तीर्थावळी - अभंग २१ ते ३०

२१
तीर्थे करोनी नामा पंढरीये आला । जिवलगा भेटला विठोबासी ॥१॥
सद्‌गदित कंठ वोसंडला नयनीं । घातली लोळणी चरणावरी ॥२॥
शिणलों पंढरिराया पाहें कृपादृष्टी । थोर जालों हिंपुटी तुजविण ॥३॥
अज्ञानाचा भाग होता माझे मनीं । हिंडवलें म्हणोनि देशोदेशीं ॥४॥
परि पंढरीचें सुख पाहतां कोटि वाटे । स्वप्नींही परि कोठें न देखेंची ॥५॥
उदंड तीर्थाची ऐकों जाय प्रौढी । परि चित्त माझें वोढी चंद्रभागा ॥६॥
म्हणोनि चरणांची ठाकोनि साउली । आलों मज सांभाळीं मायबापा ॥७॥
तया देवाची वास न पाहती माझे नयन । न करिती पूजन कर त्यांचे ॥८॥
तेणें पंथें माझे न चलती चरण । नाइकती श्रवण कीर्ति त्यांची ॥९॥
कटी तटीं जेणें कर नाहीं ठेविले । न देखें पाउलें विटेवरी ॥१०॥
त्यांते म्हणतां देव लाजे माझे मन । ते कष्ट दारुण कवणा सांगू ॥११॥
जये गांवीं नाहीं वैष्णवांचा मेळु । न देखे सुकाळु हरिकथेचा ॥१२॥
कुंचे गरुड टके न देखों पताका । त्या देवाची शंका वाटे थोर ॥१३॥
हें जेथें न देखें तेथें खंती वाटे जीवीं । नामा म्हणे आवडता प्राण माझा ॥१५॥

२२
केशव म्हणे नाम्या खंती वाटे माझ्या मनीं । निद्रा न लगे नयनीं पाहताम वाट ॥१॥
तुजविण उदास वाटे ही पंढरी । न पडे क्षणभरी विसरु तुझा ॥२॥
डोळियां वेगळा नवजें कोठें दुरी । चित्त मजवरी ठेवुनि राहे ॥३॥
तुज माझी सवे मज तुझी आवडी । गुळासी न सोडी गोडी जैसी ॥४॥
तैसे तुम्ही आम्ही एकमेकांमाजीं । विचारिताम सहजीं दुजें नाहीम ॥५॥
येतया जातया पुसे तुझी गोष्टी । म्हणे माझें नामें दृष्टि पडिलें होतें ॥६॥
वाटे तहानभूक पीडिल्या जाणें कोण । एका मजविण गूज त्याचें ॥७॥
रात्रदिवस खेद करुनि आपुल्या जीवा । असेल माझा धांवा पोकारीत ॥८॥
मजवीण कोणाचिये साउलीं बैसेल । कोण त्या पूसेल शीणभागु ॥९॥
संपांपासीं सांगे शिणले मजविण । कंठीं धरिला प्राण मजलागीं ॥१०॥
धरुनीं हनुवटी दिधलें आलिंगन । कुरवाळोनी वदन नेत्र पुशी ॥११॥
मग काढोनी कंठीची सुमनतुळशीमाळा । घातलिसे गळां नामयाच्या ॥१२॥
सर्वांसुंदर पाहे कृपादृष्टी । पुसे जीवींची गोष्टी कृपासिंधू ॥१३॥
निवृत्ति ज्ञानेश्वर सोपान खेचर । नरहरि सोनार आदिकरोनी ॥१४॥
समस्त भक्त मिळोनी लोटांगणीं येती । आलिंगन देती नामयासी ॥१५॥
अनिवार सुमनें वर्षती सुरवर । गगनीं जयजयकार शब्द होती ॥१६॥
ऋषिगण गंधर्व मिळोनि सकळिक । येती दृष्टिसुख घ्यावयासी ॥१७॥
रुक्माई आरती घेऊनी आली वेगें । ओंवाळिले दोघे देवभक्त ॥१८॥
कवतुकें नाम्याची धरिली हनुवटी । पाहे कृपादृष्टी घडिये घडिये ॥१९॥

२३
केशव म्हणे नाम्या धन्य तुज फावलें । बरवें तुवां केलें आत्महित ॥१॥
पुण्यपावन तीर्थें पाहिलीं सकळिक । प्रक्षाळिलीं पातकें वासनेचीं ॥२॥
धन्य तुवाम केलें जन्मोनि सार्थक । शोक मोह दुःख निवारिलें ॥३॥
तीर्थयात्रा सफळ व्हावया संपूर्ण । करी का उद्यापन विधियुक्त ॥४॥
केलिया कष्टाचेम होईल सार्थक । सांगेन तें ऐक वचन माझें ॥५॥
महा मुक्तिक्षेत्र वैकुंठ महीवरी । विख्यात पंढरी भूवैकुंठ ॥६॥
एक शीत अन्न अर्पे द्विजामुखीं । राहे सदा सुखी कल्पवरी ॥७॥
क्षेत्रवासी भावें पूजावे ब्राह्मण । षड्रस भोजन द्यावें त्यांसी ॥८॥
सुगंध चंदन सुमन तुळसीमाळा । समर्पी तांबुला सदक्षिणा ॥९॥
ऐसें बोलोनियां देवें नामा धरियेला करीं । राउळभीतरीं घेउनि गेले ॥१०॥
मग रुक्माईसी सांगे वैकुंठीचा राणा । आजी आराधना नामयाची ॥११॥

२४
तंव ते जगन्माता म्हणे जी कृपावंता । कर्ता करविता कोण याचा ॥१॥
हा तुमचा दास आहे अंतरंग । काय या उद्वेग करणें असे ॥२॥
सर्व भार याचा लागे चालवणें । ऋणवई केलें येणें जन्मोजन्मीं ॥३॥
तुम्हांपरतें यासी जिवलग सोयरे । कोण आहेत दुसरे लोभापर ॥४॥
दृढ चरण धरोनि राहिला अंतरीं । जालासे अधिकारी सर्वस्वाचा ॥५॥
जन्मोनिया येणें जोडिलें जें कांहीं । तितुकें तुमच्या पायीं निक्षेपिलें ॥६॥
म्हणोनि याचें कोड करावें परिपूर्ण । व्हावें पैं उत्तीर्ण ऋणियाचें ॥७॥
मायबापें याची सखी जिवलग । सांडोनि तुमचा संग धरिला सुखें ॥८॥
म्हणोनि याचें हित लागे विचारावें । उचित करावें देवराया ॥९॥
आपुल्या दासाचा संभ्रम सोहळा । करणें हे गोपाळा ब्रीद तुमचें ॥१०॥
रुक्माई म्हणे हा भाग्यवंत नामा । न कळे याचा प्रेमा नित्य नवा ॥११॥

२५
आतां जावें वेगीं नामया घेऊनि । सांगावीं आवंतणी ब्राह्मणांसी ॥१॥
सकळकामपूर्ण असती तुमच्या पायीं । विचारावें कांहीं न लगे देवा ॥२॥
काय काय न लभे तुमचे कृपादृष्टी । सदा सुखवृष्टी हरिच्या दासां ॥३॥
नामयाचा हात धरोनि पंढरीनाथ । निघाले अक्षत द्यावयासी ॥४॥
निवृत्ति ज्ञानेश्वर जनमित्र सोपान । सांवता जाल्हण घेऊनि सरिसे ॥५॥
चोखामेळा बंका काठीकर पुढें । दोन्हीं बाही देव्हडे सनकादिक ॥६॥
नामयाचे पाठीं चाले केशीराज । लागावया रज चरणींचे ॥७॥
आपुल्या दासाचा सिद्धि न्यावा पणु । म्हणोनि यजमानु जाला देव ॥८॥
तेणें मिसें करितसे क्षेत्रप्रदक्षिणा । प्रार्थित ब्राह्मण परम प्रीति ॥९॥
ऐसा अनाथांचा नाथ दीनाचा गोसावी । आवडी नित्य नवी सेवकाची ॥१०॥
तो या नामयाचा सुखाचा शृंगारु । रुक्मादेविव्रु श्रीविठ्ठल ॥११॥

२६
तंव अध्यात्मिक पंडित अग्निहोत्री । एक म्हणविती श्रीत्री सदाचार ॥१॥
आम्हांसी तें नाहीं तुमचें स्वरुपज्ञान । अपूर्व दर्शन देखिलें आजी ॥२॥
सुखाचेम पारणें करविलें या रुपें । तेणें त्रिविधताप निवारले ॥३॥
कवण वृत्ति काय चालविजे व्यापार । योजिलें बिढार कवणें ठायीम ॥४॥
आजिचें निमित्त काय उपस्थित । ऐकोनि पंढरीनाथ बोलते जाले ॥५॥
माझी कुळवृत्ति हरिदासां ठाउकी । मज यासी ओळखी निकट असे ॥६॥
मज असंगा संगु सर्वकाळीम याचा । अनंत जन्मांचा ऋणानुबंध ॥७॥
साक्ष तुमचे चरणा करुनि बोले वाचा । मी मैत्र नामयाचा अंतरंगु ॥८॥
करोनियाम स्नानविधी यावें शीघ्रवत । करावें सनाथ कृपादृष्टीं ॥९॥
बिढार तरी असे राउळ्भीतरीं । नांव सांगों तरी अनंत जाणा ॥१०॥
जीवींचें गुजगौप्य संतांसी पुसावें । निःसंदेह यावें भोजनासी ॥११॥
ऐसी ते अमृतवाणी ऐकोनि श्रवणीं । आनंदले मनीं भूदेव ते ॥१२॥
आज्ञा देती देवा जावें निजमंदिरा । शीघ्रवत करा पाकसिद्धी ॥१३॥
मग रुक्माईसी सांगे सकळ विवंचना । प्रार्थिले ब्राह्मणां सकळिकांसी ॥१४॥
कर्मठ अभिमानी नोळखती मज । देखिनियां चोज वाटे त्यांसी ॥१५॥
कुळवृत्ति नाम पुशिलें मज तिहीं । सांगितलें म्यांही सर्व त्यांसी ॥१६॥
सांगाती संतांचा मी मैत्र नामयाचा । अनंत जन्मांचा निकट म्हणोनी ॥१७॥
बिढार तरी असे राउळभीतरीं । सांगे खूण परी न कळे त्यांसी ॥१८॥
नाम तरी अनंत दाविला संकेत । परी नेघे त्यांचें चित्त आठवण ॥१९॥
तंव ते विश्वमाता म्हणे जी कृपानिधी । सदा भेदबुद्धि त्यांचे ठायीं ॥२०॥
विद्या वयसा जाती कुळाचा अभिमान । त्या कैचे चरन प्राप्त तुमचे ॥२१॥
उदार चक्रवतीं भक्तांचा विसावा । त्याच्या निजभावा वेळाईतु ॥२२॥
तो भाग्यें जोडला वैकुंठीचा ठेवा । उजरीं जाली दैवा नामयाच्या ॥२३॥

२७
तंव अणिमादि सिद्धि उभ्या महाद्वारीम । तिहीं सर्व सामोग्री सिद्ध केली ॥१॥
सडासंमार्जनें गुढिया तोरणें । शृंगारिलीं भुवनें परिचारिकीं ॥२॥
म्हणती काय पुण्य केलें येणे विष्णुदासें । देवा लोभ पिसें लावियेलें ॥३॥
द्वारीं दिपावळी चौकरंग माळा । अभिनव सोहळा आरंभिला ॥४॥
हरुषें मंगळ तुरे वाजती विनोदें । भक्त जयजय शब्देम गर्जताती ॥५॥
मंगळ मार्जन नामयातें करविलें । मग तें आरंभिलें पुण्याहवाचन ॥६॥
देवे अंगवस्त्रें आपुलेनी हातें । वाहिलीं अनंतें विष्णुदासा ॥७॥
सत्यभामा राही रुक्माई जननी । वेगीं अक्षवाणी घेऊनि  येती ॥८॥
आनंदें नरनारी कवतुक पाहती । जीवें ओवाळिती नामयासी ॥९॥
आपुलिया दासाचा करी समारंभु । दीनानाथ प्रभु कृपसिंधु ॥१०॥
धन्य हा नामा म्हणती सकळ लोक । नेणती याचें सुख ब्रह्मदिक ॥११॥

२८
मग जाला स्वयंपाक स्नानविधि सारा । सकळां हांकारा जाणविला ॥१॥
आले महाद्वारीम दिधलीं आसनें । पूजा नारायणें आरंभिली ॥२॥
तंव ठकलों म्हणती देव पहा हो कैसें जालें । सर्व सुख नेलें इहीं भक्तीं ॥३॥
रत्नजडित पाट सत्वरी आणिले । वरी द्विज बैसविले पृथक्कारें ॥४॥
प्रक्षाळोनि चरण पुसिले पीतांबरें । मस्तकीं आदरें तीर्थ वंदी ॥५॥
कस्तुरीचे टिळे दिव्य चंदन उटी । घातलिया कंठी तुळशीमाळा ॥६॥
दशांग धूप रत्नाचा दीपक । ओवाळी नायक वैकुंठींचा ॥७॥
दोही बाही पंक्ति मांडिल्या देव्हडी । राही रुक्माई परवडी वाढितसे ॥८॥
चतुर्विध अन्नें आथिलीं बहुगुणें । षड्र्स पक्वान्नें सर्वांठायीं ॥९॥
मग संकल्प सोडिला नामयाचे करें । भक्त जयजयकारें गर्जिन्नले ॥१०॥
भोक्ता नारायण लक्ष्मीचा पती । म्हणोनि प्राणाहुती घेतल्या वेगीं ॥११॥
भर्ता भोक्ता कर्ता करविता आपण । सहज तेथें पूर्ण सकळ काम ॥१२॥
विश्वंभर कृपादृष्टि न्याहाळीत । प्रार्थना करीत ब्राह्मणांची ॥१३॥
देखोनि ते समृद्धि हरिखले द्विज । जाले नवल चोज पहा कैसें ॥१४॥
कोण हा गृहस्थु केव्हडा भाग्यवंतु । नेणए अद्‌भुतु महिमा याचा ॥१५॥
ऐसे जेविले आनंदे धाले परमानंदें । मुखसुद्धि गोविंदें दिधली करीं ॥१६॥
कर्पूरेंसहित समर्पिले विडे । कर जोडोनी पुढें विनवीतसे ॥१७॥
ऐसा भक्तजन कृपाळू दीनाचा दयाळु । आनंदें गोपाळु उभा असे ॥१८॥
तया नामदेवें भुलविलें लोभें । वेडावले उभे चिदानंद ॥१९॥

२९
सकळिकां नकस्कार करुनी यादवरावो । सांगे जीवींचा भावो तयांप्रती ॥१॥
तुमचे कृपादृष्टि करावें भोजन । येणें होईल संपूर्ण व्रतसिद्धी ॥२॥
हेचि आवडी आहे बहु माझ्या जीवीं । ते आजी गोसावी पूर्ण कीजे ॥३॥
क्षण एक बैसावें स्वस्थ अंतःकरणें । संकल्पिलें नारायणें तुळसीदळ ॥४॥
संतुष्ट मानसें यातें अंगिकारा । मग निजमंदिरा जावें स्वामी ॥५॥
आजि तुमचा लाभु जाला भाग्य योगें । नामयाच्या प्रसंगें घडली सेवा ॥६॥
तुम्ही ब्रह्मबीज ब्रह्मादिकां पूज्य । सांभाळिले मज कृपादृष्टी ॥७॥
मज निरालंबासी करोनी अवलंबन । निष्कामासी पूर्ण केलें काम ॥८॥
अकर्ता असंगु तुमचेनि कृतार्थ । जालों पैं यथार्थ वचन माझें ॥९॥
मग ते चतुर्विधा महामंत्रस्वरें । द्विज जयजयकार करिताती ॥१०॥
विजय सर्वकाळ व्हावें पुढतो पुढतीं । आशिर्वाद देती मंत्राक्षता ॥११॥
पितांबराचे अचळीं घेउनी मंत्राक्षता । घालितसे माथा नामयाच्या ॥१२॥
हेंचि तुझें प्रेम राहो हें चिरंतन । मुखीं नाम ध्यान ह्रदयी सदा ॥१३॥
तंव म्हणती धरामर तुम्ही श्रमलेति थोर । लागला उशीर भोजनांसी ॥१४॥
सर्वाम ठाईं तुम्ही सर्वच होउनी एक । कारण सार्थक केलें निकें ॥१५॥
स्वामीचा आदर सांगतां अभिनव । नम्रता गौरव निरुपम ॥१६॥
अकल्प आयुष्य चिरंजीव व्हावें । आम्हां सांभाळावेम पुढतापुढतीम ॥१७॥
आतां संतांचिया पंक्ती सारावें भोजन । करावेम परीपूर्ण जीवींचे कोड ॥१८॥
उच्छिष्ट प्रसाद द्यावा नामयातें । आस करुनि पाहात वास तुमची ॥१९॥

३०
सुवर्णाचें ताट वोगरुनी परिकर । रुक्माईनेम सत्वर आणियेलें ॥१॥
कनक कळस घेऊनि सत्यभामा आली । आपोशन घाली देवराया ॥२॥
सुखाचा सुरतरु भक्त चिंतामणी । पुरवितो आयणी निजभक्ताची ॥३॥
तेथे उद्धव अक्रुर नारद तुंबर । आणिक अपार भक्त येती ॥४॥
महाद्वारीं होतां उभा नामा ठेला । तो जवळी बोलाविला केशिराजें ॥५॥
देवाचा वोरसु देखोनी गौरव । देहीं देहभाव विसरला ॥६॥
निजबोध निवृत्ति राहिली निवांत । ह्रदयीं वोसंडित प्रेमरसें ॥७॥
देखोनी पंढरीनथ धाविन्नला वेगीं । जैसी वत्सालागीं तान्हें धेनू ॥८॥
उचलोनि चहूंभुजी दिलें आलिंगन । आणिलें उमजून देहावरी ॥९॥
धरोनि बाहुवटीं बैसविला ताटीं । स्फुंदताम हिंपुटी होत असे ॥१०॥
कुर्वाळोनि माथा घास घाली मुखीं । तंव तो परलक्षी तन्मय होतु ॥११॥
अंतरीचें गुज बोले कृपासिंधु । करुनि सावधु नामयासी ॥१२॥
म्हणे जिवलगा बोलें सुख गोष्टी । आर्त आहे पोटीं बहु दिवसांचें ॥१३॥
अंतरीचें सुख बाहेरी तूं पाहे । गगना काय आहे पाठीपोट ॥१४॥
तैसा तूं आनंदु आहे पै निर्मळ । चिद्रूप केवळ सदोदित ॥१५॥
तुझें तेंचि माझें माझें तेंचि तुझें । आहे सहजीम सहजें एकविध ॥१६॥
परतोनियां दृष्टि घाली मजवरी । मी तो निरंतरीं तूंचि होसी ॥१७॥
हा तुझा सोहळा पाहें उघडा डोळां । मी तुज जवळां ज्ञानदीपू ॥१८॥
आर्त तुझिये भेटी आले भक्तराणे । सुखाचें पारणें करवी त्यांसी ॥१९॥
परमानंद मूर्ति धन्य हा निर्वृत्ति । सुखाचा सांगाती ज्ञानदेव ॥२०॥
पवित्र हा सोपान परलोकींचें तारुं । करी याचा आदरु भाग्यवंता ॥२१॥
म्हणोनि पंढरीनाथें आश्वासिलें करें । मिठी दिली येरें चरणकमळीं ॥२२॥
नामा म्हणे तुझे कृपेचा वोल्हावा । विश्रांति या जिवा जाली असे ॥२३॥