तन्त्रवार्तिके - श्लोक २६ ते ५०

लोकैत्यादिभाष्यस्य ( १ ) षडर्थान् संप्रचक्षते ।
भाष्यकाराsनुसारेण प्रयुक्तस्यादितः पृथक् ॥२६॥
सर्वव्याख्या मुपालभ्भं प्रत्याख्यानं तथाsपरे ।
परिसंख्यास्तुती के चिद्थशब्दस्य दूषणम् ॥२७॥
साधारणी विशिष्टा च सूत्रव्याख्या द्विधा मता ।
विशिष्टा प्रतिसूत्र या सर्वाथा त्वियमुच्यते ॥२८॥
प्रवृत्तिस्तु पदेष्वेव निवृत्तिः सूत्रसंश्रया ।
वेदवाक्याsविरुद्धेषु न तु सर्वेषु केषु चित् ॥२९॥
अध्याहारस्य वाक्येषु व्यत्पासस्य च संभवः ( १ ) ।
तेनैषामिति सूत्राणां पाराथ्यै सत्यपि ग्रहः ॥३०॥
एवशब्दोsल्पवाच्यत्वादस्याssवृत्तौ तु गौरवम् ।
प्रसिद्धत्वादवाच्यं चेन्न दोषः पुङ्गिरामयम् ॥३१॥
व्याख्याङ्गत्वाsभिमानेन योsध्याहाराद्यपेक्षते ।
स्वसंज्ञां वापि तस्येदं शास्त्ररूपं निरूप्यते ॥३२॥
वृत्त्यन्तरेषु केषा चिल्लौकिकाsर्थव्यतिक्रमः ।
शब्दानां दृश्यते तेषामुपालम्भोsयमुच्यते ॥३३॥
अथात इत्ययं लोके नाssनन्तर्ये प्रयुज्यते ।
तस्मात् तादर्थ्यमेतस्य परिभाषादिभिर्भवेत् ॥३४॥
‘ प्रसिद्धहानिः शब्दानामप्रसिद्धे च कल्पना ।
न कार्या वृत्तिकारेण सति सिद्धार्थसंभवे ॥३५॥
सूत्रार्थे क्लिश्यतश्चैवं ( १ ) दूरे वेदार्थनिर्णयः ।
तत्र यत्रस्य भारत्वं वक्तृश्रोत्रोः प्रसज्यते ’ ॥३६॥
न व्याख्यास्यति सूत्राणि चोदनार्थपरत्वतः ।
यत् तस्य परिहारोsयं प्रत्याख्यानेन चोच्यते ( २ ) ॥३७॥
‘ प्रयासो वेदवाक्येषु कार्यः सूत्रेष्वनेन किम् ।
फलवत्त्वाsफलत्वाभ्या ’ मेभिः करणसंमतैः ॥३८॥
चोदनार्थ उपेतव्यो नोभयं यत्नगौरवात् ।
पदार्थानां प्रसिद्धत्वाद् व्याख्येयं नावशिष्यते ॥३९॥
‘ एवं ’ शब्दादिको ग्रन्थः पक्षे चास्मिन् समर्थ्यते ।
‘ पदच्छेदाद्यभावेन प्रत्याख्यानमतिस्त्वियम् ॥४०॥
ब्रवीत्येव हि सूत्रार्थ ’ मतिरिक्तादि चेष्यते ( १ ) ।
नन्वशक्तमिदं सूत्रं सम्यक् सूत्रितमित्यापि ॥४१॥
सूत्रे चागमकत्वादि प्रत्याख्याने विरुध्यते ।
न चोपायाsनभिज्ञेय शक्योपेयाsवधारणा ॥४२॥
नाsन्यतो वेदविद्भ्यश्च सूत्रवृत्तिक्रियेष्यते ।
प्रत्याख्यानस्य हेतुश्च पदार्थानां प्रसिद्धता ॥४३॥
योक्ता सा विदवाक्यानां तुल्यार्थ त्वान्निवारयेत् ।
वाक्यार्थे तत्र सन्देहाद् व्याख्यानं चेत् प्रवर्तते ॥४४॥
सूत्रेष्वपि समानत्वात् प्रत्याख्यानं न युज्यते ।
न व्याख्यातव्यमित्येव प्रत्पाख्याने च सिध्यति ॥४५॥
दुष्टव्याख्यानिषेधेन तदपेता न वार्थते ।
अस्य दृष्ट विरुद्धत्वात् फल्गुत्वाच्चापि पूर्वयोः ॥४६॥
मध्यमे चातिदौर्जन्यात् परिसंख्यैव युज्यते ।
वैदिकं जैमिनीयं च यत्र वाक्यं विरुध्यते ॥४७॥
यथाश्रुतगृहीतेsर्थे तत्रेदसुपदिश्यते ।
अध्याहारादिभिः सूत्रं वैदिकं तु ( १ ) यथाश्रुतम् ॥४८॥
नेयं विरोधेsन्योन्यस्य वैदिकानां भवन्तु ते ।
यथा धर्मावबोधस्य प्रमाणं वैद्कं वचः ॥४९॥
तदर्थनिर्णये हेतुर्जैमिनीयं तथैव नः ।
वाक्यसामर्थ्यतुल्यत्वात तथा पदतदर्शयोः ॥५०॥