एकनाथी भागवत - श्लोक ४३ वा

नाथमहाराजांचा हा प्रासादिक ग्रंथ परमपूज्य असल्याने यावर भक्तजनांची आदरबुद्धी आहे.


मां विधत्तेऽभिधत्ते मां विकल्प्यापोह्यते त्वहम् ।

एतावान् सर्ववेदार्थः शब्द आस्थाय मां भिदाम् ।

मायामात्रमनुद्यान्ते प्रतिषिद्ध्य् प्रसीदति ॥४३॥

इति श्रीमद्‍भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायामेकादशस्कन्धे एकविंशोऽध्यायः ॥२१॥

माझी पावावया स्वरूपसिद्धी । मलिनाचिया चित्तशुद्धी ।

वेद स्वधर्म प्रतिपादीं । त्यागावी निषेधीं विषयातें ॥६१॥

तेथ अग्निहोत्रादि विधान । यज्ञान्त कर्माचरण ।

तें चित्तशुद्धीचें कारण । वैराग्य दारुण उपजवी ॥६२॥

दारुण वैराग्य‍उत्पत्ती । इहामुत्रविषयनिवृत्ती ।

तेव्हा साधकास माझी प्राप्ती । सहजस्थिती स्वभावें ॥६३॥

एवं कर्मकांडचिये स्थिती । विधिनिषेध वेदोक्ती ।

साधकांसी माझी प्राप्ती । जाण निश्चितीं या हेतू ॥६४॥

विषयीं परम बाधा देखती । परी त्यागीं नाहीं सामर्थ्यशक्ती ।

ऐशिया साधकांप्रती । वेदें मद्‍भक्ती द्योतिली ॥६५॥

येथ मंत्रमूर्ति-उपासन । माझे सगुण अनुष्ठान ।

तेथ करितां अनन्यभजन । रजतम जाण नासती ॥६६॥

मग केवळा सत्त्ववृत्तीं । श्रवणकीर्तनीं अतिप्रीती ।

तेणें मद्‍भावो सर्वांभूतीं । माझी चौथी भक्ती तेणें होय ॥६७॥

आतुडल्या माझी चौथी भक्ती । मद्‍भक्तां नावडे मुक्ती ।

अद्वैत भजनाचिया प्रीतीं । धिक्कारिती कैवल्य ॥६८॥

अद्वैतबोधें करितां भजन । मी अनंत अपार चिद्‍घन ।

भक्तीमाजीं आकळें जाण । ये मद्रूपण मद्‍भक्तां ॥६९॥

तेव्हा भज्य-भजक-भजन । पूज्य-पूजक-पूजन ।

साध्य-साधक-साधन । अवघें आपण स्वयें होय ॥४७०॥

माझी ऐश्वर्यसामर्थ्यशक्ती । तेही ये निजभक्तांच्या हातीं ।

अद्वैतभजनाचिया प्रीतीं । मत्पदप्राप्ती मद्‍भक्तां ॥७९॥

मी देव तो भक्त शुद्ध । हा बाहेरी नांवाचाचि भेद ।

आंतुवट पाहतां बोध । सच्चिदानंद निज‍ऐक्यें ॥७२॥

हे उपासनाकांडस्थिती । साधकीं करूनि माझी भक्ती ।

यापरी पावले माझी प्राप्ती । जाण निश्चितीं उद्धवा ॥७३॥

`मायाप्रतिबिंबित' चैतन्य । त्वंपदार्थें वाच्य जाण ।

ज्याच्या अंगीं जीवभिधान । अविद्या जाण उपजवी ॥७४॥

जेवीं स्वप्रामाजीं आपण । आन असोनि देखे अन ।

तेवीं आविद्यकत्वें जाण । `जीवपण' एकदेशी ॥९५॥

जें `मायासंवलित' चैतन्य । जो योगजन्य जगत्कारण ।

जो सर्वद्रष्टा सर्वज्ञ । सदा संपन्न ऐश्वर्यें ॥७६॥

जो सकळ कर्मांचा कर्ता । तो कर्ताचि परी अकर्ता ।

ज्याचे अंगीं स्वभावतां । नित्यमुक्तता स्वयंभ ॥७७॥

ज्याची अकुंठित सहजसत्ता । जो परमानंदें सदा पुरता ।

ज्यासी ईश्वरत्वें समर्थता । हे जाण वाचकता तत्पदार्थाची ॥७८॥

जीवाचें सांडोनियां अज्ञानत्व । शिवाचें सांडूनि सर्वज्ञत्व ।

दोंहीचें शोधित जें लक्ष्यत्व । ऐक्यें निजतत्त्व साधिती ॥७९॥

लग्नीं नोवरा निमासुरा । तोचि गेलिया देशावरा ।

विदेशीं देखिला एकसरा । तारुण्यमदभरा संपन्न ॥४८०॥

ते काळींची त्यजूनि बाल्यावस्था । आजिची नेघूनि तारुण्यता ।

पत्नी अनुसरे निजकांता । निजस्वरूपतास्वभावें ॥८१॥

तेवीं त्वंपदतत्पदवाच्यार्थ । दोंहीचा सांडावा निश्चितार्थ ।

ऐक्यें अंगीकारावा लक्ष्यार्थ । हा ज्ञानकांडार्थ उद्धवा ॥८२॥

जीवशिवांचेनि ऐक्यें जाण । माझे चित्स्वरूपीं समाधान ।

स्वयें पाविजे आपण । हें ज्ञानकांड संपूर्ण बोलिलें वेदें ॥८३॥

वेदा आदि-मध्य-अवसानीं । मातें लक्षितीं कांडें तीनी ।

तोचि अर्थ उपसंहारूनी । ग्रंथावसानीं हरि बोले ॥८४॥

उद्धवा वेदाचें वचन । अर्थगंभीर अतिगहन ।

तेथ शिणतां ऋषिजन । अर्थावसान अलक्ष्य ॥८५॥

तें वेदार्थाचें निजसार । माझे गुह्य ज्ञानभांडार ।

तुज म्यां सांगितलें साचार । पूर्वापर‍अविरोधें ॥८६॥

तें ऐकोनि देवाचें उत्तर । उद्धव चमत्कारला थोर ।

तेंचि वेदाचें निजसार । पुढती श्रीधर सांगो कां ॥८७॥

पान्हा लागतांचि तोंडीं । दोहक वांसरूं आंखुडी ।

त्यापरी अतिआवडीं । स्वयें चडफडी उद्धव ॥८८॥

जेवीं कां पक्षिणीपुढें । चारा घ्यावयाचे चाडें ।

पिलें पसरीं चांचुवडें । तेवीं कृष्णाकडे उद्धवु ॥८९॥

तें उद्धवाचें मनोगत । जाणोनियां श्रीअनंत ।

सकळ वेदार्थ संकळित । ग्रंथांतीं सांगत निजसारंश ॥४९०॥

नानाशाखीं अतिप्रसिद्ध । त्रिकांडीं वाढला जो वेद ।

तेथील नाना शब्दीं हाचि बोध । जो मी अभेद परमात्मा ॥९१॥

त्या मातें धरोनि हातीं । त्रिकांडीं चालिल्या श्रुती ।

त्या श्रुत्यर्थाची उपपत्ती । यथास्थितीं सांगेन ॥९२॥

मी कर्मादिमध्य‍अंतीं । मी कर्मकर्ता क्रियाशक्ती ।

कर्मफळदाता मी श्रीपती । हा इत्यर्थ निश्चितीं `कर्मादिकांडीचा' ॥९३॥

मंत्रमूर्ति आणि मंत्रार्थ । तेही मीचि गा निश्चित ।

पूज्य पूजक पूजा समस्त । मजव्यतिरिक्त आन नाहीं ॥९४॥

[ `शिवो भूत्वा शिवं यजेत्' श्रुति ]

देवें देवोचि पूजिजे । देव हो‍ऊनि देवा भजिजे ।

हें वेदींचें विजबीज माझें । हेंचि आगमीं बोलिजे मुख्यत्वें ॥९५॥

मीच देवो मीचि भक्त । पूजोपचार मी समस्त ।

मीचि मातें पूजित । हे इत्थंभूत `उपासना' ॥९६॥

हें उपासनाकांडींचें निजसार । आगमशास्त्रींचें गुह्य भांडार ।

माझ्या निजभक्तांचें वस्तीचें घर । ते हे साचार उपासना ॥९७॥

`ज्ञानकांड' तें अलौलिक । वेद आपला आपण द्योतक ।

अवघा संसाराचि काल्पनिक । तेथ वेद नियामक कोणे अर्थें ॥९८॥

वोस घरास वस्तीस पहा हो । निर्जीव पाहुणा आला राहों ।

त्याचा कोण करील वोठवो । तैसा भावो वेदाज्ञे ॥९९॥

[ श्रुति-`एकमेवाद्वितीयं ब्रह्म, नेह नानास्ति किंचन' ]

खांबसूत्रावरील पुतळीसी । तीतें बोडिलें जेवीं शिसीं ।

तेथें नाहीं निघणें पुढारे केंसीं । तेवीं शुद्धीं वेदासी ठाव नाहीं ॥५००॥

मूळ संसारचि मायिक । तेथ वेद तोही तद्रूप देख ।

मृगजळीं नाहीं उदक । परी वोलावाहि देख असेना ॥१॥

जेथ मूळीं मुख्य अद्वैतता । तेथ कैंचा वक्ता कैंचा श्रोता ।

कैंचें कर्म कैंचा कर्ता । वेदवार्ता ते कैंची ॥२॥

नाहीं दृश्य-दृष्टा-दर्शन । नाहीं ध्येय-ध्याता-ध्यान ।

नाहीं ज्ञेय-ज्ञाता-ज्ञान । वेदवचन तेथें कैंचें ॥३॥

जेथ भ्रमाची राणीव । जेथ भेदाची जाणीव ।

तेथ वेदाची शहाणीव । गोड गाणीव उपनिषदांची ॥४॥

जंव भेदाची सबल स्थिती । तंव वेदाची थोर ख्याती ।

भेदु आलिया अद्वैतीं । वेद विराला `नेति' म्हणोनी ॥५॥

जळगार जळीं विरे । तेवीं वेदु अद्वैतीं मुरे ।

हें `ज्ञानकांड' साचोकारें । तुज म्यां खरें सांगितले ॥६॥

तेथ उपजला स्वयें अग्नी । त्या अरणी जाळूनि शमे वन्ही ।

तेवीं ज्ञानकांडनिरूपणीं । वेदु निज निर्दळणीं पर्वतला ॥७॥

एक ब्रह्म जें अद्वैत । येणें श्रुतिवाक्यें मिथ्या द्वैत ।

हें बोलूनि वेद हारपे तेथ । ब्रह्म सदोदित संपूर्ण ॥८॥

`मी ब्रह्म' हे शुद्धीं स्फुरे स्फूर्ती । तेथचि ॐकाराची उत्पत्ती ।

तोही ब्रह्मरूप निश्चितीं । त्यासी `बह्म' म्हण्ती एकाक्षर ॥९॥

त्या ॐकारापासोनि गहन । श्रुति शाखा स्वर वर्ण ।

झालें तें ब्रह्मरूप जाण । एवं वेद पूर्ण परब्रह्म ॥५१०॥

जेवीं सोन्याचे अळंकार । पाहतां सोनेंचि साचार ।

तेवीं श्रुतिशाखावेदविस्तार । तो अवघा ॐकार मद्रूपें ॥११॥

जो वेदप्रतिपाद्य पुरुषोत्तम । जो भक्तकामकल्पद्रुम् ।

तो हें बोलिला मेघश्याम । आत्माराम श्रीकृष्ण ॥१२॥

तिंही कांडी निजसंबंध । पूर्वापर अविरुद्ध ।

हा वेदार्थ परम शुद्ध । तुज म्यां विशद बोधिला ॥१३॥

याहोनियां परता । वेदार्थ नाहीं गा सर्वथा ।

तो तुज म्यां सांगितला आतां । जाण तत्त्वता उद्धवा ॥१४॥

या वेदार्थाची निजखूण । हृदयीं भोगितां आपण ।

होय जीवशिवां समाधान । ऐसें श्रीकृष्ण बोलिला ॥१५॥

हें ऐकोनि उद्धव जाण । झाला वेदार्थीं निमग्न ।

दोनी टंवकारले नयन । स्वानंदीं मन बुडालें ॥१६॥

चित्तचैतन्या मिळणी पाडी । कंठीं बाष्प दृढ अडी ।

लागतां स्वानंदाची गोडी । उभिली गुढी रोमांची ॥१७॥

शरीरीं स्वेद सकंपता । नयनीं स्वानंदजळ येतां ।

बोल बुडाला सर्वथा । मूर्च्छा येतयेतां सांवरी ॥१८॥

तंव हृदया आली आठवण । हें भलें नव्हे दुश्चित्तपण ।

झणीं निजधामा जाईल श्रीकृष्ण । येणें धाकें नयन उघडिले ॥१९॥

तंव घवघवीत । मुकुट कुंडलें मेखळा ।

कांसे झळके सोनसळा । आपाद बनमाळा शोभत ॥५२०॥

अंतरीं भोगी चैतन्यघन । बाहेरी उघडितां नयन ।

आनंदविग्रही श्रीकृष्ण । मूर्ती संपूर्ण संमुख देखे ॥२१॥

म्हणे श्रीकृष्ण चैतन्यघन । जैतन्यविग्रही श्रीकृष्ण ।

सगुणनिर्गुणरूपें जाण । ब्रह्म परिपूर्ण श्रीकृष्ण ॥२२॥

बाप भाग्य उद्धवाचें । सगुणनिर्गुण दोंहीचें ।

सुख भोगितसे साचें । हें श्रीकृष्णकृपेचें महिमान ॥२३॥

जेथ सद्‍गुरुकृपा संपूर्ण । तेथ शिष्याची आवडी प्रमाण ।

तो जैं मागे मूर्ति सगुण । तैं तेचि जाण गुरु देती ॥२४॥

पाहिजे निर्गुण निजप्राप्ति । ऐशी आवडी ज्याचे चित्तीं ।

तैं निर्गुणाचिये निजस्थितीं । गुरुकृपा निश्चितीं नांदवी ॥२५॥

सगुण निर्गुण स्वरूपें दोनी । भोगावया आवडी ज्याचे मनीं ।

तेही स्थितीच्या गुरु दानीं । कृपाळुपणीं समर्थ ॥२६॥

सद्‍गुरूचें अगाध महिमान । जें वेदा न बोलवेचि जाण ।

त्याची कृपा झालिया पूर्ण । दुर्लभ कोण पदार्थ ॥२७॥

ते कृष्णकृपेस्तव जाण । फिटलें उद्धवाचें दुर्लभपण ।

सगुण निर्गुण एक कृष्ण । हे खूण संपूर्ण बाणली ॥२८॥

जाणोनि कृष्णाचें पूर्णपण । त्याचे लक्षोनि श्रीचरण ।

धांवोनि उद्धव आपण । घाली लोटांगण हरिचरणीं ॥२९॥

तेव्हां सांवळा सकंकरण । चारी बाह्या पसरी श्रीकृष्ण ।

उद्धवासी प्रेमें उजलून । दीधलें आलिंगन स्वानंदें ॥५३०॥

त्या आलिंगनाचें सुख । अनुभवी जाणती देख ।

जो उद्धवासी झाला हरिख । त्याचा जाणता एक श्रीकृष्ण ॥३१॥

तो कृष्ण म्हणे उद्धवा । हा विसाव्याचा विसावा ।

माझ्या वेदाचा निजगुह्यठेवा । तो हा एकविसावा तुज एकविसावा तुज सांगितला ॥३२॥

जेणें मोडे लिंगदेहाचा यावा । जेणें जीवत्व नाठवे जीवा ।

तो हा विसाव्याचा विसावा । तुज एकविसावा निरूपिला ॥३३॥

जेणें मिथ्यात्व ये देहभावा । जेणें शून्य पडे रूपनांवा ।

तो हा विसाव्याचा विसावा । एकविसावा निरूपिला ॥३४॥

जेथ अज्ञाना होय नागोवा । जेथ ज्ञान ये अभावा ।

तो विसाव्याचा विसावा । एकविसावा निरूपिला ॥३५॥

जेथ वेदुही वेडावला । बोधही लाजोनि बुडाला ।

अनुभवो स्वयें थोंटावला । तो हा निरूपिला वेदार्थ ॥३६॥

हें वेदार्थसारनिरूपण । मज विश्वात्म्याचें निजनिधान ।

तुज म्यां सांगितलें संपूर्ण । हे जीवींची खूण उद्धवा ॥३७॥

कोटिकोटि साधनें करितां । गुरुकृपेवीण सर्वथा ।

हे न ये कोणाचे हाता । जाण तत्त्वतां उद्धवा ॥३८॥

ते गुरुकृपेलागीं जाण । आचरावे स्वधर्म पूर्ण ।

करावें गा शस्त्रश्रवण । वेदपठण तदर्थ ॥३९॥

ते कृपेलागीं आपण । व्हावें दीनाचेंही दीन ।

धरितां संतांचे चरण । स्वामी जनार्दन संतुष्टे ॥५४०॥

गुरु संतुष्टोनि आपण । करवी भागवतनिरूपण ।

एका विनवी जनार्दन । कृपा नित्य नूतन करावी ॥४१॥

पूढील अध्यायीं गोड प्रश्न । उद्धव पुसेल आपण ।

प्रकृतिपुरुषांचें लक्षण । तत्त्वसंख्या पूर्ण विभाग ॥४२॥

त्याचें सांगतां उत्तर । जन्ममरणाचा प्रकार ।

स्वयें सांगेल शर्ङ्गधर । कथा गंभीर परमार्थी ॥४३॥

जे कथेचें करितां श्रवण । वैराग्य उठे कडकडून ।

येणें विन्यासें निरूपण । स्वयें श्रीकृष्ण सांगेल ॥४४॥

घटाकाशें ठाकिजे गगन । तेवीं एका जनार्दना शरण ।

त्याचे वंदिता श्रीचरण । रसाळ निरूपण स्वयें स्मरे ॥५४५॥

इति भागवते महापुराणे भगवदुद्धवसंवादे एकादशस्कंधे

एकाकारटीकायां वेदत्रयविभागनिरूपणं नाम एकविंशोऽध्यायः ॥२१॥

श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥श्लोक ॥४३॥ओंव्या ॥५४५॥

N/A

References : N/A
Last Updated : September 19, 2011

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP