अध्याय सव्विसावा
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ जयजयाजी अनाथनाथा ॥ सगुणस्वरूपा कृपावंता ॥ ग्रंथारंभीं प्रार्थितों समर्था ॥ चरणीं माथा भावार्थे ॥ १ ॥
दिननाथ म्हणती कीं तुजला ॥ तरी काय नामातें विसरला ॥ षड्‍रिपु गांजिती मजला ॥ हें काय तुजला उचीत ॥ २ ॥
आम्ही तव अनाथदीन ॥ गांजिले प्रपंचवेदनेनें ॥ हें तव कौतुक पाहून ॥ लाजिरवाणें लौकिकीं ॥ ३ ॥
माता उपेक्षिना बाळातें ॥ तेवि तूं जगदीश जगातें ॥ उपेक्षिता दीनदासातें ॥ केवि हेतूंतें शोभेल ॥ ४ ॥
हरी तूं नाना अवतार धरिसी ॥ दीनदासातें प्रतिपाळिसीं ॥ तेथें मज दीनातें उपेक्षिसी ॥ केवि मिरविसी थोरीव ॥ ५ ॥
आतां श्रोते सज्जन हो ऐका ॥ चित्त करून एकाग्र देखा ॥ भाव धरूनियां निका ॥ संपूर्ण ऐका ग्रंथ हा ॥ ६ ॥
उपेक्षिता निज मनी ग्रंथ ॥ तरी केवि प्राणियांचा प्रांत ॥ यदर्थी इतिहास श्रीअच्युत ॥ अनुवादत लक्ष्मीये ॥ ७ ॥
तोचि भावार्थ संपूर्ण ॥ श्रोतेहो करा श्रवण ॥ लक्ष्मीते वदलासे नारायण ॥ तेचि श्रवण अवधारा ॥ ८ ॥
अत्र ते कथयिष्यामि कथां पापप्रणाशिनीं ॥ यांश्रुत्वा ब्रह्महास्तेनो मुच्यते योनिसंकटात ॥ १ ॥
लक्ष्मीतें वदे नारायण ॥ जे ऐकती भावें करून ॥ तयांचे पाप होय दहन ॥ संकटी जाण न पडती ते ॥ ९ ॥
ऐसें वाक्य तयाचें पाहे ॥ कोण अभागीं उपेक्षूं लाहे ॥ उपेक्षितां कोण दशा होय ॥ तेचि आयकावी सावकाश ॥ १० ॥
वीरबाहुर्नृपः पूर्वमासीभ्दूमितलेखिले ॥ दातायज्वा सुरूपश्‍च सुभगोजनवल्लभः ॥ २ ॥
पूर्वी वीरबाहु राजेश्‍वर ॥ महीमंडळीं कीर्ती अपार ॥ परम धार्मिक अति उदार ॥ दानशूर प्रतापी ॥ ११ ॥
सगुणस्वरूप ऐश्‍वर्यसंपन्न ॥ सर्वरायामाजी श्रेष्ठमान ॥ आप्तवर्ग प्रजानन ॥ चिंतिती कल्याण रायाचें ॥ १२ ॥
ऐसा भूप सर्वांगुणीमंडित ॥ विवेकी जैसा वसिष्ठ सत्य ॥ सेना जयाची अपरिमित ॥ प्रजा पाळित स्वधर्मेसी ॥ १३ ॥
तयाची भार्या रूपवती सती ॥ नाम जाण यशोमती ॥ उभयतांची अत्यंत प्रीति ॥ असें निश्चिती जाण पां ॥ १४ ॥
यौवनगर्वे नसे गर्विष्ठ ॥ लावण्यामाजी असे श्रेष्ठ ॥ प्रधान रायाचा धर्मिष्ठ ॥ अति निकट स्नेहकाजीं ॥ १५ ॥
राज्यभार चालवी नेटका ॥ धाक ज्याचा सर्वांसी देखा ॥ स्वधर्मेसी अतिविवेका न शिवे देखा पापातें ॥ १६ ॥
तया राजयाचा मंत्री चतुर ॥ तेथें यथा न्यायें चाले राज्य भार ॥ तया देशीं अन्य विचार ॥ न घडे साचार निर्धारेसी ॥ १७ ॥
असो ऐसे असतां जाण ॥ राजपत्‍नी सर्वगुणेमंडन ॥ स्वरूपजाळें पसरून ॥ आकर्षिला मनमीन रायाचा ॥ १८ ॥
सदासर्वदा विषयासक्त पाही ॥ दानधर्म किंचित नेणें काहीं ॥ वपूभूषणातें सर्वकाळ देहीं ॥ सांवरितसे सायासें ॥ १९ ॥
न दानं न व्रतं वपि न देवार्चनसेवनं ॥ भुंक्‍तेभोगाननेकांश्च वपुभूषणतत्परः ॥ ३ ॥
ऐसि ते राजभार्या जाण ॥ कदांही न करी धर्मदान ॥ नेणे तीर्थपर्वणी गंगास्नान ॥ करी अमान्य सर्वही ॥ २० ॥
पुरोहित सांगतां त्रासले बहुत ॥ कदांही न करी तो दानव्रत ॥ पहा ही अनकूळ असतां त्वरित ॥ नाहीं हेत धर्मावरी ॥ २१ ॥
तयाते पुत्र असती दोन ॥ सुबाहु शतबाहु नामें जाण ॥ तेही स्वरूपेमंडण ॥ गुणसंपन्न आगळे ॥ २२ ॥
एकदा मलमासाचिये संधी ॥ प्रधान स्त्रीकरून अवधी ॥ म्हणे बहुत दिन न घडे विधी ॥ राजस्त्री दर्शनातें ॥ २३ ॥
म्हणूनि साधूनियां वेळ ॥ प्रधानस्त्री निघे तात्काळ ॥ परम जालीसे उतावेळ ॥ राजस्त्रियेचे दर्शनी ॥ २४ ॥
दर्शनाची धरून लालसा ॥ भेटी पातली ते म्हाळसा ॥ सुंदरपणें तिचिया वयसा ॥ शिबिकेमाजी आरूढे ॥ २५ ॥
दूती जाणविति स्वामिणीतें ॥ प्रधानभार्या पातली दर्शनाते ॥ ऐसी ऐकताची मात ॥ सामोरी येत गजगामिनी ॥ २६ ॥
तियेतें धरून निज हस्तकीं ॥ बैसविती जाली निज मंचकीं ॥ येरी स्वभावें तेजा विलोकी ॥ तंव अपूर्वता देखत ॥ २७ ॥
इंद्रभुवना ऐसें रम्य सदन ॥ रत्‍नें विखुरलीं चहुकडून ॥ सूर्यप्रभेसमान जाण ॥ शोभे सदन तियेचें ॥ २८ ॥
तेही अलंकारयुक्त घवघवीत ॥ सुस्वरूपें असे नटत ॥ पयोधर सर्वदां उघडी झांकित ॥ अचळ सरसावित वेळोवेळा ॥ २९ ॥
अपार तेथें दासदासी ॥ सदां सादरता सेवेसी ॥ काय बोलेल केधवां वचनासी ॥ न हालें नेत्रासी पातिया ॥ ३० ॥
ऐसे देखून ते प्रधानजाया ॥ मंजुळ वचनें राजभार्या ॥ नमूनि तिचिया पायां ॥ काय बोले आदरासी ॥ ३१ ॥
तंव प्रधान भार्य ते गुणवती ॥ ते काय वदतसे सती ॥ म्हणे ऐके बाई यशोमती ॥ वचनाप्रती मान देई ॥ ३२ ॥
हा तव मलमास अतिउत्तम ॥ प्राप्त जाला केशव पुरुषोत्तम ॥ तरी स्नानदान यथानुक्रम ॥ उभयता संपादूं एकमास ॥ ३३ ॥
अघटित तेथींचे महिमान ॥ मागुता साध्य नव्हे ऐसा दिन ॥ नेणो कवण वेळकाळ कठिण ॥ घडो शके नेणवे तें ॥ ३४ ॥
यालागी राजसे पाहीं ॥ आयुष्य तंव आपुलें नाहीं ॥ यदर्थी आपण उभयतांही ॥ आचरो देहीं व्रतातें ॥ ३५ ॥
सकळ पदार्थ अनुकूळ ॥ दानधर्म करूं सर्वकाळ ॥ सौभाग्यवर्धन होय सकळ ॥ पुत्र आणि कलत्रेसी ॥ ३६ ॥
तव आज्ञे माजी भूपती ॥ वरी धार्मिक तयाची रीती ॥ तो कदांही वारिना तुजप्रती ॥ करिता दान पद्धती यथाक्रमें ॥ ३७ ॥
ऐसें ऐकूनि तिचिया उत्तरा ॥ बोले कांहींते राजदारा ॥ अव्हेरुनी वचनामृत सारा ॥ बोले सुंदर ते ऐका ॥ ३८ ॥
म्हणे ऐकहो गुणवंतीबाई ॥ कैचें दान कैचें व्रत पाहीं ॥ कोण कष्ठवी या देहीं ॥ फळ कायी आचरूनीं ॥ ३९ ॥
आतां आचरावें व्रतातें ॥ तें फळ पुढें प्राप्त होतें ॥ देव देईल म्हणोनि संकल्पातें ॥ आशा अंतरातें धरूनी ॥ ४० ॥
ऐसा आचरावा जरी नेम ॥ तरी कवण जाणे पुढील जन्म ॥ काय वोढवेल नेणो कर्म ॥ पाहुनियां धर्म कोण आला ॥ ४१ ॥
दानधर्म करून सर्व जन ॥ मृत्यु पावले ते नाहीं आले परतुन ॥ नेणों स्वर्गी जाचणी कीं सन्मान ॥ पाहुनिया कोण परतले ॥ ४२ ॥
वृथा कष्टवावें शरीरातें ॥ काय उणें केलें भगवंतें ॥ सर्व अनुकूळ आहे आम्हांते ॥ ऐक निरुते भामिनी ॥ ४३ ॥
धन मागावें श्रीहरी ॥ सर्व संपत्ती अनुकूळ घरीं ॥ पुत्र मागो इच्छा अंतरी ॥ तरी असती निर्धारीं पुत्र दोघे ॥ ४४ ॥
तेही सगुणसंपन्न ॥ सर्वगुणमंडित पूर्ण ॥ वर्तती आमुचे वचनाधीन ॥ न मोडिती वचन कदां ते ॥ ४५ ॥
जेवी शिव आणि भवानी ॥ तेवीं मानिती आम्हां उभयतालागुनी ॥ तयांची मान्यता सर्व जनीं ॥ जयविजय सुरलोकींचे ॥ ४६ ॥
मीही स्वरूपें सुंदर अंगना ॥ रूपाभिमानें न मानी कोणा ॥ माझिया ऐश्वर्यपुढें उणा ॥ इंद्र ठेंगणा मी मानीं ॥ ४७ ॥
सदांसर्वदा मजलागीं ॥ नृप संतोषवि स्वअंगी ॥ प्राण वेंचील वचनालागीं ॥ माझियां नृपेंद्र तो ॥ ४८ ॥
परम प्रीती आम्हां उभयतां ॥ ऐसें ऐश्वर्य मज असतां ॥ तेथें व्रत प्रभावाची वार्ता ॥ काय भगवंता मागावें ॥ ४९ ॥
आतां व्रत आचरावें कोणी ॥ तेंही ऐकपां कहाणी ॥ सदा पीडिलें जे दरिद्रेंकरूनी ॥ व्रत तयानें करावें ॥ ५० ॥
अन्नवस्त्र न मिळें किंचित ॥ पोटीं नाही ज्याचिया संतत ॥ त्यानें करावें पै व्रत ॥ आणीक मात अवधारी ॥ ५१ ॥
व्याधियुक्त असतां शरीरीं ॥ तयानें जपावा हरिहरी ॥ किंवा एकचि पुत्र संसारी ॥ तोही नायके पितयाचें ॥ ५२ ॥
सदां सर्वकाळ मातापिता ॥ देखों न शकेची सर्वथा ॥ ऐसीं जेथें असे व्यवस्था ॥ तयानें या व्रता आचरावें ॥ ५३ ॥
व्रत आचरतां संपूर्ण ॥ मनीं हेतु हाचि पूर्ण ॥ व्हावें माझें कल्याण ॥ करावें म्हणोन व्रत हें ॥ ५४ ॥
तरी श्रीहरी कृपेकरून पाही ॥ सर्व अनकूळ मजलागीं बाई ॥ मज नसेची वासना कांही ॥ व्रतप्रभावीं साजणीये ॥ ५५ ॥
ऐसी तिचीया वचनाची हेळणा ॥ करिती जाली नृपांगना ॥ कोणी जावें तीर्थाटणा ॥ कष्ट जाणा शरीरातें ॥ ५६ ॥
अमृता ऐसें तिचें वचन ॥ येरी मानी तृणसमान ॥ जेवीं अमृतकुंभ नेऊन ॥ उकरडां ओती अभागी ॥ ५७ ॥
जेवी एकादिया सद्‍बुद्धि सांगता ॥ तो तंव नायकेची तत्वतां ॥ मग तयातें प्रस्तवा होतां ॥ कुसुकुसी मनामाजी ॥ ५८ ॥
तैसा प्रकार येथें जाला ॥ नायके शिकविल्या बोला ॥ अव्हेरूनि सती गुणवतीला ॥ अपायाला वाट केली ॥ ५९ ॥
असो होणार तें कां सुखें ॥ ऐसें मानुनिया निकें ॥ आज्ञा घेऊन तात्काळीकें ॥ गुणवती गृहातें पातली ॥ ६० ॥
तंव ते गुणवती प्रधानकामिनी ॥ आरंभिती जाली व्रता लागुनी ॥ यथापूर्वक भावार्थ मनीं ॥ चक्रपाणी आराधितसे ॥ ६१ ॥
येरीकडे यशोमती सती ॥ भोगसमयीं येतां नृपती ॥ अवघा समाचार तयाप्रती ॥ जाली सांगती आदरेंसी ॥ ६२ ॥
नृपें उत्तर न देतां तयेला ॥ संपादित झाला भोगवळा ॥ तंव अपूर्व जालीसे लीळा ॥ ते सकळांलागीं परिसवूं ॥ ६३ ॥
कठोर शब्द न साहवे मानवियां ते ॥ मग तो तव साक्षांत अनंत ॥ जाणें सर्वांचे ह्रद्‌गत ॥ दूषण वृथा ठेविलेंस ॥ ६४ ॥
म्हणोनि कोपला नारायण ॥ ज्वर प्राप्त झाला न लागतां क्षण ॥ राजभार्या अत्यंत व्याकुळ जाण ॥ शांत नव्हे जाण ज्वर पैं ॥ ६५ ॥
अत्यंत भूतज्वर आंगीं ॥ प्राण जाऊं पाहे लगबगी ॥ वार्ता फांकतांची जगी ॥ नृप वेगी पातला ॥ ६६ ॥
पुत्र ही धाविन्नलें वेगें ॥ सन्निध पातले निजांगें ॥ दास दासी अपार वेगें ॥ पातलें वेगें त्या ठायी ॥ ६७ ॥
बहुतांपरी उपचार ॥ करविता जाला नृपवर ॥ औषधी देतां नव्हे बरें ॥ अधिकाधिक व्यथा जाची ॥ ६८ ॥
घाबरे जाले नगरवासी ॥ उरस्फोट नृपवरासी ॥ रुदित शब्द न फुटे पुत्रासी ॥ दासदासी आकांत ॥ ६९ ॥
तंव तो मंडन प्रधान पाहीं ॥ स्त्रीसहीत धांवत आला, लाहीं ॥ तंव तेथें दुःखाते पारच नाही ॥ समजावित नाही कोणी कोणा ॥ ७० ॥
शांतवितां मंडन प्रधान ॥ उगे न राहती नृपनंदन ॥ राजयाचे अश्रुपूर्ण ॥ देखे प्रधान निजनयनी ॥ ७१ ॥
करपल्लवे समस्तातें ॥ प्रधानें शांत केले तेथें ॥ तंव गुणवती प्रधानभार्या ते ॥ अंतरगृहातें पातली ॥ ७२ ॥
निवारून सकळ स्त्रियांचा मेळा ॥ आपण पातली यशोमतीजवळा ॥ निवारुनि सकळ दुःखकल्लोळा ॥ उपचार केला बहु तेणें ॥ ७३ ॥
तितुकियामाजी काय झालें ॥ राजयोषितेने अवलोकिले ॥ तव गुणवतीचे मुख चांगले ॥ सुशोभित देखिले निजनयनी ॥ ७४ ॥
हरिद्रकुंकुम लेत वदनी ॥ माथा शेंदुरसुशोभिनी ॥ अंजन घालूनिया नयनीं ॥ देखे भामिनी रायाची ॥ ७५ ॥
मुखी तांबूल असे रंगला ॥ अलंकारेमंडित ते अबळा ॥ देखती जाली राजवेल्हाळा ॥ देखूनि कपाळा आठी घाली ॥ ७६ ॥
मग बोले राजयोषिता ॥ कोण काळ श्रृंगारकरिता ॥ सकळिका शोक अवस्था ॥ श्रृंगारिया लज्जा नसे ॥ ७७ ॥
तरी उठे आता येथूनी ॥ जाई आपुल्या सदनी ॥ आली श्रृंगार सावरुनी ॥ दर्शनालागुनी माझिया ॥ ७८ ॥
ऐसे वदता तियेते ॥ येरिचे काय चाले तेथे ॥ स्वामिये निखादितां सेवकाते ॥ न चाले तेथे दुजियाचे ॥ ७९ ॥
राजा कोपला प्रजा ते पाही ॥ सर्व संपत्ति लुटिता होई ॥ तेथे दुजियाचा उपाय नाही ॥ तैसीच नवाईही दिसे ॥ ८० ॥
असो कोपारूढ राजजाया ॥ देखून उठली प्रधानभार्या स्वगृहा पातली लवलाह्या ॥ सखेदयुक्त अंतरी ॥ ८१ ॥
येरीकडे नृपसुंदरी ॥ भ्रूसंकेते ते अवसरी ॥ नृपालागी अत्यादरी ॥ पाचारी जवळीके ॥ ८२ ॥
म्हणे काही पाहिले कौतुक ॥ येरु म्हणे नाही देखिले सम्यक ॥ ती म्हणे तुम्ही भोळे भाविक ॥ नेणा कौतुक स्त्रियांचे ॥ ८३ ॥
मज प्राप्त झाले हे दुःख ॥ तुम्ही सकळ करितसा शोक ॥ प्रधानस्त्री गुणवती देख ॥ आली निःशंक श्रृंगारुनी ॥ ८४ ॥
काही दुःख न वाटे तिचे मनी ॥ विपरीत मनामाजी करणी ॥ म्हणोन आली श्रृंगारुनी ॥ लज्जा मनी न वाटे ॥ ८५ ॥
ती सेवक मी स्वामिणी ॥ हा भाव नसे तिचे मनी ॥ ऐसी ती सेवकाची करणी ॥ नायको कानी स्वामिया ॥ ८६ ॥
ऐसें बोलविले नृपांतरा ॥ दूर त्यजीते राजसुंदरा ॥ ऐकून कांतेच्या उत्तरा ॥ जाला संचार क्रोधाते ॥ ८७ ॥
परम अविवेकी तो भूपती ॥ ऐकून स्त्रियांची वचनोक्ती ॥ अनुसरला अक्रिय गती ॥ तेची पद्धती अवधारा ॥ ८८ ॥
जो स्त्रीबुद्धीते लागला ॥ तो सर्वीसर्वस्वे बुडाला ॥ तो अपायी पडे भला ॥ संशय याला नसेची ॥ ८९ ॥
तव राये क्रोधेकरून ॥ प्रधान कर्षिला तो मंडण ॥ पायी शृंखळा दृढ घालून ॥ गृह लुटून पै नेले ॥ ९० ॥
तयाची सकळ संपत्ति ॥ आणविता जाला भूपती ॥ प्रधान दंडिला हे ख्याती ॥ नगरामाजी प्रगटली ॥ ९१ ॥
पहा प्रभूचे कैसे विंदान ॥ चाले जो सत्क्रियेकरून ॥ तयावरी अपाय कोसळती जाण ॥ परी धैर्य ठाण न सोडावे ॥ ९२ ॥
गुणवती आचरता व्रत बरवे ॥ प्रधान कर्षून ठेविला राये ॥ परी डगमगेना तिचे ह्रदय ॥ न सोडी सोय व्रताची ॥ ९३ ॥
गृहीचे नेले सर्व धन ॥ परी न कंटाळे तिचे मन ॥ म्हणे व्रत न होता पूर्ण ॥ केवी टाकू मध्यंतरी ॥ ९४ ॥
व्रत आचरे सायासी ॥ वृत्तांत कळला रायासी ॥ मग बोलावू पाठविली दासी ॥ पतिव्रते सन्निध ॥ ९५ ॥
नृप जो पाहे विलोकुनी ॥ तंव अलंकारयुक्त कामिनी ॥ कुंकुमयुक्त शोभित वदनी ॥ नृपै मनी जाणिलें ॥ ९६ ॥
म्हणे कांता बोलिली सत्य ॥ सांप्रत नव्हे असत्य ॥ ही तंव जाया सुशोभित ॥ नव्हे दुःख कालत्रयी ॥ ९७ ॥
मग क्रोधयुक्त होऊन पाहीं ॥ तियेतें ठेविलें कारागृहीं ॥ उभयतां तें एकचि ठायी ॥ ठेविलें असे निर्धार ॥ ९८ ॥
परी तेथेंही न सोडी व्रता ॥ नित्य आचरे प्रधानकांता ॥ तंव एके दिनीं प्रधानतत्वता ॥ जाला बोलतां स्त्रियेतें ॥ ९९ ॥
म्हणे आपण उभयतां कारागृही ॥ कवण दुःख अवस्थादेही ॥ व्रत आठवलें कैचें कायी ॥ अपरूप नवाई देखों ॥ १०० ॥
मंडण उवाच ॥ न जाने कर्मण: कस्य विपाकोयमुपस्थितः ॥ गुणवत्युवाच ॥ देवसेवकवर्गस्य स्वाम्यायत्तं च जीवितं ॥ ४ ॥
तंव वदे तेव्हां गुणवती ॥ बोलतसे पतीप्रती ॥ हे नाथ जाणत जाणतवृत्ती ॥ केवि निरुती करितसां ॥ १ ॥
आपुला तो सेवक धर्म ॥ तो आपण ये साधिला नेम ॥ नेणो अव कर्माकर्म ॥ हें पुरुषोत्तम सर्व जाणे ॥ २ ॥
मग बोले प्रधान मंडन ॥ हे तो माझी कर्मरेषा पूर्ण ॥ पायी जाल्या श्रृंखळाबंधन ॥ उभयतां आपण दुःख भोगूं ॥ ३ ॥
मजकरितां तूंतें पाही ॥ दु:ख होतसे ह्रदयी ॥ येरी उत्तर देतेसमयीं शेषशायी निवारिता ॥ ४ ॥
विष्णुर्विश्‍वंभराभारधरणैकधुरंधरः ॥ श्रीधरः परमेशानः सर्व दुःखनिकृंतनः ॥ ५ ॥
म्हणे हे नाथ चूडामणी ॥ चिंता न कीजे निजमनी ॥ विश्‍वंभर चक्रपाणी ॥ आधार त्रिभुवनीं जयाचा ॥ ५ ॥
तयाची हे सर्वसत्ता ॥ त्रैलोक्य प्रतिपालिता ॥ जाणे सर्वांचे मनोगता ॥ हिताहिता सर्वही ॥ ६ ॥
तरी दृढ भाव तयाचे पायीं ॥ निवांत राहावेम ह्रदयीं ॥ आठवूनियां शेषशायी ॥ तोची सर्व निवारिल ॥ ७ ॥
ऐसें सतीचें नेमवचन ॥ ऐकून स्वस्थ राहे प्रधान ॥ येरी भावार्थ मनी धरून ॥ करी संपूर्ण व्रतपैं ॥ ॥ ८ ॥
होतां व्रताची संपूर्णता ॥ मग मज आठवूं जाला तत्वतां ॥ उणे येऊं पाहा पैं आतां ॥ न करिती व्रता कोणीही ॥ ९ ॥
ऐसें जाणून अंतरी ॥ स्वप्नीं जागृत केला नृपकेसरी ॥ तयातें बोलता जाला वैखरी ॥ अवधारीं सुंदरी तेची तूं ॥ १० ॥
स्वप्नामाजी रायातें पाही ॥ जागृत केलें ते समयीं ॥ मूर्खा सावध आतां होई ॥ बोलतों काई ते ऐक ॥ ११ ॥
विनाअपराधें तत्वतां ॥ कारागृहीं राखिले उभयतां ॥ प्रधान आणि त्याची कांता ॥ तरी अन्याय कोणता तयांचा ॥ १२ ॥
ते गुणवंती परम सज्ञान ॥ ते प्रबोधी यशमतीलागून ॥ मलमास व्रताचर्ण ॥ आचरूं जाण उभयतां ॥ १३ ॥
तें न आणितां निजमनीं ॥ केली व्रताची हेळणी ॥ तयायोगें ज्वर अद्‍भुत सदनीं ॥ कष्टी होत तव जाया ॥ १४ ॥
गुणवती भावार्थेकरून ॥ व्रत करिती जाली आपण ॥ भेटीस येता तुझिया कांतेनें ॥ विपरीत मनीं भावलें ॥ १५ ॥
ते तंव सदैव सुवासिनी ॥ संभ्रमें भरित सौभाग्यखाणी ॥ कज्जकुंकुमातें स्वीकारूनी ॥ पातली सदनीं तुझिया ॥ १६ ॥
तें तंव देखता मनीं ॥ क्षोभ पावली कामिनी ॥ तूंतें भासवून विपरीत करणीं ॥ घातलें बंधनीं उभयतां ॥ १७ ॥
तरीं तेथें अन्याय केउता ॥ तुवां विचार न करितां नृपनाथा ॥ गृह लुटून तत्वतां ॥ बंदी उभयतां कारागृहीं ॥ १८ ॥
ते गुणवती सुशीळा ॥ पुण्यलेश तियेतें घडला ॥ तरी मुक्त करीं उभयताला ॥ देऊनि धनाला सर्वही ॥ १९ ॥
इतुकें करीं सत्वर आतां ॥ सन्मानें बोळवीं उभयतां ॥ हें जरी न करिसी नृपनाथा ॥ तरीं आत्मघाता पावशील ॥ २० ॥
ऐसें स्वप्नीं सांगोन शेषशायी ॥ गुप्त जाले ठायींचे ठायीं ॥ रावो जागृत होता ह्रदयीं ॥ मानी नवाईअद्‍भुत ॥ २१ ॥
मग घाबरेपणें ते वेळीं ॥ स्वप्न सांगे स्त्रियेजवळी ॥ ऐकतां ते ही चाकाटली ॥ अंतरीं कळली निज खूण ॥ २२ ॥
मग म्हणे जी नृपनाथा ॥ तयातें सत्वर मुक्त करा आतां ॥ नाहींतरी बरी न दिसें व्यवस्था ॥ होईल घाता आपुलिया ॥ २३ ॥
ऐसें ऐकतांचि वचन ॥ दचकलें रायाचें मन ॥ मग तैसाच बंदिशाळे येऊन ॥ उभयतांलागून नमियेले ॥ २४ ॥
श्रृंखळाबंधनीं मुक्त केला ॥ कांतेसहि गौरविला ॥ नूतन वस्त्रें देता जाला ॥ कारभार वोपिला मागुती ॥ २५ ॥
वस्तुजात सर्वही तयाचें ॥ तेंही अर्पण केलें साचें ॥ बोलूनियां नम्र वाचें ॥ सर्वस्वातें क्षमा मागें ॥ २६ ॥
गुणवती सती परममंगळा ॥ राव नमस्कारी वेळोवेळा ॥ रावभाजेतेही आराम वाटला ॥ परी कंठ दाटला सद्‍दीत ॥ २७ ॥
मौन्येंची नमस्कारिली सती ॥ कांहीं न बोलवेंची पुढती ॥ करीं अपराधाची शांती ॥ नवलरीति अनुपम्य ॥ २८ ॥
ऐसें मलमास व्रता ॥ मग त्या आचरती उभयतां सकळ सौभाग्यसरिता ॥ जाली प्राप्तता तयातें ॥ २९ ॥
मग नागरिकवासी सकळ ॥ व्रत करिते जाले अचळ ॥ तयेनगरीं काळवेळ ॥ नोहे दुष्काळ कदांही ॥ ३० ॥
ऐसें हें मलमाहात्म्यआख्यान ॥ अव्हेरितां काय जालें कथन ॥ तेंची तूंतें केलें निवेदन ॥ सत्य जाण भामिनिये ॥ ३१ ॥
तोची अर्थांतरबरवा ॥ श्रोतियतें निवेदिला आघवा ॥ न घडे तरीं न हेळसावा ॥ प्रत्ययो घ्यावा श्लोकांतरीं ॥ ३२ ॥
इतिश्रीमलमाहात्म्यग्रंथ ॥ पद्‍मपुराणीचें संमत ॥ मनोहरसुत विरचित ॥ षड्‍विंशतितमोऽध्याय गोड हा ॥ २६ ॥ ओव्या १३२ ॥ श्लोक ५ ॥
॥ इति षड्‍विंशतितमोऽध्यायः ॥