Dictionaries | References

शांखायन

   
Script: Devanagari

शांखायन     

हिन्दी (hindi) WN | Hindi  Hindi
noun  एक ऋषि   Ex. शांखायन का वर्णन पुराणों में मिलता है ।
ONTOLOGY:
पौराणिक जीव (Mythological Character)जन्तु (Fauna)सजीव (Animate)संज्ञा (Noun)
SYNONYM:
शांखायन ऋषि
Wordnet:
benশাঙ্খায়ন
gujશાંખ્યાયન
kasشانٛکھاین , شانٛکھاین ریش
kokशांखायन
marशांखायन
oriଶାଙ୍ଖାୟନ ଋଷି
panਸ਼ਾਂਖਾਯਨ
sanशाङ्खायनः
urdشانکھاین , شانکھاین رشی

शांखायन     

शांखायन n.  ऋग्वेद का एक अद्वितीय शाखाप्रवर्तक, आचार्य, जो स्वयं के शाखान्तर्गत ‘संहिता’, ‘ब्राह्मण’, ‘आरण्यक’, ‘उपनिषद’ श्रौत्रसूत्र, गृह्यसूत्र आदि ग्रंथों का रचयिता माना जाता है । कुषीतक ऋषि का पुत्र होने के कारण, इसके द्वारा विरचित समस्त वैदिक साहित्य ‘कौपीतकि’ अथवा ‘शांखायन’ नाम से सुविख्यात है । टीकाकार आनतीय के अनुसार, इसे ‘सुयज्ञ’ नामांतर भी प्राप्त था [सां. गृ. ४.१०, ६.१०] । ‘शांखायन आरण्यक’ में भी इसका निर्देश प्राप्त है [शां. आ. १५.१]
शांखायन n.  व्यास की ऋक्शिष्यपरंपरान्तर्गत पाँच प्रमुख शाखाएँ मानी जाती थीं, जिनकी नामावलि निम्नप्रकार हैः-- १. शाकल २. बाष्कल ३. आश्र्वलायन ५. शांखायन ६. माण्डुकेय। इन पाँच शाखाओं में से शांखायन शाखा का प्रणयिता यह माना जाता है, जिसकी शांखायन, कौषीतकि आदि विभिन्न उपशाखाएँ थीं। इस शाखा में प्रचलित ‘ऋग्वेद संहिता’ प्रायः सर्वत्र शाकल शाखांतर्गत ऋक्संहिता से मिलती जुलती थीं। वर्तमानकाल में प्राप्त ऋग्वेदसंहिता शाकल शाखा की मानी जाती हे।
शांखायन n.  ऋग्वेदसंहिता के दो ब्राह्मण ग्रंथ माने जाते हैः---१. ऐतरेय; २. शांखायन अथवा कौषीतकि। ‘कौषीतकि ब्राह्मण में’ कुल ३० अध्याय है, एवं यज्ञ की श्रेष्ठता प्रतिपादन करना, एवं उसकी शास्त्रीय व्याख्या करना इस ग्रंथ का प्रमुख उद्देश्य है । यद्यपि ऐतरेय एवं कौषीतकि ब्राह्मण एक ही ऋग्वेद के हैं, फिर भी, विषय प्रतिपादन के दृष्टि से ये दोनों ग्रन्थ काफ़ी विभिन्न हैं। विषयप्रतिपादन के स्पष्टता के दृष्टि से ‘कौषीतकि ब्राह्मण’ ऐतरेय ब्राह्मण के कतिपय श्रेष्ठ प्रतीत होता हे। इस ब्राह्मण में इसका निर्देश ‘कौषीतकि’ एवं ‘कौषीतक’ एवं ‘कौषीतक’ इन दोनों नाम से प्राप्त है ।
शांखायन n.  यद्यपि आरण्यक ग्रंथों की संख्या अनेक बतायी गयी है, फिर भी इनमें से केवल आठ ही आरण्यक ग्रन्थ आज उपलब्ध हैं, जिनकी नामावलि निम्न प्रकार हैः---१. ऐतरेय; २. शांखायन; ३. तैत्तिरीय. ४. माध्यंदिन; ५. बृहदारण्यक; ६. जैमिनीयोपनिषदारण्यक ७. छांदोग्यारण्यक। इनमें से ‘कौषीतकि आरण्यक’ में ‘कौषीतक ब्राह्मण’ का ही कई भाग पुनरध्दृत किया गया है, जिनके पंद्रह अध्याय हैं। सायण के अनुसार अरण्यों में पढ़ायें जाने के कारण इन ग्रन्थों को ‘आरण्यक’ नाम प्राप्त हुआ। वनवासी वानप्रस्थियों को यज्ञयागादि कर्मों की दीक्षा देना इन ग्रन्थों का प्रमुख उद्देश्य है । जिस प्रकार गृहस्थाश्रम के यज्ञादि कर्मों का वर्णन ‘ब्राह्मण’ ग्रंन्थों में प्राप्त है, इसी प्रकार वानप्रस्थाश्रम के यज्ञादि विधियों का वर्णन आरण्यक ग्रंथों में प्रतिपादित किया है । उनमें कर्मकांड के साथ, धर्म की अध्यात्मिक व्याख्या भी दी गयी है, एवं इस प्रकार, ज्ञानमार्ग एवं कर्ममार्ग का समन्वय किया गया है । ‘ऐतरेय’ एवं ‘कौषीतकि’ दोनों ग्रंथों के आद्य भाष्यकार सायण एवं शंकराचार्य माने जाते हैं। शांकरभाष्य के सुप्रसिद्ध टीकाकारों में आनंदगिरि, आनंदतीर्थ (आनंदज्ञान), नारायणेंन्द्र सरस्वती एवं कृष्णदास प्रमुख माने जाते है ।
शांखायन n.  यह ग्रंथ उपनिषद ग्रंथों में काफ़ी प्राचीन माना जाता है । इस ग्रंथ में ‘कौषीतकि आरण्यक’ का ही तीसरा एवं छठा अध्याय एकत्रित किया गया है ।
शांखायन n.  वैदिक संहिताओं में वर्णित यज्ञयागादि विधियों का सार संकलित करनेवाले ग्रंथों को ‘श्रौतसूत्र’ कहा जाता है, जिनमें वेदों में प्रतिपादित चौदह यज्ञों की जानकारी प्राप्त है । प्राचीन श्रौतसूत्रों में से बारह प्रमुख श्रौतसूत्र आज प्राप्त हैं, जिनकी नामावलि निम्नप्रकार हैः---१. शांखायन श्रोतसूत्र; २. आश्र्वलायन श्रौतसूत्र; ३. मानव श्रौतसूत्र; ४. बौधायन श्रौतसूत्र; ५. आपस्तंब श्रौतसूत्र; ६. हिरण्यकेशी श्रौतसूत्र; ७. कात्यायन श्रौतसूत्र, ८. लाट्यायन श्रौतसूत्र; ९. द्राह्यायण श्रौतसूत्र; १०. जैमिनीय श्रौतसूत्र; ११. वैतान श्रौतसूत्र; १२. वाराह श्रौतसूत्र। शांखायन श्रौतसूत्र के कुल अठारह अध्याय है, एवं उसके अनेक उद्धरण शांखायन ब्राह्मण से मिलते जुलते हैं। इस ग्रंथ के सत्रहवाँ एवं अठरहवाँ अध्याय ‘कौषीतकि आरण्यक’ के पहले एवं दूसरे अध्याय से उध्दृत किये गये है । उस श्रौतसूत्र में शौनक, जातूकर्ण्य, पैंग्य, आरुणि आदि आचार्यों का निर्देश प्राप्त है । एक सर्पसत्र का निर्देश भी वहाँ किया गया है, जो संभवतः जनमेजय के द्वारा किये गये सर्पसत्र का होगा [सां. श्रौ. १३.२३.८]
शांखायन n.  शांखायन का एक गृह्यसूत्र भी प्राप्त है, जिसमें पितृयज्ञ, आग्रहायणी यज्ञ आदिसात गृह्ययज्ञों की, एवं देवयज्ञ, भूतयज्ञ, आदि पाँच महायज्ञों की जानकारी दी गयी है । उपलब्ध गृह्यसूत्रों में ‘शांखायन गृह्यसूत्र’ प्रमुख माना जाता है । उपलब्ध गृह्यसूत्रों की नामावलि निम्न प्रकार हैः---१. शांखायन गृह्यसूत्र; २. आश्र्वलायन गृह्यसूत्र; ३. मानव गृह्यसूत्र; ४. बौधायन गृह्यसूत्र; ५. आपस्तंब गृह्यसूत्र; ६. हिरण्यकेशी गृह्यसूत्र; ७. भारद्वाज गृह्यसूत्र; ८. पारस्कर गृह्यसूत्र; ९. द्राह्यायण गृह्यसूत्र; १०. गोभिल गृह्यसूत्र; ११. खादिर गृह्यसूत्र; १२. कौशिक गृह्यसूत्र।
शांखायन n.  ऐतरेय ब्राह्मण की रचयिता महिदास ऐतरेय, शांखायन का पूर्ववर्तीं आचार्य माना जाता है । कई अभ्यासकों के अनुसार, ऐतरेय ब्राह्मण ग्रन्थ का कर्तृत्त्व भी महीदास ऐतरेय [ऐ. ब्रा. १-६ पंचिका] , एवं शांखायन तथा आश्र्वलायन [ऐ. ब्रा. ७-८ पंचिक] में विभाजित किया जाता है । इस दृष्टि से ऋग्वेदीय शाखाप्रवर्तक आचार्यों की परंपरा निम्नप्रकार बतायी जाती हैः---महीदास ऐतरेय-शांखायन-आश्र्वलायन। शांखायन के ग्रंथों में सुमन्तु, जैमिनि, वैशंपायन, पैल आदि पूर्वाचार्यों का निर्देश प्राप्त है ।

शांखायन     

कोंकणी (Konkani) WN | Konkani  Konkani
noun  एक रुशी   Ex. शांखायनाचें वर्णन पुराणांत मेळटा
ONTOLOGY:
पौराणिक जीव (Mythological Character)जन्तु (Fauna)सजीव (Animate)संज्ञा (Noun)
SYNONYM:
शांखायन रुशी
Wordnet:
benশাঙ্খায়ন
gujશાંખ્યાયન
hinशांखायन
kasشانٛکھاین , شانٛکھاین ریش
marशांखायन
oriଶାଙ୍ଖାୟନ ଋଷି
panਸ਼ਾਂਖਾਯਨ
sanशाङ्खायनः
urdشانکھاین , شانکھاین رشی

शांखायन     

मराठी (Marathi) WN | Marathi  Marathi
noun  एक ऋषी   Ex. शांखायनचे वर्णन पुराणांत आढळते.
ONTOLOGY:
पौराणिक जीव (Mythological Character)जन्तु (Fauna)सजीव (Animate)संज्ञा (Noun)
SYNONYM:
शांखायन ऋषी
Wordnet:
benশাঙ্খায়ন
gujશાંખ્યાયન
hinशांखायन
kasشانٛکھاین , شانٛکھاین ریش
kokशांखायन
oriଶାଙ୍ଖାୟନ ଋଷି
panਸ਼ਾਂਖਾਯਨ
sanशाङ्खायनः
urdشانکھاین , شانکھاین رشی

Related Words

शांखायन   शांखायन ऋषि   शांखायन ऋषी   शांखायन रुशी   शाङ्खायनः   ଶାଙ୍ଖାୟନ ଋଷି   শাঙ্খায়ন   ਸ਼ਾਂਖਾਯਨ   શાંખ્યાયન   कांडायन   सांख्यायन   श्र्वेतकेतु   व्यास   હિલાલ્ શુક્લ પક્ષની શરુના ત્રણ-ચાર દિવસનો મુખ્યત   ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ନୂଆ ବା   વાહિની લોકોનો એ સમૂહ જેની પાસે પ્રભાવી કાર્યો કરવાની શક્તિ કે   સર્જરી એ શાસ્ત્ર જેમાં શરીરના   ન્યાસલેખ તે પાત્ર કે કાગળ જેમાં કોઇ વસ્તુને   બખૂબી સારી રીતે:"તેણે પોતાની જવાબદારી   ਆੜਤੀ ਅਪੂਰਨ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ   బొప్పాయిచెట్టు. అది ఒక   लोरसोर जायै जाय फेंजानाय नङा एबा जाय गंग्लायथाव नङा:"सिकन्दरनि खाथियाव पोरसा गोरा जायो   आनाव सोरनिबा बिजिरनायाव बिनि बिमानि फिसाजो एबा मादै   भाजप भाजपाची मजुरी:"पसरकार रोटयांची भाजणी म्हूण धा रुपया मागता   नागरिकता कुनै स्थान   ३।। कोटी   foreign exchange   foreign exchange assets   foreign exchange ban   foreign exchange broker   foreign exchange business   foreign exchange control   foreign exchange crisis   foreign exchange dealer's association of india   foreign exchange liabilities   foreign exchange loans   foreign exchange market   foreign exchange rate   foreign exchange regulations   foreign exchange reserve   foreign exchange reserves   foreign exchange risk   foreign exchange transactions   foreign goods   foreign government   foreign henna   foreign importer   foreign income   foreign incorporated bank   foreign instrument   foreign investment   foreign judgment   foreign jurisdiction   foreign law   foreign loan   foreign mail   foreign market   foreign matter   foreign minister   foreign mission   foreign nationals of indian origin   foreignness   foreign object   foreign office   foreign owned brokerage   foreign parties   foreign periodical   foreign policy   foreign port   foreign possessions   foreign post office   foreign public debt office   foreign publid debt   foreign remittance   foreign ruler   foreign section   foreign securities   foreign service   foreign state   foreign tariff schedule   foreign tourist   foreign trade   foreign trade multiplier   foreign trade policy   foreign trade register   foreign trade zone   foreign travel scheme   foreign value payable money order   foreign venture   foreimagine   fore-imagine   forejudge   fore-judge   foreknow   fore-know   foreknowledge   foreknown   forel   foreland   foreland shelf   
Folder  Page  Word/Phrase  Person

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP