा ।
पक्षमास स्थिर होतां निद्रा । हारपोन अनिमिषत्व प्राप्त घडे ॥६५॥
तेव्हां देवतादर्शन । योगिया घडे जाण ।
ऐसें असें शासन । योगपंथीं ॥६६॥
जो अखंड समाधिस्थ चिदानंदमुनि । समाधि तुयंदशेचा धणी ।
तयासि नारदें कृपा करोनि । दर्शन दीधलें यथार्थ ॥६७॥
याविषयीं नवल । तां न मानिज केवळ ।
योगी तोचि देव निखळ । त्यासि देवतादर्शन दुर्लभ नसे ॥६८॥
असो सकळ योगियांचा राजा । नारद त्रिलोकीं याच काजा ।
फिरोनि भगवद्भक्ति वोजा । प्रकट करी सज्जना ॥६९॥
तो आदिगुरु नारद । पाहतां मुनीभाव शुद्ध ।
सर्वोपचारी पुजोनि सविध । बद्धपाणी विनवित ॥७०॥
स्वामी त्रैलोक्यप्रकाशका । दर्शन देवोनि मज रंका ।
उद्धार केला भवपंक । शोषणकर्ता तूं दिनमणी ॥७१॥
गंगा लोटली अळसियावरि । तेचि येथें झाली परि ।
मीं पामर तूं कृपालहरी । अमृतनिधीची प्रत्यक्ष ॥७२॥
अनंतकोटिजन्माच्या लाभ । आजि मज झाला सुलभ ।
जो तुं त्रैलोक्यदुर्लभ । प्राप्त झालासि मद्भाग्वें ॥७३॥
सुरासुरनमस्कृत । देवरुषी तुं ब्रह्मसुता ।
तुझा महिमा अनंत । अनंत तोहीं तुज वश्य ॥७४॥
तुझें स्वरुप अच्युत । अच्युतानंद भगवंत ।
तुंचि सनातन सदोदित । मायानिरस्त तूं एक ॥७५॥
आतां माझा उद्धार । करावया प्रत्यक्षतर ।
तूंचि पातालासि चक्रधर । वीणाधर होवोनि ॥७६॥
जैसा सूर्यनारायण । लोकोपकारार्थ करी भ्रमण ।
स्वामी तुझेंही संचरण । दीनोद्धारण कराया ॥७७॥
आतां माझा उद्धार ! होय तो कथावा प्रकार ।
स्वामि समर्थ सर्वेश्वर । भक्त परम सर्वेश्वराचे ॥७८॥
ऐकोनि सच्चिदानंद मुनिवचन ! देखोनि योगी परम पावन ।
सर्वज्ञ ऋषी अंतः करणीं । निर्मळ जाणोनि सर्वेतरत्वें ॥७९॥
म्हणती तुं योग्य मुनी । योगा निपुण परमज्ञानी ।
परंतु भगवद्भजनीं । निष्ठा कांहीं धरावी ॥८०॥
या कलयुगीं परस्मार । तारक भगवद्भक्ति निर्धार ।
भक्तीवांचोनि अल्प प्रकार । लोकोद्धारक असेना ॥८१॥
कलियुगीं उत्पन्न जना । भक्तीवांचोनि अन्यसाधना ।
अधिकार सर्वथा असेना । कांजे तेहीं तूं परिसीं ॥८२॥
अल्प आयुष्यवळपौरुष । बुद्धिसाधन अशेष ।
पापवासना विशेष । इंद्रियलोलुपता परद्रोह ॥८३॥
जिव्होपस्य रसविषय । सर्वासि अभिमन हाच होय ।
सर्व तत्साधनीं उपाय - करणीं प्रवर्तती स्वच्छंद ॥८४॥
टाकोनि वेदशास्त्रांचे मार्ग । प्रजा वर्तती उन्मार्ग ।
वर्णसंकरप्रसंग । शूद्रप्रायशा धर्मवक्तें ॥८५॥
स्त्रिया व्यभिचाररत्न । पातिव्रत्यादि धर्मदूषित ।
होवोनि वर्ततील तयांचा प्रांत । नरकवास यां सर्वां ॥८६॥
ब्राह्मणादि त्रिवर्ण । तैं तों घडतील धर्महीन ।
शूद्र विलोभ नीचजन । आचार्य धर्मोपदेशक ॥८७॥
शूद्रांचें शिष्यत्व ब्राह्मण । अंगीकरोनि होतील धन्य ।
मंत्र देऊन अकुलीन । ब्राह्मणसेवन इछिती ॥८८॥
ऐसे अनंत दोष । कली प्रसवेल सावकाश ।
तेणें घडेल प्रजांचा नाश । पापाधिक्यें मुनिवर्या ॥८९॥
पूर्वयुगाप्रमाणें । योग यज्ञ धर्मदान ।
श्राद्धवत तीर्थ पावन । करुं न सकेति याजना ॥९०॥
या युगीं मुख्य सार । भगवद्भक्ति पावन निर्धार ।
कैशीहीं आचरतां नर । पावे परपार भवाब्धीचा ॥९१॥
ह्नणोनि मुख्य भगवद्भक्ति । आचरोनि प्रकटिजे लोकांप्रती ।
हेंचि तारी निश्चिती । नाव होवोनि कलिजना ॥९२॥
येथें नसे क्रमहानि । प्रत्यवाय न धडे कैशानी ।
स्वल्पहीं धर्म महाभयापासुनि । रक्षण करील निर्धारें ॥९३॥
योगी आपण एकटा एक । पावे परमात्मध्यानसुख ।
भोगी समाधि सम्यक । ब्रह्मबोध निष्टंक पावोनि ॥९४॥
तयांसि परांचा उद्धार । करणें न घडे साचार ।
ब्रह्मबोधग्राहक चतुर । असती कलियुगीं दुर्लभ ॥९५॥
कठिण योगीं कोणाची मति । रीघ करुं न सके पुरती ।
ह्नणोनि बहुतेक भ्रष्टती । योगप्राप्ति दुर्लभ ॥९६॥
कलियुगीं भगवज्रजन । हेंच मुख्य सार जाण ।
ऐक पूर्विकाचें वचन । भक्तिमार्गसाधक ॥९७॥
ज्ञानयोगसहस्त्राद्धि भक्तियांगो विशिष्यते ।
इति सचिंत्य भक्तिरग्रे कृता बुधैः ॥छ॥
याच कारणें योगसिद्ध । तुज पाहोनि परम शुद्ध ।
मी पातलों प्रसिद्ध । कलियुगीं भजन प्रवर्तविजे ॥९८॥
तूं आहेसि अधिकारवंत । अध्यात्मनिष्ठ योगपारंगत ।
सकळसटुणमंडित । महापंडित धर्मज्ञ ॥९९॥
आतां वासुदेवद्वादशाक्षर । मोक्षविद्या परमसार ।
जपति सात्वतवृंद थोर । भीष्मोद्धवादि हरिजन ॥१००॥
विधिसनकादि प्रजापती । अस्मदादि देवर्षी इंद्रादि दिग्पती ।
सप्तऋषीहीं श्रेष्ठ अति । तेहीं जपती हे विद्या ॥१०१॥
वागीश्वरादि सुरगुरु । ज्योतिश्चक्रचाळक धुरु ।
म्यांच उपदेशिला उत्तानपादकुमारु । जो विष्णुपद पावला ॥१०२॥
ऐसे ऐसे महानुभाव । सात्वत महाऋषी देव ।
लोकीं जयांचा प्रभाव । अद्भुत वर्णिती पुराणें ॥१०३॥
ऐशी संपादोनि सिद्धी । लोकीं पावले प्रसिद्धी ।
शेखीं शोभती विष्णुपदीं । सारुप्यसायुज्यपदलाभें ॥१०४॥
जे किंचिद्भेदें भजले । ते सारुप्यपद पावले ।
अभेदभजनें विराजले । सायुज्यमुक्ति हरिरुप ॥१०५॥
वासुदेवः सर्वभिति । अद्वैतबोध जयाप्रति ।
तयांसि सायुज्यमुक्तिप्राप्ति । भगवद्वचन प्रत्यक्ष ॥१०६॥
ह्नणौनि सर्व प्रकारें । वासुदेवभजन करोनि नरें ।
मुक्ति पाविजे अविचारें । हेंच सांगतों तुज मुनि ॥१०७॥
व्यासवाल्मीकांसि पूर्वी ऐसा । म्यांच उपदेश केला द्विजेशा ।
वेदविभागसामर्थ्य व्यासा । आलें पुराणाचार्यत्व ॥१०८॥
वाल्मीकें मूळरामायण । गायत्रीअर्थप्रतिपादन ।
करोनि मारिलें विश्व तेणें । वाशिष्ठरामायणहीं करोनि ॥१०९॥
बत्तीस सहस्त्र ग्रंथ सिद्ध । अध्यात्मबोध प्रसिद्ध ।
राजयोगपदवी अगाध । उपदेश तयांत परोपरी ॥११०॥
सारांश हेंच सांगणें । वासुदेवविद्या परमगहत ।
तें तुं करीं ग्रहण । मुक्ति पावन करतळीं ॥१११॥
ऐकोनि नारदाचें आदेशवचन । सच्चिदानंद करिती विज्ञापन ।
देवा आजि करुणाधन । वोळलासि मज दीनावरि ॥११२॥
स्वामी माझा संशयनिरास । करोनि यावा उपदेश ।
तुझिया भाषणें अत्यंत कलुषा । बुद्धि माझी पावली ॥११३॥
स्वामी दत्तादि गुरुपरंपरा । महाविद्या षोडशाक्षरा ।
उर्ध्वाम्नाय उपासना धुरा । पंचाम्नायपूर्वक ॥११४॥
अनुत्तरादि पूर्वाम्नाय । जे जे आले सांप्रदायें ।
तयांचा जप यथान्यायें । करोनि वसें परम सुखी ॥११५॥
तत्प्रभावें षडचक्रभेदन । सामर्थ्य पावलों अतिगहन ।
आतां तव पादपद्मदर्शन । तत्प्रभावें मज घडलें ॥११६॥
परमशिवविद्या हे श्रेष्ठ । हेंचि मुक्तिचें मूळपीठ ।
नाहीं यासम वरिष्ठ । सर्वेष्टसुखसार हें ॥११७॥
भुक्तिमुक्तिदायक पावन । जें पावतां सर्वज्ञपण ।
प्राप्त होय निः संशय जाण । महिमा वर्णन करी कोण याचा ॥११८॥
शिवब्रह्मजीवैक्यभावन । येणें मन घडलें उन्मन ।
महासुखपदवी पूर्ण । भोगीतसें जी गुरुकृपें ॥११९॥
देवऋषीं हें परमसार । जेणें पद पावलों अगाधतर ।
तयासि सांडोनि द्वादशाक्षर । ग्रहण करणें केवि घडे ॥१२०॥
परम शिवमय झालें मन । परशिवमय झालें ज्ञान ।
परशिवमय ध्यान । सर्वेशिवमय हें जग ॥१२१॥
सर्वशिवभावन । अखंडाद्वयबोध गहन ।
प्राप्त असतां गुरुकृपेनें । तत्त्याग करणें केवि घडे ॥१२२॥
गुरुत्याग उपासनात्याग । पूर्वील त्यागोनि अनेग ।
संपादिजे नूतन प्रसंग । हाहिं कैसा ऋषिराया ॥१२३॥
मंत्रत्यागें अधोगती । गुरुत्पागें रौरवप्राप्ति ।
अंधतमीं ते नर पडते । अपुनरावृत्ति जेथुनि ॥१२४॥
असूर्यनामक ते लोक । अंधतमें दाटले देख ।
ते पावती निः शंक । गुरुसांप्रदायथागकर्ते ॥१२५॥
असूर्यानाम ते लोका अंधेत तमसावृता ऐशी श्रुती ।
जे लोक सांगे तत्प्राप्ति ।
घडतां ह्नणिजे अधोगती । श्रुतिस्मृतिप्रमाण ॥१२६॥
गुरुमंत्रद्रोही नर । तें स्थळ पावती निर्धार ।
करतळीं मुक्ति प्राप्त असतां इतर । उपासना ते किं समर्थ ॥१२७॥
आरोहण करोनि शिखरीं । अधः पतन तयापरीं ।
हाहीं भाव निर्धारीं । वाटे मजला सर्वज्ञा ॥१२८॥
या दोषा नातळतां । मंत्रविरोध न होतों
योगचर्या न पावतां । पराभव समर्था ॥१२९॥
अविरुद्ध मंत्र द्वादशाक्षर । प्राप्त होतां अंगीकार ।
विरुद्धे तया नमस्कार । अप्राप्त मातें ह्नणोनि ॥१३०॥
शिवविष्णुभेदप्रतिपत्ति । उपासना भिन्न यथास्थिति ।
असतां ऐक्य घडे केंवि निगुतो । कृपा करोनि वदावें ॥१३१॥
ऐकोनि सच्चिदानंद वचन । नारद अत्यंत प्रहष्टमन ।
परमरहस्यउपदेश गहन । करिते झाले कंजाक्षी ! ॥१३२॥
शिवविष्णुऐक्यप्रतीति । बोध केला यथास्थिति ।
तोचि प्रसंग तुजप्रति । कथितों सती ! श्रवण करीं ॥१३३॥
नारद ह्नणती चिदानंदा । निगमागमविशारदा ।
सत्यवादी योगसिद्धा । शुद्धबुद्धा तूं ऐकें ॥१३४॥
परा प्रसाद चिंतन । परम शिवस्वरुप गहन ।
तेथें वेधलें तुझें मन । समरस भान ( भनि ? ) जीवशिवा ॥१३५॥
झाली परमानंदप्राप्ति । विवेकबळें निश्चित्ती ।
योगमार्ग हीं षडचक्रपंथीं । भेद करोनि सहस्रारीं ॥१३६॥
शिवज्योतिशीं संयोग । जीवशक्ति कुंडलिनी अव्यंश ।
ऐक्य पावोनि अभंग । झालासि जिंतोनि कळीकाळा ॥१३७॥
जन्ममृत्युजरादि व्यवहार । हाहीं झाला परिहार ।
परि राहिला किंचित पदर । भेदबुद्धीचा ॥१३८॥
शिवविष्णु भिन्नमती । हे तुज राहिली निश्चिती ।
याची व्हावया शांति । उपदेश सुमती करितसें ॥१३९॥
भेदभावना काळकूट । तया परिहारोनि सुभट ।
अमृतपान शुद्धवट । करवीन अद्वैतश्रवण करीं ॥१४०॥
शिव विष्णू वांचोनि कांहीं । चराचरीं अन्य नाहीं ।
हें जग उभयात्मक निश्चयीं । विवेकें विलोकी सादरें ॥१४१॥
पराप्रासादविद्या गहन । शक्तिस्वरुप निर्वाण ।
तोचि विष्णु आदिकारण । शक्तिरुपें प्रकाशत ॥१४२॥
पुरुषरुप जो साक्षी । तोचि कूटस्थ शिव अनुलक्षीं ।
चंद्रचंद्रिकाभेदपक्षीं । प्रमाण मानिजे कैसेनि ॥१४३॥
दीपज्योति सूर्यप्रभा । गगनगगनीचा गाभा ।
द्विधा केवि मानिजे शुभा । भेद नसतां तद्वत ॥१४४॥
निष्कळ ब्रह्म परिपूर्ण । धरितां सृष्टिकरण स्फुरण ।
शिवशक्तिस्वरुपचिंतन । करोनि होणें द्विविधत्वें ॥१४५॥
आपणचि पतिपत्नी घडोन । क्रीडे विश्वरुप धरोनि पूर्ण ।
पत्नी शक्ति ते विष्णु जाण । पुरुष आपण परमात्मा ॥१४६॥
शिवशक्त्यात्मक जग रची । उभयस्वरुपें आपुणचि ।
विलसती चराचरीं हेचि । प्रत्यक्ष चिन्ह अवलोकीं ॥१४७॥
योनिलिंगावांचोनि कांहीं । चराचरीं अन्य नाहीं ।
यदर्थी श्रुति प्रमाण तेहीं । परिसीं ताता ॥१४८॥
विष्णुर्योनि कल्पयतु । ऐसा श्रुतीचा सिद्धांतु ।
स्मृतिवाक्यार्थहीं व्यक्तु । परिसें आतां ॥१४९॥
योनिरुपो भवेद्विष्णुलिंगरुपी सदाशिव इति ।
ऐसीं प्रमाणें असंख्याती ।
उभयचिन्हप्रतीति । लोकीं दिसे आवीटां ( ? ) ॥१५०॥
यां उभयांवांचोनि कांहीं । चराचरीं अन्य नाहीं ।
ब्रह्मांडांतर्बाह्य पाहीं । अन्य नसे याविना ॥१५१॥
प्रकृति पुरुष दोनी । नाम मात्र भर्वसेनी ।
प्रकृतिपुरुषां विष्णुशिवपणीं । अभिन्न वतेणें उभयतां ॥१५२॥
जें आठरुपें प्रकृतीचीं । तेंचि आठरुपें शिवाचीं ।
अष्टमूर्ती हे भवाची । परिसे बापा ॥१५३॥
भूमि आप अनळानिळ । आकाश चंद्र सूर्याग्नि केवळ ।
शिवाष्टमूर्ती निवळ । वर्णिवी शास्त्रें ॥१५४॥
भूमिरापोनलो वायुः । खंमनो बुद्धिरेव च ।
अहंकार इनीये मे । भिन्ना प्रकृतिरष्टधा ॥१५५॥
गीतासंमति ऐसी । अष्टधा भिन्नत्व प्रकृतीसि ।
ते माझी ह्नणोनि हषीकेशी । कथिली पार्था ॥१५६॥
तूं म्हणसी मनबुद्धि अहंकार । तेथें भिन्न व्यवहार ।
सूर्याग्नि चंद्रासि ऐक्यत्व कवण्या प्रकारें । साधेल ऐसें ॥१५७॥
मन तोचि निशाकर । बुद्धि ते दिवाकर ।
जाठर तो अहंकार । जाणिजे सिद्ध ॥१५८॥
एवं अष्टधापणी । तोचि विराजे पिनाकपाणी ।
तोचि शक्तिरुप चक्रपाणी । भेद कवणी मानिजे ॥१५९॥
ऐशी अनंतानंत प्रमाणें । शिवविष्णुऐक्यविषयीं जाण ।
उभयभेदभावन । तेंचि पतन सर्वथा ॥१६०॥
तेचि हानि तोचि क्षय । तोचि मृत्यु तेंचि भय ।
उभय ऐक्य मोक्ष अभय । येथें संशय न धरी तुं ॥१६१॥
न करितां पूर्वगुरुत्याग । न करितां परता राजयोग ।
उपासना अव्यंग । असतां भजें विष्णूतें ॥१६२॥
याचें हेंचि कारण । तुज निवेदितों जाण ।
मोक्षदाता नारायण । नेम केला ॥१६३॥
बंधशक्तीनें बंधन । करोनि जीवा संसृतिभ्रमण ।
करवौनि मोक्ष शक्तिगुणें । मुक्ति देणें विष्णूचें ॥१६४॥
॥ श्लोक० ॥ बंधको भवपाशेन भवपाशाच्च मोचकः ।
कैवल्यदः परंब्रह्म विष्णुदेव सनातनः ॥
उभयशक्तिस्वरुपें । बंधमुक्तिपटणरुपें ।
जीवांसि चेष्टवी अरुपें । असतांहीं ॥१६५॥
अळंकार असतां पूर्ण । धरिजे विशेषें शिरोभूषण ।
तैशी सर्वोपासना मुकुटमंडण । महाविद्या हे मुनी ॥१६६॥
ऐकोनि नारदादेशवाणी । परमानंदनिर्भर सच्चिदानंद मुनी ।
साष्टांग लाटेला नारदचरणी । धन्य मानोनि आपणातें ॥१६७॥
म्हणे स्वामी करुणासिंधु । तुम्ही यथार्थ दीनबंधु ।
तुमच्या दर्शनें संसारसिंधु । वत्सपाद मानावा ॥१६८॥
सहज तुमचें आगमन । जया सदनी काकताळप्रमाणें ।
तया नरा सकळ कल्याण । साधन सर्वा सिद्धिचें ॥१६९॥
मोक्ष तुमचा अज्ञाधार । कृपा होतां स्वल्पतर ।
त्या नरा सेवी सत्वर । ऐशी उदार हे पदमहिमा ॥१७०॥
शिवविष्णुसामरस्य । प्रत्यक्ष बोधिलें रहस्य ।
अट्यबोधप्रकाश । सर्वथा घडला ॥१७१॥
चिदग्रंथि भेदोनि स्वल्पतर । उरला होता पदर ।
तोहीं झाला परिहार । रहस्यबोधें आपुलिया ॥१७२॥
पूर्व उपासनेहुनि । विशेष लाभ मजलागुनि ।
आजि पडतां उपेक्षिजे काय म्हणोनि । दीनोंद्धरणीं रक्षितां ॥१७३॥
असतां सकळ संपत्तीं । निधी जोडिला अकल्पितीं ।
तथा उपेक्षी ऐसा मूढमति । कोणी न दिसे त्रिभुवनीं ॥१७४॥
म्हणोनि शरणागतवत्सला । द्वादशाक्षरी उपदेशिजे मला ।
मस्तक चरणीं ठेविला । का न वोडविला सन्मुख ॥१७५॥
नारदें मस्तक स्पर्शोनि पाणी । सादर अवलोकोनि कृपे करुनि ।
द्वादशाक्षरी विद्यामणी । हदयपेटिके ठेविला ॥१७६॥
प्राप्त होतां महामनु । उब्दोघ दाटला अतिगहनु ।
अष्टभावें भरला पूर्णू । सागरपर्वी उचंबळत ॥१७७।
तैसा उद्वोध वाढला । तो स्वस्वरुपीं सांठविला ।
अनूर्मि सिंधुवत राहिला । गंभीराशय निजबांधें ॥१७८॥
पुन्हा नारदाप्रति विज्ञप्ति । मुनी करी बद्धहस्तीं ।
दीनबंधु ब्रह्ममूर्ति । वचन माझें परिसिजे ॥१७९॥
आजिपर्यंत शिवध्यान । हदयीं ठसावलें गहन ।
आतां चिंतिजे नारायण । श्रीनिरंजन वासुदेव ॥१८०॥
विना कांहीं अवलंबन । न घडे वाटे सकळ ध्यान ।
यास्तव ध्येयमूर्ति पावन । द्यावी मजलागोनि योगींद्रा ॥१८१॥
सकळ ध्यानावांचोन । निष्कळ सर्वथा नोहे पूर्ण ।
म्हणोन मूर्तीवांचोन । नव्हे मनन ध्यानरुप ॥१८२॥
ऐसे ऐकतां श्रवणी । मस्तक तुकोनि नारदमुनि ।
बद्ध भ्रुकटी चिंतनी । त्रिभुवनभुवनी तो पाहे ॥१८३॥
एक मुहूर्त संपूर्ण । नारद ध्यातां अविकंपन ।
तत्समयीं स्मरलें जाण । प्रियतमे ! तया सर्वज्ञा ॥१८४॥
तेव्हां प्रफुल्लिता वदन । मुनिमुखा करोनि अवलोकत ।
म्हणे तुझें भाग्य गहन । सूचलें निधान अकस्मात ॥१८५॥
तुवां इछिली मूर्ति । ते अद्भुत आहे यथास्थिति ।
जे पूजी मुचकुंद नृपती । विंध्यपर्वतीं अभिनव ॥१८६॥
तें मी तुज करवीन प्राप्त । मजसवें चालावें निश्चित ।
ऐसें वदतां विस्मित सत्मित । मुनी पुसत देवऋषीतें ॥१८७॥
स्वामी मुचकुंद तो कवण । कोणी नृपाचा नंदन ।
तो करी अर्चन । ते मूर्ति कवण वदावी ॥१८८॥
तो कां देयील मजप्रति । निजाराधित भगवन्मूर्ति ।
तेयासि जाहली तत्प्राप्ति । ते कथा निगुतीं वदावी ॥१८९॥
तेणेंकरुनि हें मन । विशेष पावेल समाधान ।
श्रीकृष्णमहिमा गहन । वाढेल पूर्ण या लोकीं ॥१९०॥
मज दीनाचा उद्धार । दर्शनमात्रें घडला साचार ।
उरला नाहीं स्वल्पतर । संदेह किमपि उदारा ॥१९१॥
ऐकोनि मुनीची आदरवाणी । म्हणे कथा परिसे श्रवणीं ।
जे ऐकतं पापधूणी । घडे सहस्रां जन्माची ॥१९२॥
हे कथा पावन । तात्काळ सोडी भवबंधन ।
तुझें देखोनि प्रेम गहन । वाटे कथन करावें ॥१९३॥
ऐसें बोलोनि सादर वचन । सन्मुख मुनीस घेउन ।
नारद कथा कथे पूर्ण । ते मी वदेन पुढिल्या प्रसंगीं ॥१९४॥
कांतें । तूंही सादर मनें । कथा परिसें अतिपावन ।
मुमुक्षुजना जीवन । भवजीवनतारणनौका हे ॥१९५॥
हे कृष्णकथा परमसार । साधककुळां मंदार ।
हे मुक्तिफळदातार । महाबल्ली अमृतमय ॥१९६॥
इति श्रीसद्गुरुसंततिसंतानलतिकायाः प्रबोधमंगळमंजर्याः अनुग्रहपरिमळप्रकाशनं नाम द्वितीयोद्वारः ॥ श्रीसुंदरकृष्णार्पणमस्तु ॥