श्रीगणेशायनमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥
शंभु म्हणे वो गौरी ॥ हा मनरण्य युग जाहलियावरी ॥ ब्रह्या पडला भरोवरी ॥ अहंमतीच्या॥१॥
मग द्दढ भावें व्यक्ति ॥ धरुंनिया एकमती ॥ काय करिता जाहला व्यक्ति ॥ तें ऐक देवी ॥२॥
मग मनरण्ययुगांभीतरी ॥ ब्रह्या दर्शन कथन करी ॥ तें ऐकावें वो गौरी ॥ एकचित्तें ॥३॥
तंव बोले आदिशक्ति ॥ देवा सांगा साही दर्शनांची उत्पत्ति ॥ आणि उपदर्शनें काय करिती ॥ तें मी नेणे देवा ॥४॥
मग बोले शंकरु ॥ साही दर्शनांचा विचारु ॥ आणि उपदर्शनाचा ॥ विस्तारु ॥ सांगतो तुज ॥५॥
साही दर्शनें तीं कवण ॥ आणि सहा लिंगे कोण कोण ॥ तीं ऐक चित्त देऊन ॥ पार्वती वो ॥६॥
देव ब्रह्या आचारलिंग ॥ देव विष्णु गुरुलिंग ॥ देव रुद्र शिलिंग ॥ जाण देवी ॥७॥
देव ईश्वर जंगम लिंग ॥ देव आदिपुरुष प्रसादलिंग ॥ देव सदाशिव महालिंग ॥ ऐसीं तुज कथियेली ॥८॥
हीं लिंगदर्शनाचीम नामे जाण ॥ पार्वती हेचिं षट्दर्शन ॥ यांचे भक्तिचे देव जाण ॥ तेचि सहा लिंगे बोलिजेती ॥९॥
माझिया रुपापासाव वेद ॥ त्यांचा न कळे कोणा भेद ॥ मग साही दर्शनीं अनुवाद ॥ करुनि दाविले ॥१०॥
तरी ही साहीं दर्शनें जंबुक ॥ वरी देत सिंहाची हांक ॥ ऐकोनि म्हणती राख ॥ भजलों तुज ॥११॥
म्हणुनि थोर ते वेदांत ॥ वेदांग दर्शनें फॊडित ॥ आणि वेदांतासी भीत ॥ दर्शनें उपदर्शनें ॥१२॥
हीं दर्शनें बोलिजे ॥ तेहतीस कोटी देव कीजे ॥ ये -हवी फाडिती म्हणोनि भीजे ॥ तिहीं देवी ॥१३॥
सहा दर्शनें परिकरें ॥ तीचं झालीं साही शास्त्रें ॥ त्याचीं नामे पवित्रें ॥ परिस देवी ॥१४॥
मीमासक नैय्यातिक ॥ चार्वाक वैशेषिक ॥ बौद्व आनि सांख्याक ॥ हीं जाण देवी ॥१५॥
सहा दर्शनें पवित्रें ॥ ह्यांचा वेष मिरविती ती उपदर्शनें विचित्रें ॥ ऐसीं ब्रह्ययासे रचिली नाममात्रें ॥ माझेनि देवी ॥१६॥
जंगम १ जोगी २ संन्यासी ३ वैष्णव ४ म्लेंच्छ ५क्षपणिक ६ हीं दर्शनें ऐसी वेषधारी ॥१७॥
हे सर्व माझें नाम जाणती ॥ परि माझें स्वरुप नेणती ॥ माझें गर्भी उपजती ॥ परि नेणती ते अंध ॥१८॥
ऐकिल्या शब्द लागती ॥ आम्हां शिव दावीं म्हणती ॥ महाकाकुळती येती ॥ नानापरी ॥१९॥
नानाभावें ते रुदती ॥ आपुला छंद वाढवि ती ॥ मग माझे मायेतें म्हणती ॥ दावा शंभू ॥२०॥
मग ती माया विचित्री ॥ शिव दावावा कोणेपरी ॥ दिव्यनेत्रेंवीण विचारी ॥ तो पाहावा कैसा ॥२१॥
मग हातीं घेऊन कर्मकाठी ॥ सर्व शिवस्थानें प्रतिष्ठी ॥ तीं साही लिंगे गोमटी ॥ दावी त्यांसी ॥२२॥
एकासि दाविलें आचारलिंगा ॥ दुजयाचा हात ठेवी गुरुलिंगा ॥ तिजिया दावी शिवलिंगा ॥ आदिशक्ति ते ॥२३॥
चौथियासी जंगमलिंग ॥ पांचव्यासी प्रसादलिंग ॥ साहाव्यासि महालिंग ॥ ऐसे लिंगभाग दाविले ॥२४॥
ऐसी सहाजणा सहापरी ॥ माय समजावी वेगळाले उत्तरीं ॥ हात ठेवूनी लिंगावरी ॥ चांचपती ते ॥२५॥
मग माया म्हणे बाळकारे ॥ ह्या शिवा तुम्हीं पाहिला कीरें ॥ येरु म्हणती संतोषानें उत्तरें ॥ माते शिव देखिला वो ॥२६॥
मग त्यातें करीं धरुनी ॥ बैसविले मृत्युभुवनीं ॥ शिव देखिला याच वनीं ॥ जन बोलती ॥२७॥
पहिला म्हणे आचारलिंग ॥ दुसरा म्हणे ग्रुलिंग ॥ तिसरा म्हणे शिवलिंग ॥ तुवां देखिला नाहीं ॥२८॥
चौथा म्हणे तुम्हीं रहा ॥ माझें जंगमलिंग पहा ॥ पांचवा म्हणे कां तिष्ठत आहां ॥ नाना उत्तरीं ॥२९॥
माझें थोर प्रसादलिंग ॥ सहावा म्हणे महालिंग ॥ ह्यापासाव नानालिंग ॥ येथें होय जाय ॥३०॥
हें महालिंग अगाध ॥ जो तुम्ही नेणा प्रसिद्व ॥ तोचि शंभू आनंदबोध ॥ म्यांचि देखिला ॥३१॥
ऐसी मायेनें दाविली परिपाठी ॥ तीही म्यांच बांधिली गांठी ॥ मग ते सहाही करिती गोष्टी ॥ समारंभाच्या ॥३२॥
ऐसीं झगडतीं साहीं दर्शनें ॥ आपआपलें मतीप्रमाणे ॥ मग रचिती शास्त्रपुराणें ॥ नानापरींची ॥३३॥
ऐसे ते चर्मचक्षु भरले ॥ त्यांसी ज्ञानचक्षु नाहीं झाले ॥ जे अज्ञानांधकारीं बुडाले ॥ मज न पावती ते ॥३४॥
ऐसी सहा दर्शनांची बोलणी ॥ पार्वतीस सांगे पिनाकपाणी ॥ तीं ऐकोनी मग भवानी ॥ प्रश्न करी शिवाप्रत ॥३५॥
म्हणे देवा ही दर्शने ॥ आनिक सहा उपदर्शनें ॥ तीं हीच की आणिक कवणें ॥ ती सांगा देवा ॥३६॥
ऐसे देवीचे पुसणे ॥ त्यामाजी आणिक उपहासणे ॥ मग सांगो आदरिलें त्रिनयनें ॥ म्हणे ऐक देवी ॥३७॥
शैव १ वैष्णव २ जोगी ३ ब्राह्यण ४ संन्यासी ५ जैन ६ हीं हा उपदर्शनें ॥३८॥
ऐसी सहा उपदर्शनें ॥ यांची देवपूजा परिसणें ॥ उपरी मठ बांधणे ॥ विवाद करिती ॥३९॥
शैवीम करतळीं पूजिला ॥ वैष्णवीं देउळी स्थापिला ॥ संन्यासी गिरी राहे म्हणितला ॥ अखंडित ॥४०॥
योगी सभराभरीत मानिला ॥ ऐसा पाखंडी देव खंडिला ॥ आणि वाटूनी घेतला ॥ अर्ध अर्ध ॥४१॥
अवो माझी जे खंडना करिती ॥ तेचि पाखंडी म्हणिजेती ॥ अखंडित देवातें खंडिती ॥ ते निजभक्ति ॥४२॥
भक्त आपुलें मन फाळी ॥ सप्तधातुंची करी पुतळी ॥ तो उठोनि धावें सकाळी ॥ देव पूजावया ॥४३॥
तो आपणाऐसे करी हातपाय ॥ त्यासी माझें नाव ठेविताहे ॥ देव करुनि पूजिताहे ॥ देव्हा -यावरी सगुण ॥४४॥
मुखीं नामस्मरण करी ॥ स्वमतें ह्रदयीं ध्यान धरी ॥ अवयव रेखी देहावरी ॥ नानापरीचे ॥४५॥
शंख चक्रलावी शरीरी ॥ नामें रेखी देहावरी ॥ चोवीस मूर्तीची निर्धारी ॥ देही देव ॥४६॥
तो एका करंड संपुष्टें ॥ नाना देव धरिनि कनिष्ठें ॥ तो घेऊनि जाय चोरटे ॥ सोनार हाटा ॥४७॥
ऐसा भक्ति भांडविलों ॥ प्रतिमा करिनि पूजिलों ॥ ऐसिया भक्तिस तूडलों ॥ हें केवीं घडे ॥४८॥
आणिक नाही भरंवसा ॥ मी सर्वत्र आहें कैसा ॥ पडिलिया भक्तिभासा ॥ निर्धारुनियां ॥४९॥
या भावानें वेचलें मातें ॥ हें न कळे तें सांगों द्दष्टांते ॥ तें आठवलें चित्तें ॥ परिस देवी ॥५०॥
बहुतरुपी आणी सोंग ॥ तेणें राजा संतोषें दे त्याग ॥ तें देतां होय अनेक ॥ परी घेता एकचि ॥५१॥
ऐसें भावें मज पूजिती ॥ नाना नामें मज ठेविती ॥परी सर्व पूजा पावे प्रीती ॥ एकलीया मज ॥५२॥
जे प्रपंचाची भक्ति करिती ॥ ते मज कैसे पावती ॥ ऐसे देवार्चन म्हणती ॥ साहीं दर्शनांचे ॥५३॥
वैष्णवासी शंड चक्र मुद्रा गदा ॥ कीर्तिमुखें त्रिपुंड् सदा ॥ शैवदेही भूषणें मतिमंदा ॥ जाण देवी ॥५४॥
आपण ओळखावया कारणें ॥ ओळखी करिती भूषणें ॥ ह्यानें जगाची पूजा घेणें ॥ परी सुभक्ति नको ॥५५॥
तरी हो बाह्य मुद्रा सांडोनी ॥ अंतरी द्दढ मुद्रा धरोनी ॥ भक्तिभावें अनुसरती जाणीं ॥ ते शैव वैष्णव जाणावे ॥५६॥
ऐसिया भावभक्ति ॥ वर्तणें तरी दर्शनभक्ति ॥ मनोबुद्वी मज अर्पिती ॥ तेंचि शिवज्ञान ॥५७॥
देवी मी व्यापक जाणिजे ॥ मी थोर ऐसा नेम कीजे ॥ मग थांबे तो देवी म्हणिजे ॥ तरीच शिवज्ञान ॥५८॥
जैसा जळावेगळा नव्हे तरंगू ॥ कीं रवीवेगळॆं किरण नव्हें चांगू ॥ तैसा ज्ञानिया द्विभंगू ॥ न करवे देवी ॥५९॥
ऐसे ज्ञानियांचे ज्ञान ॥ देवावेगळें नव्हे जाण ॥ त्यामसहित देव आपण ॥ तोचि होय वो ॥६०॥
तो चाले तितुकीं तीर्थे त्याचे पायीं ॥ त्यांचे बोलणे तितुके देव पाही ॥ भोजन तेंचि हव्य पाहीं ॥ मनोवाचांस कोमळ तो ॥६१॥
त्याची निद्रा ती समाधी ॥ त्याची आत्मभाव निद्रा आधी ॥ तो जनीं वर्तता पूजा वेधी ॥ तीच त्याची पूजा ॥६२॥
ऐसीं साही दर्शनें ॥ अधिष्ठिलीं शिवज्ञानें ॥ परी आचरती कर्मज्ञानें ॥ ते शैव वैष्णव ॥६३॥
येरु चारी दर्शनें ॥ करिती कर्मक्रिया आचरणें ॥ उपदेशिलीं ब्रह्ययानेम ॥ चतुर्मुखी ॥६४॥
ह्यांपासाव निर्धारु ॥ सर्व शास्त्रांचा विचारु ॥ मग शास्त्रांपासाव प्रकारु ॥ पापपुण्याचा ॥६५॥
देवीसी म्हणे ईश्वरु ॥ हा मनरण्ययुगाचा विस्तारु ॥ दर्शनें उपदर्शनें आचारु ॥ सांगितला तुज ॥६६॥
हा युग चार कोडी ॥ वर्तोनि राहिला परवडी ॥ दर्शनाची उतरडी ॥ सांगितली ॥६७॥
ऐसा हा मनरण्ययुग सागीतला ॥ त्यांत दर्शनासी जन्म झाला ॥ पुढें वृत्तांत वर्तला ॥ तो म्हणे ईश्वरु ॥६८॥
इति श्रीमूळस्तंभे शिवपुराणे ईश्वरपार्वतीसंवादे मनरण्ययुगकथन नाम अष्टमोऽध्यायः ॥८॥
श्रीसांवसदाशिवार्पणमस्तु ॥ ॥ शुभं भवतु ॥ ॥ श्रीरस्तु ॥