संत सोपानदेवांचे अप्रसिद्ध अभंग

१.
आगमी न साधे ते । नाम साधे जाणा । नित्य रामकृष्ण । जपिजे सुखे । जपता नाम वाचे । वैकुंठ जळी । पापा होय होळी । रामनामे । येक तत्त्व हरि । रामनाम सार । आणिक उच्चार । करूं नकों । सोपान सांगत । रामनामें जपा । अंतरल्या व्यथा । मरणजन्मा
( पुणे बाडांक २४५ )

२.
चिदानंद रूप । पहावया डोळुलें । पुण्य असावें जवळे । येहिमेळी ॥१॥
नाममार्ग सोपा । रामनाम उच्चार । तरेल संसार । येका नमें ॥२॥
गणिका उतरलें । विमान पैं आलें । राम म्हणता नुरले । विष्णुलोकां ॥३॥
सनकादिक । सर्वनित्यरंगलहरी । वैकुंठाभीतरी । वासल्या ॥४॥
प्रल्हाद परीक्षीती । बळि चक्रवर्ती । तयासी श्रीपती । रक्षक सदां ॥५॥
सोपान म्हणे नाम । शांति दया क्षमा । करूणा कारूण्य हा नेमा । नित्य तया जवळ ॥६॥
( पुणे बाडांक २४५ )

३.
सर्वाभूती भाव जै होय स्वयमेव । तरीच देवाधी देव कृपा कर ॥१॥
नांवेचि भाळला कृपेने वोळला । तो अखंड जवळा संतसंगीं ॥२॥
जगाचा जनक जनार्दन येक । ऐसे वेदादिक बोलताती ॥३॥
नमने घेण्याचे ते पशुपक्षी साचे । असे वेदशास्त्राचे वचन एका ॥४॥
जन्मोनि उदरी नमि जे जो श्रीहरी । जन्माधी व्रतघोरी पंचशी देखा ॥५॥
सोपान सलगी श्री विठ्ठल वेगीं । नाचतसे रंगी पंढरी ये ॥६॥

४.
संतचरण धुळी । लागो कानीडोळी । तेणे भूमंडळी । होईन सरता ॥१॥
सार्‍यांचे जे सार । रात्रंदिन घर । विठ्ठल उच्चारी । करीन मी ॥२॥
सदा भक्तीचिया काजा । मन हे वारीन । अखंड उद्धरीन । जैसी देखा ॥३॥
जीवशिव दोन्ही । येकामेळें नांदेन । मग वैकुंठी होईन । चतुर्भुज ॥४॥
या सुखाचा सार । न पातिते मूर्ख । म्हणऊनि जन्म दुःख । भोगिताती ॥५॥
सोपान म्हणे हा । मार्ग सोपा देखा । आम्ही जन्म मरणा दुःखा । अंतरलो ॥६॥
( पुणे बाडांक २४५ )

५.
हरिध्यानचित्ती । मनोमन तुम्ही । येकानामे विश्रांती । होय आम्हा ॥१॥
रामकृष्ण कथा । उच्चारण वाचे । तुटतिल प्रेमाचे । यमपाश ॥२॥
सोपे हे साधक । श्रीराम उच्चार । हरिकृपे साचार । मोक्ष लाभे ॥३॥
सोपान सर्वस्वी । नामापाठी लगे । प्रपंच वाउगे । गेले जाण ॥४॥
( पुणे बाडांक २४५ )

६.
हरि प्रेमभावे । उच्चारी तो नित्य । आपले पै सत्य । येकाभावे ॥१॥
नामपाठ केले । ते हरिच जाले । ऐसे गीता बोले । अर्जुनासी ॥२॥
न म्हणता राम । नाही उद्धरण । कैसेनी पावन । प्राणी होय ॥३॥
सोपान जपत । नामाचा महिमा । सर्वत्र पौर्णिमा । आम्हां घरी ॥४॥
( पुणे बाडांक २४५ )

७.
चला रे गोपाल हो जाऊ पंढरीशी । वाळवंटी काला केला ब्रह्मराशी ॥१॥
मन मिळाले गोपाळ घालीताती हुंबरी । आनंद वांकुल्या दावित चालले पंढरी ॥२॥
वेणुनादकाला केला आसमास । विमानी बैसोनिया जाताति वैकुंठास ॥३॥
नित्यदेही जालें पिंडदान देता । चतुर्भुज होऊनि गेले क्षण न भरतां ॥४॥
दहिभातेंमुद्रा झेलीती गोपाळ । मुख पसरूनिया धावे विठ्ठल तो कृपाळ ॥५॥
पुडरीके पोहे घातली वैकुंठमागें । पंढरीप्रति येणे केले पांडुरंगे ॥६॥
वैष्णवांचा मेळा ब्रम्हही भुललें । प्रेमामृत खुणें साजनि दोहीले ॥७॥
निवाले हरिदास जाले सुख शोधू । सोपान म्हणे आत्मा विठ्ठल नामी जाला बोधू ॥८॥
( पुणे बाडांक ३०४ )

८.
पंढरीचा आनंद । पाहता एथ भेदानि । परी अधिकता न येणे । देखो देखा ॥१॥
दिनरात्री कीर्तन । नामे गर्जताती संत । आणि जे भागवत । पूर्णराशी ॥२॥
तीही लोकी पदि कर । इच्छिताती अमर । नामे चंद्रशंकर । निवताहे ॥३॥
सडे रंग माळा । नौक ते गोमटे । जेणे भवकंद तुटे । कीर्तन करीता ॥४॥
विठ्ठल नामे धणी । घेतली पूर्णपणे । प्रत्यक्ष दर्शने । नामदेवा ॥५॥
सोपान म्हणे आम्ही । तुजशी शरण । चूकले जन्मरण । भवव्यथें ॥६॥
( पुणे बाडांक ३०४ )

९.
काळे ना सांवळे । धवळे ना पिवळे । नाद बिंदा वेगळे । ते कवण रे चांगया ॥१॥
गोडा परीस गोह । गगना परीस वाड । चौदा भुवन ज्याचि चाड । ते कवण चांगयां ॥२॥
ज्ञानदेवा मानले । माझें मज पुढे दाविलें । दोहींचे येक केले । भले जाले चांगयां ॥३॥
काळिकां उन्मनी । गोल्हाट कळली । सत्रावी जळली । आम्हा नाहाणी ॥४॥
हेची खुण घेई । सोपाना जवळी । मनाचि काजळी । उरून देई ॥५॥
निवृत्ती तो ज्ञान । सोपानासि सांग । आणिकांचा पांग । नाही त्यासी ॥६॥
( पुणे बाडांक ४४५ )

१०.
तिहीचे त्रिगुण । रज तम निश्चित । त्यामाजी त्वरीत । जन्म माझा ॥१॥
पूर्ण पुण्य चोख । आचरलो आम्ही । तरीच या जन्मी । भक्ति आम्हा ॥२॥
शांती दया क्षमा । निवृत्ती माऊली । अखंड सावली । कासवदृष्टी ॥३॥
सोपान - म्हणे ते । जगा जीवन मोल । भिवरा विठ्ठल । दैवते आम्हा ॥४॥
( पुणे बाडांक ४४५ )

११.
निर्वृत्ति सोपान । परिसा भागवत । पंढरी निवांत । विठ्ठल गाती ॥१॥
धन्य तोचि नामा । ज्ञानदेव पाही । सनकादिक बाही । उभे देखा ॥२॥
पुंडलीक भक्त । देव मुनी सर्व । शुद्धचरणी भाव । अर्पिताती ॥३॥
सोपान डिंगर । आनंदे नाचत । प्रेमे वोवाळित । हरिच्या दासा ॥४॥
( पुणे बाडांक ४४५ )

१२.
रूप हे सावळे । भोगिताती डोळे । उद्धवासी सोहळे । अक्रराशि ॥१॥
पदरज वंदी । ध्यान ते गोविंदी । उद्धव मुकुंदी । तल्लीनता ॥२॥
विदुर सुखाचा । नाम जपे वाचा । श्रीकृष्ण तयाचा । अंगिकारी ॥३॥
निवृत्तिचे ध्यान । ज्ञानदेवखुण । सोपान आपण । नामपाठ ॥४॥
( पुणे बाडांक ४४५ )

१३.
कर्माचे पेटारे । किती वहावे शिरी । लटिके गा मुरारी । न जाय ओझे ॥१॥
घे कर्म शिदोरी । तुझचि वाहीन । नित्यता सेविन । चरण तुझे ॥२॥
न होता परिपूर्ण । बाधासे बाध एक तो मुकुंद । आम्हा पुरे ॥३॥
सोपान म्हणे कर्म । ब्रह्म हा एक । वेदाचा विवेक । ब्रह्म हा एक ॥४॥
( पुणे बाडांक ७८५ )

१४.
कृष्ण ब्रह्म काळे । पुराणी गर्जिती । व्यासेचि निश्चिती । अर्थ केला ॥१॥
लक्षात न येता । देव ब्रह्म रूप । पडिले अमुप । भवचक्री ॥२॥
सत्य रज तम । त्रिगुण विस्तारले । महाकारण वहिले । पाहे बापा ॥३॥
सोपानदेव बोले । चैतन्याचि वाणी । व्यर्थ धरोनि मौती । हिंडताती ॥४॥
( पुणे बाडांक ७८५ )

१५.
गुळावरी जैशी । बैसलिशे माशी । उठवितां तयेसि । न उठेचि ॥१॥
तैसी गुरूभक्ती । असावी वासना । ग्रासुनि कामना । राहो नीट ॥२॥
आम्ही नेणों काही । गुरवीण तत्वता । म्हणतसे सर्वथा । सोपानदेव ॥३॥
( पुणे बाडांक ७८५ व तंजावर २१३३ )

१६.
घोंगडीयासाठी । पंढरीये पेठीं । वैष्णवाची दाटी । होती तेथें ॥१॥
घोंगड्यांचे मोल । पैं खरें होई । रामटका देई । एक पुरे ॥२॥
घोंगडी घोंगडिया । पाड दाविताती । एक एक दाविती । एकपुढे ॥३॥
सोपान घोंगडी । पाहे घडी केली । चरणी राहिली । निवृत्तीच्या ॥४॥
( पुणे बाडांक ७८५ )

१७.
माझी अपूर्णता । गुरुनामी संपन्न । निवृत्ती निधान । पूर्णकरी ॥१॥
अमृताचा पाट । वाहे इंद्रायणी । नित्यता पर्वणी । हरीच्या दासा ॥२॥
ज्ञानदेवनिधी । पूर्ण माझे मन । मुक्ताईने खूण । सांगितली ॥३॥
सोपान बागडा सेवे सवंगडा । नित्य तो पवाडा । विठोबाचा ॥४॥
( पुणे बाडांक ७८५ )

१८.
जनार्दन पाठे । जाइजे वैकुंठे । हरिनाम गोमटे । मुखी घेई ॥१॥
वायाच भ्रमसी । कारे गुणराशी । वेगी केशवासी । भजते जायें ॥२॥
शरीर पोसिशी । काबाड उपसिशी । हे नये कामाशी । अंती तुझ्या ॥३॥
सोपान सांगत । ऐके तू दृष्टांत । हरीच मुखोद्गत । गायवेगीं ॥४॥
( पुणे बाडांक ७८५ )

१९.
मन जालें उन्मन । चित्त जालें अचित्त । बुद्धि तेही होत । अबुद्धिरूप ॥१॥
इंद्रिये समस्त । जालि येकाकार । ब्रह्मी तदाकार । होऊनि ठेली ॥२॥
रूप झाले अरूप । आभास भासत । केले पै समस्त । निराकारी ॥३॥
सोपान परब्रह्मी । लीन होऊनि ठेला । जितांचि गेला । गुरुकृपे ॥४॥
( पुणे बाडांक ७८५ )

२०.
शुभ्रवर्ण संगे । पीत होय रक्त । जग तैसे घडत । ब्रह्माहुनि ॥१॥
कृष्णाचे नियोगे । पीत होय हरित । जग लया जात । तया परी ॥२॥
मध्यापाशी सर्व । जनहि फिरत । यापरी असत । विश्व जाणा ॥३॥
सहजी ब्रह्मरूपी । सोपान लगत । सिंधुसी मिळत । लवण जेवी ॥४॥
( पुणे बाडांक ७८५ )

२१.
तुझे निजसुख । तुजपासि आहे । विचारूनी पाहे । गुरुमुखे ॥१॥
विवेक वैराग्य । शोधूनिया पाहे । तेणे तुज होय । ब्रम्ह प्राप्ती ॥२॥
त्रिपुटी भेदुनी । जपावे स्मरणें । हरि नारायण । सर्वकाळ ॥३॥
सोपान धारणा । हरिकथा सार । नेणों आन । मोहर प्रपंच्याचीं ॥४॥
( पुणे बाडांक ११०७ )


२२.
अखंड स्मरण । रामनाम चित्तीं । तो येक जगती । तरला देखा ॥१॥
हरिनाम सार । वाचेसी उच्चार । पावले पैं पार । हरि कथेनें ॥२॥
त्रिपुटी भेदुनी । जपावे स्मरणें । हरि नारायण । सर्वकाळ ॥३॥
सोपान धारणा । हरिकथा सार । नेणों आन । मोहर प्रपंच्याचीं ॥४॥
( पुणे बाडांक १२०९ )

२३.
आधीचे हे देहक्षणा । नासोनी जाईल । रे मना ॥१॥
ठाईच सावध होई । विठ्ठला शरण जाई । रे मना ॥२॥
हे हित नोहे अनहित । राम चिंतनी रत होई । रे मना ॥३॥
म्हणे होशील दुश्चित । तरी काळ नेईल अवचित । रे मना ॥४॥
देह आहे तो लाहो घेई वाहिले । सोपान म्हणे निवृत्तिस आले । रे मना ॥५॥

२४.
नामामृत राशी । सेविका सुखेंसी । पुढती तूं न येसी । गर्भवासा ॥१॥
रामकृष्ण गोविंद । हरिकृष्ण गोविंद । नित्य तो पैं छंद । ऐसा घेई ॥२॥
स्मरता नामावळी । पावशील गोपाळी । वैष्णवाचे मेळीं । अरे जना ॥३॥
सोपान राजसु । केशव विश्वासु । नामाचा सौरसु । मुखी धरा ॥४॥
( पुणे बाडांक १२०९ )

२५.
नैश्वर्य देह । साधना साधनी । एक तत्त्व धरूनी । तत्त्वबोध ॥१॥
सांडी मांडी तत्त्वी । करी रे सर्वथा । एक तत्त्व चित्ता । हरी फावे ॥२॥
देहाचेनि माये । एकवृत्ती फावे । समरसे जीवशिव । ऐक्य झालें ॥३॥
सोपान निमला । अंबरी अंबर । ब्रह्म तदाकार । ऐक्या जाला ॥४॥
( पुणे बाडांक १२०९ )

२६.
जवळील सुख । सांडुनिया दुरी । हिंडे घरोघरी । तरणोपाय ॥१॥
हरिहर म्हणे । नाम जपें भलते । तयासि केउते । उद्धरीजे ॥२॥
कैचे न भजता । हरिनाम उद्धरण । मनाचेंही मौन पडे जेथें ॥३॥
सोपान अलगत । हरिनाम उच्चार । तारील संसार । येक्या नामें ॥४॥
( पुणे बाडांक १२०९ )

२७.
येक तत्त्व धरा । श्रीराम माहेरा । आपो आप संसारा । तरसी जना ॥१॥
राम नाम मात्रें । हें सर्वही सोपे । लोपतील पापें । अनंत कोटी ॥२॥
स्मरतां श्रीराम । वैकुंठ जवळीं । महादोष होळी । नाम पाठे ॥३॥
सोपान सांगती । रामनाममंत्र । उभयता शस्त्र । रामकृष्ण ॥४॥
( पुणे बाडांक १२०९ )

२८.
सोडी मांडीशी कां । करीशी हव्यास । हरिनामी विश्वास । दृढ ठेवीं ॥१॥
रामनाम वाचे । उच्चारीं रे हेळा । तरशील गोवळा । भाक माझी ॥२॥
अंती तो तुज । होईल सोडविता । राम हा सर्वथा । तारील सत्य ॥३॥
सोपानदेव म्हणे । सफळ हें पूर्ण । राम हें जीवन । अमृत घेई ॥४॥
( पुणे बाडांक १२०९ )

२९.
जीवशील भाव । आपणचि देव । केला अनुभव । गुरुमुखें ॥१॥
मी तूं पणा मन । ठेविवेले पूर्णी । वासना हे जनी । ब्रह्म जाली ॥२॥
सोपान हा ब्रम्ह । वर्ततसे सम । प्रपंचाचे काम । नाही येथे ॥३॥
( पुणे बाडांक १२१३ )

३०.
श्री राम कर्ता सोपान कवन रामनाम चित्ती । अखंड धरावे तरीच तरावे इथे देही ॥१॥
हरिहर जप करीता रे जना । न पावसी पतना यमाचिया ॥२॥
आगमी निर्धार सुगमी पैं नाम । सर्वत्र पैं नेम करणे ऐसा ॥३॥
सोपानाचा मार्ग रामनाम आचार । सर्वत्र निर्धार पैं नाम आस ॥४॥
( पुणे बाडांक १२२१ )

३१.
काहीं रूपरेखा । मुळी स्थान छान । ब्रह्म निरंजन । निराकार ॥१॥
मृगजळ भानू । पासाव जन्मले । जग ते कल्पिले । याची परी ॥२॥
सहज सोपान । भेदूनिया कळा । राहिला निराळा । दृश्याहूनी ॥३॥
( पुणे बाडांक १२८३ )

३२.
अर्ध मात्रा ब्रह्म । संयोगाचि येक । उन्मनी निःशेष । सर्वा ठाई ॥१॥
पहाता नीजरुप । ब्रह्म सर्व दीसे । ज्ञानाचेही पीसे । ऐलीकडे ॥२॥
सोपानदेवाचा । बोल वोळखीजे । निरंजन सहजे । चहुकडे ॥३॥
( पुणे बाडांक १५११ )

३३.
संसारी आलीया । कारे नोळखशी । नरहरी न म्हणशी । ऐक्याभावें ॥१॥
जपनाम विद्या । जपनाम विद्या । संसारी अविद्या । जन्मवृथा ॥२॥
वर्मबीज सांगावे । कवणें हे सांगावे । सोपानदेवें पैं । जोडियेलें धन । नित्य हे स्मरण । रामनाम ॥४॥
( धुळे - राजवाडे - १५/८ )

३४.
लज्या नाही तुंम्हा । पुरातसा नाम । दौश विनघाव । पडला आसें ॥१॥
वेदशास्त्रे पुराणे । सांगताहे ज्ञान । कैसे नाव अजून । ठावे नाही ॥२॥
सैधवाचा खडा । सिंधु माजीही विरे । तेथे कैचे उरे । नामरूप ॥३॥
अवघाचि ॐकार । दृश्य पदार्थ भाव । म्हणति सोपानदेव । नाम माझे ॥४॥
( धुळे - राजवाडे - ५१६/प २५० ) ( -ज. बा. कुलकर्णी )

संत सोपानदेवांचे अप्रसिद्ध अभंग समाप्त