ततो विराजमुत्सृज्ज वैराजः पुरुषो नृप ।
अव्यक्तं विशते सूक्ष्मं निरिन्धन इवानलः ॥१२॥
प्रळयकालीं अतिगहिंसु । अगाध उसळे जळोल्हासु ।
स्थूळाचा करितां नाशु । विरे निःशेषु विराटु ॥७४॥
विराटाचा वैराज पुरुषु । तो अव्यक्तीं करी प्रवेशु ।
जेवीं इंधननाशें हुताशु । करी रहिवासु निजकारणीं ॥७५॥
जे ब्रह्मलोकनिवासी होती । त्यांसी महाप्रळयाचे अंतीं ।
ब्रह्मासवें सर्वांसी ’क्रममुक्ती’ । ऐसें स्मृति-श्रुतींचें दृढ वाक्य ॥७६॥
’वैराजपुरुष’ नाम वदंती । हिरण्यगर्भातें म्हणती ।
त्यासी प्रळयीं प्रवेशु अव्यक्तीं । तैं इतरांची गति श्रुतिवाक्यें कैसी ॥७७॥;
विदेहें पुशिली मायेची स्थिती । ते मायेची ऐशी दुर्धर शक्ती ।
जे न करिती भगवद्भक्ती । त्यां ब्रह्मयासवें मुक्ती घडों नेदी ॥७८॥
जालिया ब्रह्मसदनप्राप्ती । न करितां भगवद्भक्ती ।
अतिशयें दुर्लभ मुक्ती । भक्तीपाशीं मुक्ती दासी जैसी ॥७९॥
न करितां भगवद्भजन । ब्रह्मयासीही मुक्ति नव्हे जाण ।
मा इतरांचा ज्ञानाभिमान । पुसे कोण परमार्थीं ॥१८०॥
ज्यासी जेथ पदाभिमान । त्यासी तेंचि दृढ बंधन ।
यालागीं दुर्लभपण । मोक्षासी जाण तिहीं लोकीं ॥८१॥
सांडोनियां पदाभिमान । अंगें सदाशिवु आपण ।
नित्य वसवी महाश्मशान । भगवद्भजनीं निजनिष्ठा ॥८२॥
यालागीं ज्यांसी ब्रह्मलोकपदप्राप्ती । तेथही जे करिती भगवद्भक्ती ।
त्यांसीच प्रळयाच्या अंतीं । परममुक्ती नृपवर्या ॥८३॥
ब्रह्मलोकीं ज्यां नाहीं हरिभक्ती । तेही पावती पुनरावृत्ती ।
ऐशी मायेची दुर्धर शक्ती । न करितां भक्ती, मुक्ति कैंची ॥८४॥
येचि अर्थीं ब्रहयाचें वचन । दों श्लोकीं बोलिला आपण ।
ज्ञानाभिमानियां पतन । भक्तां भवबंधन कदा न बाधी ॥८५॥
(ब्रह्मादिकृतगर्भस्तुतिश्लोकौ)
येऽन्यऽरविन्दाक्ष विमुक्तमानिनस्त्वय्यस्तभावादविशुद्धबुद्धयः ।
आरुह्य कृच्छ्रेण परं पदं ततः पतन्त्यधोऽनादृतयुष्मदङ्घ्रयः ॥१॥
तथा न ते माधव तावकाः कवचिद्भ्रश्यन्ति मार्गत्त्वयि बद्धसौहृदाः ।
त्वयाभिगुप्ता विचरन्ति निर्भया विनायकानीकपमूर्धसु प्रभु ॥२॥
- (भागवत, द. स्कं.पूर्वार्धं, अ.२
न करितां भगवद्भक्ती । सज्ञानाही नातुडे मुक्ती ।
तेचि अर्थीच्या दृष्टांतीं । ब्रह्मयाची उक्ती दाविली येथें ॥८६॥
जन्मामाजीं ब्राह्मणपण । तेही वेदशास्त्रसंपन्न ।
न करितां भगवद्भजन । अचूक पतन तयांसी ॥८७॥
भक्तां सर्वभूतीं भगवद्भावो । तेथ विघ्नांसी नाहीं ठावो ।
तयां अपावचि होय उपावो । भावार्थ देवो सदा साह्य ॥८८॥
भक्तीवीण मुक्तीचा सोसु । करितां प्रयत्न पडे वोसु ।
असो हें वैराजपुरुषु । करी प्रवेशु अव्यक्तीं ॥८९॥
अव्यक्तीं वैराजाचा प्रवेशु । होतांचि महाभूतविलासु ।
हों लागे भूतां र्हासु । तो अनुप्रवेशु ऐक राया ॥१९०॥;