Dictionaries | References

सप्तर्षि

   
Script: Devanagari

सप्तर्षि     

हिन्दी (hindi) WN | Hindi  Hindi
noun  वे सात तारे जो साथ रहकर ध्रुव की परिक्रमा करते हुए उत्तर दिशा में दिखाई पड़ते हैं   Ex. हर रात सप्तर्षि को आकाश में देखा जा सकता है ।
MERO MEMBER COLLECTION:
तारा
ONTOLOGY:
प्राकृतिक वस्तु (Natural Object)वस्तु (Object)निर्जीव (Inanimate)संज्ञा (Noun)
SYNONYM:
सप्तऋषि सप्त ऋषि हल
Wordnet:
asmসপ্তর্ষি মণ্ডল
bdदावस्रिगोबा
benসপ্তর্ষি
gujસપ્તર્ષિ
kanಸಪ್ತ ಋಷಿ
kasگانٛٹہٕ بیٛٲر , سَتھ تارَک
kokसप्तर्शी
malസപ്തര്ഷി
marसप्तर्षी
mniꯈꯣꯡꯖꯣꯝꯅꯨꯕꯤ꯭ꯇꯔꯦꯠ
oriସପ୍ତର୍ଷିମଣ୍ଡଳ
panਸਪਤਰਿਸ਼ੀ
sanसप्तर्षिः
tamசப்தரிஷி
telసప్తర్షులు
urdعقد ثریا , بنات النعش , سات ستاروں کاجھرمٹ
noun  सात ऋषियों का समूह   Ex. गौतम, भरद्वाज, विश्वामित्र, जमदग्नि, वसिष्ठ, कश्यप और अत्रि इन्हे सप्तर्षि कहते हैं।; महाभारत के अनुसार मारीचि, अत्रि, अंगिरा, पुलह, क्रतु, पुलस्त्य और वसिष्ठ ये सप्तर्षि हैं ।
MERO MEMBER COLLECTION:
ऋषि
ONTOLOGY:
समूह (Group)संज्ञा (Noun)
SYNONYM:
सप्तऋषि सप्त ऋषि
Wordnet:
benসপ্তর্ষি
gujસપ્તર્ષિ
kanಸಪ್ತರ್ಷೀ
kasسَتھ رِشی , سَپت رِشی
malസപ്തഋഷികള്
marसप्तर्षी
panਸਪਤਰਿਸ਼ੀ
tamசப்தரிஷு
telసప్తర్షులు
urdسپت رشی , سپترسی

सप्तर्षि     

सप्तर्षि n.  सात ऋषियों का एक समुदाय, जिनका निर्देश ऋग्वेद सर्वानुक्रमणी, महाभारत एवं पुराणों में प्राप्त है । पौराणिक साहित्य में निर्दिष्ट मन्वन्तरों की तालिका में हर एक मन्वन्तर के लिए विभिन्न सप्तर्षि बताये गये है । इस प्रकार चौदह मन्वन्तरों के लिए ९८ सप्तर्षियों की नामावलि पुराणों में दी गयी है (मनु आदिपुरुष देखिये) । विभिन्न मन्वन्तरो के सप्तर्षियों के संबंध में विभिन्न पुराणों में भी एकवाक्यता नहीं है । इस प्रकार पौराणिक साहित्य में अनेकानेक सप्तर्षियों के नाम प्राप्त होते हैं।
सप्तर्षि n.  पौराणिक साहित्य में मन्वंतर कल्पना के विकास के साथ साथ सप्तर्षि कल्पना का विकास हुआ, जो विभिन्न मन्वन्तरों के मनु, देव, इंद्र, अवतार आदि के साथ मन्वन्तरों के प्रमुख अधियंता-गण माने गये हैं। इन सप्तर्षियों की संख्या प्रारंभ में केवल सात ही थी, बल्कि आगे चल कर उनमें अनेकानेक नये नाम समाविष्ट किये गये। इससे प्रतीत होता है कि, उत्तरकालीन सप्तर्षि आद्य सप्तर्षियों के वंशज थे । विभिन्न मन्वन्तरों में प्रजोत्पादन का कार्य इन ऋषियों पर निर्भर रहता था [ब्रह्मांड. ३६] ;[ह. वं. १.७] ;[मार्क. ५०] ;[विष्णु. ३.१] ;[ब्रह्म. ५] ; मनु आदिपुरुष देखिये । पौराणिक साहित्य में इन्हें द्वापरयुग के ऋषि कहा गया है, एवं इनका निवासस्थान शनैश्र्वर ग्रह से एक लाख योजन दूरी पर बताया गया है [वायु. ५३.९७] ;[विष्णु. २.७.९] । इनकी कालगणना मनुष्यप्राणियों से विभिन्न थी, एवं इनके एक वर्ष में मानवीय ३०३० वर्ष समाविष्ट होते थे ।
सप्तर्षि n.  इस ग्रंथ में, ऋग्वेद के निम्नलिखित सूक्तद्रष्टा ऋषियों को सप्तर्षि कहा गया हैः-- १. भारद्वाज बार्हस्पस्त्य; २. कश्यप मारीच; ३. गोतम राहुगण; ४. अत्रि भौम; ५. विश्वामित्र गाथिन; ६. जमदग्नि भार्गव; ७. वसिष्ठ मैत्रावरुणि [ऋ. सर्वानुक्रमणी. ९. १०७.१-२६, १०.१३७.१-७] । ऋग्वेद सर्वानुक्रमणी में दो स्थानों पर सप्तर्षियों की नामावलि प्राप्त है, एवं उनमें संपूर्णतया एकवाक्यता है ।
सप्तर्षि n.  इस ग्रंथ में सप्तर्षियों की दो नामावलियाँ प्राप्त है, जो निम्नप्रकार हैः--(१) नामावलि क्रमांक---१. कश्यप; २. अत्रि; ३. भरद्वाज; ४. विश्वामित्र; ५. गौतम; ६. जमदग्नि; ७. वसिष्ठ [म.श.४७.२८७*] ;[अनु. १४.४] ।(२) नामावलि क्रमांक---१. मरीचि; २. अत्रि; ३. अंगिरस्; ४. पुलस्त्य; ५. पुलह; ६. क्रतु; ७. वसिष्ठ [म.शां.३२२.२७]
सप्तर्षि n.  महाभारत में अन्यत्र सप्तर्षियों को दिशाओं के स्वामी कहा गया है, एवं पूर्व, दक्षिण, पश्चिम एवं उत्तर दिशाओं के सप्तर्षियों की नामावलि वहाँ निम्नप्रकार दी गयी हैः-- (१) पूर्वदिशा के सप्तर्षिः-- १. यवक्रीत; २. अर्वावसु; ३. परावसु; ४. कक्षीवत्; ५. नल; ६. कण्व; ७. बर्हिपद्। (२) दक्षिणा दिशा के सप्तर्षि---१. उन्मुच; २. विमुच्, ३. वीर्यवत्; ४. प्रमुच्; ५. भगवत्; ६. अगत्स्य; ७. दृढवत्। (३) पश्चिम् दिशा के सप्तर्षि---१. रुषद्गु; २. कवप; ३. धौम्य; ४. परिव्याध; ५. एकत-द्वित-त्रित; ६. दुर्वासस्‍; ७.सारस्वत । (४) उत्तर दिशा के सप्तर्षि---१. आत्रेय; २. वसिष्ठ; ३.कश्यप; ४. गौतम; ५. भरद्वाज; ६. विश्वामित्र; ७. जमदग्नि [म.शां.२०१.२६]

सप्तर्षि     

A dictionary, Marathi and English | Marathi  English
saptarṣi m pl S The same with सप्तऋषि.

सप्तर्षि     

A Sanskrit English Dictionary | Sanskrit  English
सप्त—र्षि  m. m pl.. (°त-ऋषि) the 7 ऋषिs q.v.
ROOTS:
सप्त र्षि
-पूता दिक्   (in astron.) the 7 stars of the constellation Ursa Major (, ‘the northern quarter of the sky’)
ROOTS:
पूता दिक्
sg. one of the 7 ऋषिs, [MBh.]

सप्तर्षि     

Shabda-Sagara | Sanskrit  English
सप्तर्षि  m.  Plu. (-र्षयः)
1. The constellation Ursa Major, the seven stars of which are the seven great saints, viz:--MARĪCHI, ATRI, ANGIRAS, PULASTYA, PULAHA, KRATU, and VAAISHṬHA.
2. The seven sages themselves.
E. सप्त seven, and ऋषि a sage.
ROOTS:
सप्त ऋषि

Related Words

सप्तर्षि   दावस्रिगोबा   சப்தரிஷி   ସପ୍ତର୍ଷିମଣ୍ଡଳ   সপ্তর্ষি মণ্ডল   ಸಪ್ತ ಋಷಿ   സപ്തര്ഷി   big dipper   dipper   plough   charless wain   wagon   wain   सप्तर्शी   सप्तर्षिः   सप्तर्षी   সপ্তর্ষি   ਸਪਤਰਿਸ਼ੀ   સપ્તર્ષિ   సప్తర్షులు   great bear   सप्त ऋषि   सातरवारा   सातरास   ursa major   निष्प्रकम्प   सातरी   अतिनामन्   निर्मोह   निश्चर   निश्च्यवन   सप्तर्षिसंवत्   खाटलेंबाजलें   सप्तऋषि   निरुत्सुक   वसुमनस्   पीवर   शुकी   कालनिर्णयकोश - सप्तर्षियुग की कल्पना   हल   धृतिमत्   हव्य   अजित   अनघ   सप्त   मनु   वृषादर्भि   अरुंधती   धातृ   मत्स्यावतार   मरुत्   स्कंद   च्यवन   त्रिशंकु   कश्यप   देव   इंद्र   ध्रुव   नर   अग्नि   पृथु   वसिष्ठ      હિલાલ્ શુક્લ પક્ષની શરુના ત્રણ-ચાર દિવસનો મુખ્યત   ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ନୂଆ ବା   વાહિની લોકોનો એ સમૂહ જેની પાસે પ્રભાવી કાર્યો કરવાની શક્તિ કે   સર્જરી એ શાસ્ત્ર જેમાં શરીરના   ન્યાસલેખ તે પાત્ર કે કાગળ જેમાં કોઇ વસ્તુને   બખૂબી સારી રીતે:"તેણે પોતાની જવાબદારી   ਆੜਤੀ ਅਪੂਰਨ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ   బొప్పాయిచెట్టు. అది ఒక   लोरसोर जायै जाय फेंजानाय नङा एबा जाय गंग्लायथाव नङा:"सिकन्दरनि खाथियाव पोरसा गोरा जायो   आनाव सोरनिबा बिजिरनायाव बिनि बिमानि फिसाजो एबा मादै   भाजप भाजपाची मजुरी:"पसरकार रोटयांची भाजणी म्हूण धा रुपया मागता   नागरिकता कुनै स्थान   ३।। कोटी   foreign exchange   foreign exchange assets   foreign exchange ban   foreign exchange broker   foreign exchange business   foreign exchange control   foreign exchange crisis   foreign exchange dealer's association of india   foreign exchange liabilities   foreign exchange loans   foreign exchange market   foreign exchange rate   foreign exchange regulations   foreign exchange reserve   foreign exchange reserves   foreign exchange risk   foreign exchange transactions   foreign goods   foreign government   foreign henna   foreign importer   foreign income   foreign incorporated bank   foreign instrument   
Folder  Page  Word/Phrase  Person

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP