अध्याय चौदावा
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीपांडुरंग रुक्मिणीरंगा ॥ मुनीमानस ह्रदयभृंगा ॥ नाम अनामातीत अभंगा ॥ नेई भंगा दुरितातें ॥ १ ॥
ऐका श्रोते सादर आतां ॥ मागील कथाभाग निरुता ॥ अनुमोदन देऊनि तत्वता ॥ परिसा आतां कथानक ॥ २ ॥
ऋषींमाजी शिरोमणी ॥ महाराज दुर्वासमुनी ॥ वासवाते विचारूनी ॥ निघता जाला तात्काळीक ॥ ३ ॥
साठसहस्र ऋषींचा मेळा ॥ घेऊन पातला भूतळा ॥ मार्गी चालतां तयाला ॥ विचार आठवला मानसीं ॥ ४ ॥
ते धन्याः कृतकृत्याश्चतैः प्राप्तं जन्मनः फलं ॥ सर्वार्थोधिगतस्तैस्तुयैर्दत्तंद्वादशीदिने ॥ १ ॥
कलायामपि द्वादशया मन्नदानं करोति यः ॥ सौभाग्यं वर्धतेतस्य तस्यायुर्नैवहीयते ॥ २ ॥
पापकोटि सहस्त्राणि पापकोटि शतानिच ॥ विलयं यांति देवेशि मलमासेतिथौमम ॥ ३ ॥
दुर्वास विचारी निजमनीं ॥ ते धन्य या त्रिभुवनीं ॥ जे अर्पिती द्विजा अन्नदानीं ॥ कृतकृत्य तयानें पै ॥ ५ ॥
सुफळ तयाचा जन्म पाहीं ॥ व्रत तपें दानें सर्वही ॥ तीर्थाटणें आदिकरूनही साधिली त्याणें द्वादशी ॥ ६ ॥
या अन्नदानें करुन पाहीं ॥ सकळ सौभाग्य तो लाही ॥ तयातें कधीं न घडे अपाई ॥ पापक्षय होय तेणें ॥ ७ ॥
कोटि पापें घडली तयासी ॥ तरी संहारी एक द्वादशी ॥ तयामाजीही मळमासीं ॥ विशेषाविशेषीं जाणिजे ॥ ८ ॥
या ऐसिया पर्वकाळातें ॥ जे करित नाहींत दानातें ॥ अन्नदान न घडे जयातें ॥ धिक् तयातें जन्मोनियां ॥ ९ ॥
जन्मा येवोनि केलें काई ॥ आचारविचार पाहिलाच नाहीं ॥ अन्नदान केलेंच नाहीं ॥ पुण्यलेश नाहीं गाठींसी ॥ १० ॥
जरी जाला श्रीमान बरवा ॥ तरी काय करावें तयाचे गौरवा ॥ जो विन्मुख झाला केशवा ॥ तो काय जाळावा स्मशानीं ॥ ११ ॥
ते धन्य आचरती व्रतातें ॥ अनुसरले अन्नातें ॥ तेचि प्रिय केले भगवंतें ॥ पापलेश तयातें नातळे ॥ १२ ॥
म्हणोनि धन्य तो अंबरिष ॥ जो दानामाजी दानाधीश ॥ सकळ भूसुरामाजी ईश ॥ नसे लवलेश पापाचा ॥ १३ ॥
त्यातें छळावया पाहीं ॥ आम्हीं जातसों लवलाहीं ॥ तया रक्षिता शेषशायी ॥ न चले नवाई आमची तेथें ॥ १४ ॥
पुण्यवंत तो भूपती जाण ॥ करूं तयाचें दर्शन ॥ मग अग्रभागीं जें कथन ॥ सुखें करूनि घडो तें ॥ १५ ॥
ऐसी चित्तीं विचारणा ॥ करूनि चालिला ऋषीराणा ॥ त्वरें पावला नृपभुवना ॥ केली गर्जना समस्तीं ॥ १६ ॥
जयजयकाराचेनि घोषें ॥ ऐकतां नृप संतोषें ॥ अतिउल्हासें निजमानसें ॥ सामोरा येत नृप तयातें ॥ १७ ॥
दंडप्राय लोटांगणीं ॥ समस्तातें नमूनी ॥ बद्धहस्तें प्रवर्ते स्तवनीं ॥ मधुर वचनीं आनंदें ॥ १८ ॥
ते धन्य या संसारीं नर ॥ ऐकतां आनंदती द्विजवर ॥ अर्पिती पूजा प्रकार ॥ आणि अग्रहार द्विजातें ॥ १९ ॥
भोजनातें इच्छिती पदार्थ ॥ वरी धनवस्त्रासहित ॥ तयावरी कृपाळु अनंत ॥ निवारी आघात निजांगें ॥ २० ॥
ब्राह्मण पातलिया निजगृहीं ॥ भ्रूलतेसी ग्रंथी घालिती पाही ॥ म्हणती आमुचा हात रिकामा नाहीं ॥ परता होई भटबावा ॥ २१ ॥
ऐसें जे ब्राह्मणातें ॥ धिःकार असो तयातें ॥ तैसा नव्हे अंबरीष नृपनाथ ॥ परम भावार्थ विनवीत ॥ २२ ॥
म्हणत धन्य आजिचा पर्वकाळ ॥ माझा भाग्योदय झाला सफळ ॥ घेऊनि समुदाय सकळ ॥ गृहा पातला न प्रार्थिता ॥ २३ ॥
कोटि पर्वकाळ एकवटले ॥ किंवा चंद्रसूर्य एकवटले ॥ तेंचि फल आजी लाधलें ॥ दर्शन दिधलें महाराजा ॥ २४ ॥
बोलोनि ऐसि मधुरवाणी ॥ आसन दिधलें समस्ता लागुनी ॥ पूजा प्रकार आणवूनीं ॥ पुरस्कार पूजनीं अनुसरला ॥ २५ ॥
तंव बोलता झाला ऋषि बोल ॥ पोटीं क्षुधेचा असे बंबाळ ॥ तेथें पूजा प्रकार न रुचे सकळ ॥ विषवत सकळ गमताती ॥ २६ ॥
कालची असे एकादशी ॥ अवघा वेळ उपवासी ॥ संधी साधून द्वादशी ॥ पातलों ठायासी तूझिया ॥ २७ ॥
क्षुधा हे पापिणी दारुण ॥ सुचों नेदि संध्या-स्नान ॥ पोटीं पेटलिया जठरान्न ॥ अन्ना परान्ना नेणेची ॥ २८ ॥
यालागीं नृपनाथा वरिष्ठा ॥ समुदायासी बरवंटा ॥ अन्नवोगरीं धर्मिष्ठा ॥ आणिक वाटा नवजावें ॥ २९ ॥
तीन प्रहर जाहलीया निशी ॥ आम्हीं जातसों स्नानासी ॥ विलंब नाहीं स्नान संध्येसी ॥ सत्वर माघारें येतसों ॥ ३० ॥
ऐकून ऋषींचें उत्तर ॥ मनीं हर्षयुक्त नृपवर ॥ म्हणे कृतकृत्य जालों फार ॥ केला उद्धार महाराजा ॥ ३१ ॥
आजी साधन द्वादशी ॥ मी लाधलों परम सुकृतेसीं ॥ पार नाहीं माझ्या भाग्यासी ॥ समुदायासी पातलेती ॥ ३२ ॥
तरी स्वामींचे दयेकरून ॥ सकळ पदार्थ अनुकूल जाण ॥ परी असे एक विज्ञापन ॥ कृपाघना परिसीजे ॥ ३३ ॥
माझा तंव अलोट नेम ॥ जो हरिहरातें दुर्गम ॥ तो सिद्धी न्यावा जी सुगम ॥ कृपा करूनि दातारा ॥ ३४ ॥
तरी साधिजे साधन द्वादशी ॥ विलंब न लावावा स्नानासी ॥ न होता भानु उदयासी ॥ भोजनासीं बैसावें ॥ ३५ ॥
हेची विनंती परिसावी ॥ कृपाळुत्वें सिद्धी न्यावी ॥ तथास्तु म्हणे भट गोसावी ॥ समुदाय ऋषिरावो ॥ ३६ ॥
स्नानातें गेला ऋषींचा मेळा ॥ नृप पातला त्वरें पाकशाळा ॥ साठ खंडी अन्नगोळा ॥ एकला कवळी दुर्वासु ॥ ३७ ॥
इतर मंडळी साठ सहस्र ॥ अन्नें पचविली षड्रस ॥ रायें सावरून स्नान संध्येस ॥ देवार्चनासीं बैसला ॥ ३८ ॥
षोडशोपचारें पूजा ॥ अर्पूनियां गरुडध्वजा ॥ पंचमहायज्ञ महाराजा ॥ करूनि बैसला निवांत ॥ ३९ ॥
राव बैसला मार्ग लक्षीत ॥ तंव दिनकर उदयो होऊं पाहत ॥ साधनवेळा तेणें साधीत ॥ राव मनांत गजबजला ॥ ४० ॥
म्हणोनियां लवडसवडी ॥ दूत धाडिले अति तांतडी ॥ ते लक्षूनियां गंगेची थडी ॥ ऋषिराया हाकारिलें ॥ ४१ ॥
येरीकडे गंगातीरी ॥ अघमर्षण ऋषी करी ॥ कोणी शिरोनि जळामाझारी ॥ स्नानें बरि सारिताती ॥ ४२ ॥
कोणी करिती स्तोत्रपाठ ॥ कोणाचे न हालती ओंठ ॥ जप करिती एकनिष्ठ ॥ कोणी नीळकंठ आराधिती ॥ ४३ ॥
ऐसें ब्राह्मण ठायींठायीं ॥ गुंतते जाले ते समयीं ॥ तंव राजदूत पाहोन ह्रदयीं ॥ घाबरेपणें बोलती ॥ ४४ ॥
म्हणती महाराजा सत्वर ॥ बाहात असेजी नृपवार ॥ भोजनातें होतसे उशीर ॥ चलावें सत्वर स्वामियां ॥ ४५ ॥
प्रत्युत्तर न देती बापुडीं ॥ एक धरून नासिक बोंडी ॥ एक उघडी करून शेंडी ॥ लवडसवडी झाडिती ॥ ४६ ॥
तंव करूनियां अघमर्षण ॥ दुर्वास बोले वचन ॥ अद्यापि झालें नाहीं ध्यान ॥ जपतर्पणीं विधियुक्त ॥ ४७ ॥
भानु उदय न होतां ॥ केवी अर्घ्य तर्पणाची वार्ता ॥ जाऊनि सांगा नृपनाथा ॥ विधि विधानता सारूनि येऊं ॥ ४८ ॥
आम्हीं ब्राह्मण नसों अन्नार्थी ॥ स्नान संध्या सारून परती ॥ बैसावें येऊन पंक्ति ॥ तैसी आमुची स्थिती नसेची ॥ ४९ ॥
जे न करिती संध्यास्नान ॥ विधियुक्त तिळतर्पण ॥ तैसेंची सारिती भोजन ॥ तरी ते ब्राह्मण नव्हेती ॥ ५० ॥
शूद्रवत ते नर जाण ॥ रवरवीं तयाचे पितृगण ॥ काय ब्राह्मण कुळीं जन्मोन ॥ सार्थक कवण जन्माचें ॥ ५१ ॥
तरी जाऊनि सांगा रायासीं ॥ क्षण एक अवकाश भोजनासी ॥ सारूनियां नित्य नेमासी समुदायासी येतसो ॥ ५२ ॥
ऐसें ऋषीचें उत्तर ॥ ऐकून दूत परतले सत्वर ॥ जेथें असे नृपवर ॥ सांगती सत्वर वृत्तांत ॥ ५३ ॥
नृपें ऐकून वचनासी ॥ परम संकोचित मानसीं ॥ म्हणे विघ्न दिसे द्वादशी ॥ न साधे साधनासी आजी पै ॥ ५४ ॥
तरीं उपावो करावा कवण ॥ परम कोपिष्ठ दुर्वास जाण ॥ शाप देईल न लागतां क्षण ॥ परम विघ्न उदेलें हें ॥ ५५ ॥
आजपर्यंत साधनासी पाहीं ॥ अपायो घडला नसे कांहीं ॥ अहो देवा हें काई ॥ कैसी नवाई उदेली ॥ ५६ ॥
ऐसी चिंता करितां ह्रदयांत ॥ परम सचिंत नृपनाथ ॥ तंव संधी पातली त्वरित ॥ साधन वेळा द्वादशी ॥ ५७ ॥
मग नृपें विचारून मानसी ॥ करिता जाला महायज्ञासीं ॥ नैवेद्य अर्पूनि महाविष्णूसी ॥ देव तीर्थासी प्राशिलें ॥ ५८ ॥
सिद्ध करून आयती ॥ मार्ग लक्षीत नृपती ॥ स्वस्थ बैसलासे चित्तीं ॥ ऋषिमार्ग लक्षीतेस ॥ ५९ ॥
येरीकडे गंगातीरीं ॥ ऋषीतें जाणवलें अंतरीं ॥ मग उठता झाला झडकरी ॥ समुदायेसी ऋषिरावो ॥ ६० ॥
परम लगबगेंते अवसरीं ॥ पातले नृपाचिया महाद्वारीं ॥ करूनियां जयजयकारी ॥ म्हणे सत्वर सारीं यज्ञातें ॥ ६१ ॥
करूनि पंच महायज्ञातें ॥ नैवेद्य अर्पी देवातें ॥ उशीर जाहलासे भोजनातें ॥ तुझिया व्रतातें नृपवरा ॥ ६२ ॥
रायें ऐकूनियां वचन ॥ म्हणे सकळ विधि सारून ॥ करूनियां तीर्थग्रहण ॥ साधन वेळां साधिली ॥ ६३ ॥
आतां भोजन मात्र असे उरलें ॥ ऋषी म्हणे आहा काय केलें ॥ तूंतें तव भोजन घडलें ॥ शेष उरलें तें ब्राह्मणातें ॥ ६४ ॥
तीर्थ प्रसाद ग्रहण करितां ॥ तरी भोजना समानची तत्वतां ॥ आम्ही न सेवूचि आतां ॥ शेष अन्न नृपवर्या ॥ ६५ ॥
तूं तंव परम सूज्ञराया ॥ केवी आचरलासी हे क्रिया ॥ म्हणोन परम क्रोध ऋषिवर्या ॥ ह्रदयामाजी उपजला ॥ ६६ ॥
म्हणें चांडाळा पाही आतां ॥ मज ऋषीतें उपेक्षून तत्वतां ॥ माझा महिमा तुवां नेणतां ॥ केवीया व्रता साधिलें ॥ ६७ ॥
क्रोधें थरथरां कांपतसे ॥ दोन्ही अधरपुटीं हालतसे ॥ सर्वांगी क्रोधें लवतसे ॥ काय बोलतसे रायातें ॥ ६८ ॥
गर्व जाहला तुझिया मानसीं ॥ मीच साधितों द्वादशी ॥ तरीं स्वीकारी आतां शापासीं ॥ भोगीं गर्भवासीं शतजन्म ॥ ६९ ॥
ऐसा शाप ऋषीं वदतां ॥ घाबरा जाला नृपनाथा ॥ म्हणे केउता उदेला अनर्था ॥ म्हणोन कांपत थरथरां ॥ ७० ॥
पहा केवढा अनर्थ रायातें ॥ अभिमान वोढवला तयातें ॥ अभिमान न साहे भगवंतातें ॥ प्रिय तयाते निराभिमान ॥ ७१ ॥
निराभिमान कर्मकरितां ॥ तो परमप्रिय भगवंता ॥ यालागीं न धरीजे अहंता ॥ जाणते पुरुषांनीं ॥ ७२ ॥
पुण्यमार्ग आचरतां पाहाहो ॥ तेथें उत्पन्न झाला अपावो ॥ म्हणोनि नाचरावें हा हो ॥ झणी ऐसें न म्हणावे ॥ ७३ ॥
जें पुण्यकर्म आचरलें ॥ तें केवीं वाया गेलें ॥ ऐसें न म्हणावें वहिलें ॥ तें ऐका सावधान ॥ ७४ ॥
भावेवीण देवाधिदेवो ॥ केवी आतुडले पाहाहो ॥ परि केलिया कर्माचा निर्वाहो ॥ देवाधिदेवो संपादी ॥ ७५ ॥
जैसे उत्तम भूमीसी कण ॥ पेरितां होय वर्धमान ॥ जरी अपूर्ण जाला घन ॥ परी न जाय कण तेथीचे ॥ ७६ ॥
तेवी सत्पात्रीं दान देता ॥ ते वायां न जाय तत्वतां ॥ किंचित कृपाघन वोसरतां ॥ पीक हाता लागतसे ॥ ७७ ॥
म्हणोनियां अनन्यभावें ॥ निराभिमानें कर्म करावें ॥ तेंची प्रियकर रमाधवे ॥ भावार्थबळें करूनियां ॥ ७८ ॥
असो आतां हे समग्र ॥ कथा भाग राहिला दूर ॥ कर जोडुनियां नृपवर ॥ उभा समोर ऋषींच्या ॥ ७९ ॥
म्हणे स्वामिया महाराजा ॥ कवण अपराध देखिला माझा ॥ म्हणून शाप दिधला वोजा ॥ हें अधोक्षजा मानेना ॥ ८० ॥
ऋषी म्हणे ते समयीं ॥ तुवा तीर्थग्रहण करून पाहीं ॥ माझें वचन असत्य नाही ॥ भोजना बैसविसी आम्हातें ॥ ८१ ॥
पहा केवढे संकटीं नृपवर ॥ व्यसनीं पडला साचार ॥ परी कृपाळू तो सर्वेश्वर ॥ जाणें अंतर सकळांचें ॥ ८२ ॥
न पाचारिता ऋषिवरा ॥ आले समुदायासी मंदिरा ॥ तरी माघारे दवडितां नृपवरा ॥ अश्लाध्यवाणें दिसे कीं ॥ ८३ ॥
यालागीं गृहीं पातलियां भूसुर ॥ तयाचें आतिथ्य करावें फार ॥ तोषवून तयाचें अंतर ॥ आशीर्वचनातें घेईजे ॥ ८४ ॥
रिक्त हस्तें दवडितां पाहीं ॥ कठोर वचन बोलतां तेही ॥ तेणें तों संतापून ह्रदयीं ॥ अंतःकरणी शापितसे ॥ ८५ ॥
जरीं द्यावया नाहीं धन ॥ तरीं बरवा कीजे सन्मान ॥ परी वित्त असुनि न देववे दान ॥ हें विहितपण साजेना ॥ ८६ ॥
तरी थोडें अथवा फार ॥ देऊनि तोषवावें अंतर ॥ मग कृतज्ञता द्विजवर ॥ सहजची येऊं पाहे ॥ ८७ ॥
असंतुष्टा द्विजा नष्टा ॥ हे प्रतीपाद्य वेद प्रतिष्ठा ॥ यालागीं कर्म श्रेष्ठा ॥ विधिवाटा आचरिजे ॥ ८८ ॥
ऐसें कर्म अंबरीष ॥ करितां प्राप्त झाला नाश ॥ मग ह्रदयीं आठवी रमाविलास ॥ केला ध्यास बहु तेणें ॥ ८९ ॥
म्हणे वैकुंठवासी रमाधवा ॥ धाव कैवारिया ॥ केशवा मी तव अनुसरलों जीवभावा ॥ तुझिया सेवा जगदीशा ॥ ९० ॥
ब्राह्मण तंव तुझें मुख ॥ ऐसें जाणूनिया निष्टंक ॥ व्रत आचरलों एकनिष्ठ ॥ केवीं हें अरिष्ट उदेलें ॥ ९१ ॥
कवण पातकाची राशी ॥ म्हणोनि क्रोध आला तुजसी ॥ यालागीं शापितसे ऋषी ॥ कवण उपायासी करूं आतां ॥ ९२ ॥
तुझेंची मुख हे ब्राह्मण ॥ जाणोनि मांडिलें अन्नदान ॥ आणी तुझेची मुखें शापवचन ॥ उचितपण केवी देवा ॥ ९३ ॥
तरी कृपाळू तो दीनोद्धार ॥ ऐसें बोलती विधिहर ॥ तरी ऋषिवचनाचा वणवा थोर ॥ शांत करी कृपाघनें ॥ ९४ ॥
हे देवाधिदेवा कृपाघना ॥ दयाळुवा अघनाशना ॥ दीनोद्धारा पतितपावना ॥ असुरमर्दना दयानिधे ॥ ९५ ॥
तूं तव कृपेचा सागर ॥ ऐसें वदताती ऋषेश्वर ॥ तेथें ऐसी हे लहरी क्रूर ॥ पातली हरिहरा न लोटे ॥ ९६ ॥
कवण पातकाचा ठेवा ॥ मी तंव आचरलोंसे देवा ॥ म्हणोनि न येची करुणा ॥ ह्रदयीं केशवा तुझिया ॥ ९७ ॥
गर्भवासाचा चुकवावा पंथ ॥ यालागीं कीजे दान तपव्रत ॥ तेथेंही होतसे आघात ॥ तरी समूळ मात उडे कीं ॥ ९८ ॥
तरीं दीन वत्सलता ते कैसी ॥ केउती गेलीसे ऋषीकेशी ॥ सांग पां आम्हां दीनासी ॥ विचारून मानसीं गोविंदा ॥ ९९ ॥
पाहा करितां अन्नदान ॥ रायातें वोढवलें महाविघ्न ॥ तोची प्रत्यय मजलागून ॥ आला जाण तात्काळीं ॥ १०० ॥
ब्राह्मण भोजन केलें प्रथम दिवशीं ॥ प्रचीत देखिली प्रातःकाळासी ॥ न येतां न देतां दुर्जनासी ॥ गांठी पडली तात्काळीं ॥ १ ॥
तयानें वोढून नेलें ॥ राजद्वारीं उभे केलें ॥ कारागृहातें भोगिलें ॥ अस्तमीत अस्नात ॥ २ ॥
प्रभू न करी वचनान्याये ॥ खोट्याचें खरें केलें पाहे ॥ दंड पावलों लवलाहे ॥ रौप्य नाणें ऋषि संख्या ॥ ३ ॥
ऐसा पुण्यमार्गाचा प्रादुर्भावो ॥ तात्काळ फळला पाहा हो ॥ अंबरीषातें तोची न्यावो ॥ घडे पाहावो अनयासें ॥ ४ ॥
मग करुणास्वरें अनंत ॥ आळविता जाला नृपनाथ ॥ सर्वातरात्मा जगन्नाथ ॥ कळलें ह्रदयगत रायाचें ॥ ५ ॥
म्हणे धावणें न करितां ॥ ब्रीद बुडो पाहे तत्वता ॥ मग माझीही वत्सलता ॥ केवी शोभे भूमंडळीं ॥ ६ ॥
मग पवनातें टाकून मागें ॥ गरुडातें सोडून वेगें ॥ धांवणें केलें लागवेंगे ॥ उभाउभी अंतरंगीं उभा ठेला ॥ ७ ॥
येरीकडे नृप चक्रचूडामणी ॥ जोडूनियां द्वयबद्धपाणी ॥ उभा ठेलासे ऋषि सन्निधानी ॥ तों चक्रपाणी देखिला ॥ ८ ॥
सहस्र चपळेसमान ॥ तेज फांकलें देदीप्यमान ॥ एकाएकीं शेषशयन ॥ येऊन उभा ठाकला ॥ ९ ॥
रायें पाहातांच नयनीं ॥ दंडप्राय लोटांगणीं ॥ उभा ठेला बद्धपाणी ॥ स्तुती स्तवनीं अनुवादें ॥ १० ॥
दुर्वासें घातला नमस्कार ॥ उभा समुदायेंसीं सत्वर ॥ स्तुतिवादें जगदीश्वर ॥ ऋषेश्वर पूजितसे ॥ ११ ॥
ऐसें होतां तये वेळीं ॥ बोलतां जाला वनमाळी ॥ नृपवरा पाहून ते वेळीं ॥ मुख कोमाले दिसतसे ॥ १२ ॥
मग बोलतसे नृपवर ॥ कथिता जाला समाचार ॥ म्हणे परम कोपिष्ठ ऋषेश्वर ॥ निरर्थक शापिलें ॥ १३ ॥
ऋषी शापाचा वणवा ॥ जाळूं पाहे देह भावा ॥ कृपाळू तू मेघ केशवा ॥ शीतळ करीं वर्षोनी ॥ १४ ॥
ऐकून नृपाची करुणा ॥ बोले वैकुंठीचा राणा ॥ म्हणे दुर्वासें न करितां विचारणा ॥ शापिला राणा अंबरीष ॥ १५ ॥
आधींच मलमास विशेष ॥ वरी द्वादशी तिथी सरस ॥ नृप आचरतां निर्दोष ॥ तरी शापास आधार केउता ॥ १६ ॥
द्वादश्यां पारणयेस्तु तोयदानं करोतियः ॥ तत्तोयं सागरेस्तुल्यं सप्तभिः सागरात्मजे ॥ ४ ॥
द्वादश्यां योदिने प्राप्ते तर्पणं कुरुते प्रिये ॥ जलं तदमृती भूय पितृणामुपतिष्ठति ॥ ५ ॥
द्वादश्यामन्नदानं वै यः करोति सुमध्यमे ॥ तेनैव तारिताः सर्वे नरकाच्छत पूर्वजाः ॥ ६ ॥
द्वादशीतें ब्राह्मणातें ॥ उदक अर्पिलें जरी त्यातें ॥ तरी फळ लाभे यज्ञातें ॥ स्वर्गी पितरांतें संतोष ॥ १७ ॥
जयानें व्रत केलें द्वादशी ॥ पार नाही त्याचिया पुण्यासीं ॥ मी जनार्दन संतोषी ॥ केवी तयासीं अघातू ॥ १८ ॥
वरी केलिया अन्नदान ॥ तयाचे पूर्वजा होय उद्धरण ॥ न करि तरी रवरव दारुण ॥ पितृगण भोगिती ॥ १९ ॥
ऐसीजे पुण्यतिथीसी ॥ नृप आचरतां पुण्यराशी ॥ तरी केवी बाधिजे तयासी ॥ शापभये ऋषीच्या ॥ २० ॥
परी तपश्चर्ये आगळा मुनी ॥ नेणोनि वदले शापवाणी ॥ तरी स्वयें मी चक्रपाणी ॥ सोसीन जाचणी गर्भवास ॥ २१ ॥
ऐसें वचन केशवाचें ॥ ऐकून ऋषी बोले साचे ॥ शत जन्म गर्भवासाचे ॥ वचन आमचें निघालें ॥ २२ ॥
तरी उश्शाप वाणी ऐक ॥ वरिचें शून्य टाकीं एक ॥ शेष उरे जो दशक ॥ तो अवश्यक भोगिजे ॥ २३ ॥
त्याहीमाजी चतुर्भाग रीतीं ॥ दोन्ही जलचरें दोन्ही वनचरें तीं ॥ दोन विप्र दोन भूपती ॥ रामकृष्ण तरती जडमूढ ॥ २४ ॥
ऐसा उश्याप वदता वाचा ॥ संतोष स्वामी दीनाचा ॥ गर्भवास निरसील रायाचा ॥ स्वयें तयाचा अंगिकारी ॥ २५ ॥
मग आनंदोनियां नृपती ॥ ऋषीमेळासीं श्रीपती ॥ साधूनिया द्वादशी तिथी ॥ कौतुक रीतीं दावित ॥ २६ ॥
विमान आणून तात्काळीं ॥ नृप उद्धारिला ते वेळीं ॥ ऐशी द्वादशी नव्हाळी ॥ ऋषि मंडळी विलोकीत ॥ २७ ॥
समस्तीं करुनि जयजयकार ॥ नमिते झाले शारंगधर ॥ अदृश्य जाला सर्वेश्वर ॥ इतुका प्रकार पै जाला ॥ २८ ॥
कथाभाग परम ऐकिला ॥ म्हणोनि श्रोतियां सकळा ॥ श्रवणद्वारें परिसविला ॥ एवं संपला पंचपर्व ॥ १२९ ॥
इतिश्रीमलमास माहात्म ग्रंथ ॥ पद्मपुराणाचें संमत ॥ मनोहरसुत विरचित ॥ चतुर्दशोध्याय गोड हा ॥ १४ ॥
ओंव्या ॥ १२९ ॥ श्लोक ६ ॥
॥ इति चतुर्दशोध्यायः ॥