|
वि. १ ( कार्य इ० ) सिध्दीस नेणारा ; घडवून आणणारा ; पुरें करणारा ( माणूस , पदार्थ इ० ). २ कार्यसिध्दीविषयीं उपयुक्त ; साधनभूत , उपकारक ( लेख , वचन , पदार्थ इ० ). ३ मोक्षसाधनासाठी जपतप , व्रतवैकल्यें , देहदंड इ० करणारा ( योगी , मांत्रिक ); मुमुक्षु . या विषयातें साधक । त्याजिती नियमें । - ज्ञा २ . ३०३ . उपदेशिलें आत्मज्ञान । तुटलें संसारबंधन । दृढतेकारणें करी साधन । या नांव साधक । - दा ५ . ९ . ४ . ४ मदतनीस ; शिष्य . जालंधर सिध्द महाराज देख । कानिफा तयाचा साधक । - संतलीलामृत ( नवनी . २४३ ). [ सं . ]
०ता स्त्री. १ एखादी गोष्ट साध्य करण्याची हातोटी ; सिध्दि . २ प्रसंगमान जाणणें . - होकै ८ .
०बाधक वि. उपकारक आणि अपकारक ; अनुकूल आणि प्रतिकूल . २ योग्य ; अयोग्य ; चांगलें कीं वाईट . भलत्यास पैसा देऊं नये साधकबाधक पाहून व्यवहार करावा . साधणें - उक्रि . १ ( कार्यादि ) सिध्द होई असें करणें ; सिध्दीस नेणें . २ करणें ; संपादणें . ३ मिळविणें ; जिंकणें . मत्संकल्प असा कीं साधुनि द्यावीच सर्व भू पार्था । - मोभीष्म ११ . ११ . ४ मारणें ; नाश करणें . - ज्ञा ३ . २१६ . हें शस्त्रेंवीण साधिती । - ज्ञा ३ . २५८ . ५ अनुकूल करणें एकातें साधूनि मारिती । - ज्ञा १६ . ३४४ . ६ पाळणें ( व्रत , विधि इ० ); साजरा करणें , मानणें . ( सण , सुट्टी ). ७ व्याकरण करणें , सांगणें . ८ व्याकरणानुबंधांनीं , शब्दसंयोगानें बनविणें ( शब्द ). - अक्रि . १ सिध्द होणें , तडीस जाणें . २ यशस्वी होणें ; भरभराटणें . ३ सुरळीत चालणें . [ सं . साध् - साधन ] साधणी , साधणूक - स्त्री . १ साधण्याचा व्यापार ; साध्य करून घेणें ; संपादणें ; मिळविणें . २ सिध्दीचा योग्य मार्ग , संधान ; उपाय ; योजना ; युक्ति ( साध्य करण्याची ); घडविण्याचें कौशल्य . जिएं घडितां साधुनूक सरें । विश्वकर्मेयांची । - शिशु ३२८ . साधवणें - क्रि . ( व . ) वश करणें . साधित - वि . १ साधलेला ; मिळविलेला ; तडीअ नेलेला . २ ( व्या . ) गुणधर्मयुक्त ; मूर्त . ३ ( व्या ) उद्‍भूत ; संभूत ; प्रत्ययादिकेंकरून बनविलेला . याच्या उलट सिध्द . ४ ( व्या ) यौगिक ; संस्कारित ; घटित याच्या उलट मूळ . ५ ( व्या . ) दोन किंवा अधिक अवयव एकत्र होऊन बनलेला . साधितणें - क्रि . साधणें . साधन - न . १ साधण्याचा व्यापार ; संपादन ; प्राप्ति . २ करणें ; बजावणें ; उकरणें . ३ कारणभूत अंगें , पदार्थ ; साहित्य ; सामग्री ; उपकरणें . ४ अवयव ; अंगें ; घटक . ५ योजना ; क्लृप्ति ; उपाय . म्हणते साधनें केलीं अनेक । - एभा १० . ११४ . ६ मध्यस्थ ; अडत्या ; गुमास्ता . ७ धार्मिक व्रतवैकल्यें ( मोक्षप्राप्तीसाठीं ); मंत्रतंत्र , दानधर्म इ० ; अनुष्ठान . ८ ( न्याय . ) निर्णयाला प्रमाणभूत गोष्ट ; प्रतिज्ञा . ९ ( कायदा ). स्थापित करणें ; सिध्द करणें . १० ( औषधें - किमया यांसाठीं ) धातूंवर रासायनिक क्रिया , संस्कार ( विशेषतः पार्‍यावर ). ११ जोड ; संपादणी . आपल्याकरितां मी नरकाचं साधन केलं . - इंप २९ . १२ नाश ; पराभव . त्रिपुर साधन करावयासी । - गुच १ . ९ . १३ ( व . ) मार . [ सं . ]
०चतुष्टय न. ब्रह्मप्राप्तीचे चार प्रधान उपाय . वस्तुविवेक , वैराग्य , शमादि षट्‍संपत्ति , व मुमुक्षुत्व . - एरुस्व ६ . ५६ . आत्मत्वाचिया विशाळ धोंडी । ठाई ठाई ठेविल्या प्रचंडी । साधनचतुष्टयादि हातगुंडी । दुर्ग पावले शोभेसी । - स्वानु १० . २ . १० .
०द्वादशी स्त्री. सकाळी थोडावेळ असणारी द्वादशी ( पुढे त्रयोदशी लागत असल्याने एकादशीचा उपवास थोडया वेळांत सोडण्याची व्यवस्था करावी लागते )
०निर्देश पु. १ ( कायदा ) पुरावा पुढे करणें ; पुराव्याचा उपन्यास निर्देश . २ ( न्याय . ) प्रमाणांची मांडणी , स्थापना .
०पत्र न. पुराव्याचा कागद ; लेखी पुरावा .
०मार्ग पु. १ मोक्षाचा मार्ग , दिशा .
०सूत्र न. कार्याचे , सिद्धिचे साधन , उपाय ; ( क्रि० करणें , लावणें ). २ ( हक्क इ० ) शाबीत करण्याचा पुरावा ; साधन ; खतपत्र ; दस्ताऐवज . ३ कार्याचा , संपादणीचा मार्ग , पद्धत . साधनिका - स्त्री . १ तयार करण्याचें , कृतीचे शास्त्र , पद्धत कला . २ ( व्या . ) व्याकरण करणें ; वाक्यपृथक्करण . [ सं . ] साधनी - वि . १ सिद्धिच्या , संपादणीच्या कामी साधनें , उपाय , योजना इ० लावण्यांत , शोधण्यांत वाकबगार , हुषार , मेहनती ; संपादन करणारा ; साध्य करून घेणारा . २ संपादण्याच्या तडीस नेण्याचा कामी योजलेले साहाय्यक , कारण असणारे ( साधन , शस्त्र इ० ). ३ सिद्ध प्रस्थापित करणारें ( लिखाण , खत ). साधनीय - वि . १ संपादण्या - मिळविण्याजोगें ; करण्यासारखे . २ सिद्ध , प्रस्थापित करण्याजोगें . [ सं . ] साध्य - वि . साधावयास शक्य , योग्य ; संपाद्य ; मिळण्यास शक्य , योग्य . साध्य नसे मुनिकन्या । - शाकुंतल ( सामासांत ) कष्ट - आयास - श्रम - कृच्छ - शक्ति - बल - पराक्रम - साध्य . २ प्रति कार्य ; जिंक्य ; निवार्य ( रोग , शत्रु , इ० ). ३ सिद्ध - तयार करावयाचें . हे मार्गु तरी दोनी । परी एकवटती निदानी । जैसी सिद्धसाध्य भोजनी । तृप्ती एकी । - ज्ञा ३ . ३८ . ४ ( तत्व . ) अनुमान , निर्णय करण्यासारखे . ५ ( कायदा ) सिद्ध , प्रस्थापित करावायचें ; सिद्ध करून दाखवावयाचें . ६ ( चुकीने ) संपादित ; प्राप्त ; सिद्ध . - न . १ प्रमेयाचा भाग . २ उद्दिष्ट ; हेतु . - पु . १ ( ज्यो . ) बावीसावा योग . २ देवांचा एक वर्ग . यांत १२ देव आहेत . हे रुद्रादित्यांचे मेळावे वसु हन साध्य आघवे । - ज्ञा ११ . ३३२ . [ सं . ]
०साधन न. मिळवावयाचें तें मिळणें ; सिद्धि लाभणे ; हेतुपूर्ति .
०सिद्धि स्त्री. १ हाती घेतलेल्या कामाची सिद्धि . २ मत , भूमिका हिचें प्रस्थापन ; पुरावा . ३ उद्दिष्ट वस्तु प्राप्त झाल्याची स्थिति .
|