कर्मण्यो गुणवान्कालो द्रव्यतः स्वत एव वा ।
यतो निवर्तते कर्म स दोषोऽकर्मकः स्मृतः ॥९॥
देश काळ द्रव्य पात्र । हे सामग्री होय स्वतंत्र ।
तोचि काळ अतिपवित्र । वेदशास्त्रसंमत ॥९१॥
ग्रहणकपिलाषष्ठ्यादिद्वारा । तो काळ परम पवित्र खरा ।
कां संतसज्जन आलिया घरा । काळाचा उभारा अतिपवित्र ॥९२॥
हो कां संपत्ति आलिया हाता । कां धर्मी उल्हास जेव्हां चित्ता ।
तो `पुण्यकाळ' तत्त्वतां । वेदशास्त्रार्थां अनुकूल ॥९३॥
पुरुषासी पर्वकाळ । जन्मात जोडे एकवेळ ।
मातापित्यांचा अंतकाळ । ते धर्माची वेळ अपवित्र ॥९४॥
हा पर्वकाळ मागुता । पुरुषासी नातुडे सर्वथा ।
तेथ श्रद्धेनें धर्म करितां । पवित्रता अक्षय ॥९५॥
स्वभावें काळाची पवित्रता । तुज मी सांगेन आतां ।
जो उपकारी सर्वथा । निजस्वार्था साधक ॥९६॥
ब्राह्म मुहूर्त तत्त्वतां । पवित्र जाण स्वभावतां ।
जो साधकांच्या निजस्वार्था । होय वाढवितां अनुदिनीं ॥९७॥
काळाची अकर्मकता । ऐक सांगेन मी आतां ।
कर्म करूं नये स्वभावतां । निषिद्धता महादोषु ॥९८॥
जेथ जळस्थळादि सर्वथा । विहित द्रव्य न ये हाता ।
तो काळ अकर्मकता । जाण तत्त्वतां निश्चित ॥९९॥
जो काळ सूतकें व्यापिला । कां राष्ट्र-उपप्लवें जो आला ।
जे काळीं देह परतंत्र झाला । तो काळ बोलिला अकर्मक ॥१००॥
जो काळ दुर्भिक्षासी आला । जो कां ज्वरादिदोषीं दूषिला ।
जो काळ चोराकुलित झाला । तो काळ बोलिला अकर्मक ॥१॥
जे काळीं क्रोध संचरला । जेथ तमोगुण क्षोभला ।
निद्राआलस्यें व्यापिला । तो काळ बोलिला अकर्मक ॥२॥
अकस्मात सुखसंपदा । कां अभिनव वार्ता एकदा ।
कां लंघिजे भल्याची मर्यादा । तो काळ सर्वदा अकर्मक ॥३॥
कां मार्गीं विषमता । पंथ क्रमिजे चालतां ।
तेथ पडे दुर्धर्षता । तो काळ तत्त्वतां अकर्मक ॥४॥
जे काळीं द्रव्यलोभ दारुण । जे काळीं चिंता गहन ।
केव्हां विकल्पें भरे मन । तो काळ जाण अकर्मक ॥५॥
ऐशी काळाची अकर्मकता । तुज म्यां सांगितली तत्त्वतां ।
आतां द्रव्याची शुद्धाशुद्धता । ऐक सर्वथा सांगेन ॥६॥