३२०१
कळे न कळे त्या धर्म । ऐका सांगतों रे वर्म । माझ्या विठोबाचें नाम । अटाहासें उच्चारा ॥१॥
तो या दाखवील वाटा । तया पाहिजे त्या नीटा । कृपावंत मोटा । पाहिजे तो कळवळा ॥ध्रु.॥
पुसतां चुका होतो वाटा । सवें बोळावा गोमटा । मोडों नेदी कांटा । घेऊं सांटा चोरासी ॥२॥
तुका म्हणे मोल । न लगें द्यावें वेचावे बोल । विठ्ठल विठ्ठल । ऐसा छंद मनासी ॥३॥
३२०२
तरी कां वोळगणे । राजद्वारीं होती सुने ॥१॥
अंगीं दावुनि निष्कामता । पोकळ पोकळी ते वृथा ॥ध्रु.॥
कासया मोकळ । भोंवतें शिष्यांचे गाबाळ ॥२॥
तुका म्हणे ढाळे । बाहेर गुदे तें निराळें ॥३॥
३२०३
हरिच्या दासां सोपें वर्म । सर्व धर्म पाउलें ॥१॥
कडिये देव बाहेर खांदी । वैष्णव मांदी क्रीडेसी ॥ध्रु.॥
सरती येणें आटाआटी । नाहीं तुटी लाभाची ॥२॥
तुका म्हणे समाधान । सदा मन आमुचें ॥३॥
३२०४
भूतांचिये नांदे जीवीं । गोसावी च सकळां ॥१॥
क्षणक्षणां जागा ठायीं । दृढ पायीं विश्वास ॥ध्रु.॥
दावूनियां सोंग दुजें । अंतर बीजें वसतसे ॥२॥
तुका म्हणे जाणे धने । धरी तें वर्म चिंतन ॥३॥
३२०५
संत आले घरा । तों मी अभागी दातारा ॥१॥
कासयानें पूजा करूं । चरण हृदयीं च धरूं ॥ध्रु.॥
काया कुरवंडी । करुन ओंवाळून सांडी ॥२॥
तुका म्हणे भावें । हात जोडीं असो ठावें ॥३॥
३२०६
भेद तुटलियावरी । आम्ही तुमचीं च हो हरी ॥१॥
आतां पाळावे पाळावे । आम्हां लडिवाळांचे लळे ॥ध्रु.॥
आणिकांची देवा । नाहीं जाणत चि सेवा ॥२॥
तुका म्हणे हेवा । माझा हेत पायीं देवा ॥३॥
३२०७
आमुची विश्रांति । तुमचे चरण कमळापती ॥१॥
पुढती पुढती नमन । घालूंनियां लोटांगण ॥ध्रु.॥
हें चि एक जाणें । काया वाचा आणि मनें ॥२॥
नीच जनालोकां । तळिले पायेरीस तुका ॥३॥
३२०८
विनवितों सेवटीं । आहे तैसें माझे पोटीं ॥१॥
कंठीं राहावें राहावें । हें चि मागतसें भावें ॥ध्रु.॥
पुरली वासना । येणें होईंल नारायणा ॥२॥
तुका म्हणे जो देहाडा । तो चि वर्णी पवाडा ॥३॥
३२०९
आवडीची सलगी पूजा । विषम दुजा भाव तो ॥१॥
ऐसीं उफराटीं वर्में । कळों भ्रमें न येती ॥ध्रु.॥
न लगे समाधान मोल । रुचती बोल प्रीतीचे ॥२॥
तुका म्हणे एका जीवें । सूत्र व्होवें गुंतलें ॥३॥
३२१०
बाळ माते लाते वरी । मारी तेणें संतोषे ॥१॥
सुख वसे चित्ती अंगीं । तें हें रंगीं मिळालें ॥ध्रु.॥
भक्षी त्याचा जीवमाग । आले भाग तो बरा ॥२॥
तुका म्हणे ॠणानुबंधें । सांगें सुदें सकळां ॥३॥
३२११
शिजल्यावरी जाळ । वांयां जायाचें तें मूळ ॥१॥
ऐसा वारावा तो श्रम । अतिशयीं नाहीं काम ॥ध्रु.॥
सांभाळावें वर्म । उचिताच्या काळें धर्म ॥२॥
तुका म्हणे कळे । ऐसें कारणाचे वेळे ॥३॥
३२१२
उभा ऐल थडी । तेणें घालूं नये उडी ॥१॥
पुढें गेल्याचे उपाय । करावे ते केले काय ॥ध्रु.॥
दिसतें आहारीं । नये जाऊं ऐशावरी ॥२॥
अळसाची धाडी । तुका म्हणे बहु नाडी ॥३॥
३२१३
शक्ती द्याव्या देवा । नाहीं पदार्थी सेवा ॥१॥
मुख्य आहे ऐसा धर्म । जाणते हो जाणा वर्म ॥ध्रु.॥
मना पोटीं देव । जाणे जैसा तैसा भाव ॥२॥
तुका म्हणे सोसें । लागे लाविल्याचें पिसें ॥३॥
३२१४
कार्य चि कारण । तृष्णा पावविते सीण ॥१॥
काय करुनि ऐसा संग । सोसें चि तूं पांडुरंग ॥ध्रु.॥
रूपीं नाहीं गोडी । हांवें हांवें ऊर फोडी ॥२॥
तुका म्हणे पडे भारी । ऐशा वरदळाचे थोरी ॥३॥
३२१५
संसाराच्या नांवें घालूनियां शून्य । वाढता हा पुण्य केला धर्म ॥१॥
हरिभजनें हें धवळिलें जग । चुकविला लाग कळिकाळाचा ॥ध्रु.॥
कोणां ही नलगे साधनांचा पांग । करणें केला त्याग देहबुद्धी ॥२॥
तुका म्हणे सुख समाधि हरिकथा । नेणें भववेथा गाईंल तो ॥३॥
३२१६
विश्वासिया नाहीं लागत सायास । रंग अनायासें अंगा येतो ॥१॥
लेंकराच्या हातें घास मागे माता । वोरसोनि चित्ता सुख पावे ॥ध्रु.॥
गौरव त्या मानी आरुषा वचनीं । भूषण ते वाणी मिरवावी ॥२॥
तुका म्हणे आहेस सकळ ही साक्षी । माझा कई पक्षी पांडुरंग ॥३॥
३२१७
वैभवाचे धणी सकळां शरणागत । सत्यभावें चत्ति अर्पिलें तें ॥१॥
नेदी उरों देव आपणावेगळें । भावाचिया बळें ठायाठाव ॥ध्रु.॥
जाणोनि नेणोनि अंगा आली दशा । मग होय इच्छा आपणच ॥२॥
तुका म्हणे बरें धाकट्याचें जिणें । माता स्तनपानें वाढवते ॥३॥
३२१८
कई ऐसी दशा येइल माझ्या आंगा । चत्ति पांडुरंगा झुरतसे ॥१॥
नाठवुनि देह पायांचें चिंतन । अवसान तें क्षण नाहीं मधीं ॥ध्रु.॥
काय ऐसा पात्र होईंन लाभासी । नेणों हृषीकेशी तुष्टईंल ॥२॥
तुका म्हणे धन्य मानीन संचित । घेईंन तें नित्य प्रेमसुख ॥३॥
३२१९
नाहीं वागवीत जाणिवेचें ओझें । स्वामिसेवेकाजे निर्धारु हा ॥१॥
आज्ञा ते प्रमाण हा मनीं निर्धार । येणें फिटे भार निश्चयेसी ॥ध्रु.॥
आळीकरें आम्ही एकविध चित्ते । तैसें होऊं येतें मायबापें ॥२॥
तुका म्हणे माझी ये जातीची सेवा । घातलासे देवावरी भार ॥३॥
३२२०
काय नाहीं माझे अंतरीं वसति । व्यापक हा भूतीं सकळां नांदे ॥१॥
चत्तिासी प्रसाद होईंल चळण । तें चि तें वळण मनासही ॥ध्रु.॥
सर्व शक्ति जीवीं राहिल्या कुंटित । नाहीं केलें होत आपुलें तें ॥२॥
तुका म्हणे दोरी खांब सूत्र्या हातीं । नाचवी नाचती जडें तैसीं ॥३॥
३२२१
देवाचें निर्माल्य कोण शिवे हातीं । संकल्पासी होती विकल्प ते ॥१॥
वाहिलें देह हें देवा एकसरें । होईंल तें बरें तेणें द्वारें ॥ध्रु.॥
होता भार त्याची निवारली खंती । येथें आतां रिती साटवण ॥२॥
तुका म्हणे इच्छे पावविले कष्ट । म्हणऊनि नष्ट दुरावली ॥३॥
३२२२
देव तीर्थ येर दिसे जया ओस । तोचि तया दोष जाणतिया ॥१॥
तया बरें फावे देवा चुकवितां । संचिताची सत्ता अंतराय ॥ध्रु.॥
शुद्धाशुद्धठाव पापुण्यबीज । पाववील दुजे फळभोग ॥२॥
तुका म्हणे विश्वंभराऐसें वर्म । चुकविल्या धर्म अवघे मिथ्या ॥३॥
३२२३
काय करूं सांगतां ही न कळे वर्म । उपस्थित भ्रम उपजवितो ॥१॥
मन आधीं ज्याचें आलें होईंल हातां । तयावरी सत्ता केली चाले ॥ध्रु.॥
अभुकेचे अंगीं चवी ना सवाद । मिथ्या ऐसा वाद दुराग्रह ॥२॥
तुका म्हणे आप राखावें आपणा । संकोचों चि कोणा नये आतां ॥३॥
३२२४
अमृत अव्हेरें उचळलें जातां । विष आर्त्तभूतां आवश्यक ॥१॥
आदरासी मोल नये लावूं केजें । धीर शुद्धबीजें गोमटा तो ॥ध्रु.॥
खर्‍याचिये अंगीं आपणे चाली । लावणी लाविली काय लागे ॥२॥
तुका म्हणे चाडे करा वेवसाव । आम्हांसी तो वाव धीर आहे ॥३॥
३२२५
अनुभवाचे रस देऊं आर्त्तभूतां । सोडूं चोजवितां पुढें पोतीं ॥१॥
देवाचा प्रसाद रत्नाच्या ओवणी । शोभतील गुणीं आपुलिया ॥ध्रु.॥
आधीं भाव सार शुद्ध ते भूमिका । बीज आणि पिका चिंता नाहीं ॥२॥
तुका म्हणे ज्याचें नाम गुणवंत । तें नाहीं लागत पसरावें ॥३॥
३२२६
काय मज एवढा भार । हे वेव्हार चाळवाया ॥१॥
उकल तो जाणे धणी । मज भोजनीं कारण ॥ध्रु.॥
चिंता ज्याची तया शिरीं । लेंकरीं तें खेळावें ॥२॥
तुका म्हणे सेवट झाल । देव या बोला भोगिता ॥३॥
३२२७
न गमे न गमे न गमे हरिविण । न मगे न मगे न मगे मेळवा शाम कोणी गे ॥१॥
तळमळ करी तैसा जीव जळाविण मासा । दिसती दिशा ओसा वो ॥ध्रु.॥
नाठवे भूक तान विकळ जालें मन । घडी जाय प्रमाण जुगा एकी वो ॥२॥
जरी तुम्ही नोळखा सांगतें ऐका । तुकयाबंधूचा सखा जगजीवन ॥३॥
३२२८
विठ्ठला रे तुझे वर्णितां गुणवाद । विठ्ठला रे दग्ध जालीं पापें ॥१॥
विठ्ठला रे तुझें पाहातां श्रीमुख । विठ्ठला रे सुख जालें नयना ॥ध्रु.॥
विठ्ठला रे तुज देतां आलिंगन । विठ्ठला तनमन निवाल्या बाह्या ॥२॥
विठ्ठला रे तुझी ऐकतां कीर्ति । विठ्ठल हे विश्रांति पावले स्मरणें ॥३॥
विठ्ठला रे तुकयाबंधु म्हणे देहभाव । विठ्ठला जीवीं पाव धरितां गेला ॥४॥
३२२९
एकांतीं लोकांतीं करूं गदारोळ । लेश तो ही मळ नाहीं येथें ॥१॥
घ्यावें द्यावें आम्हीं आपुलिया सत्ता । न देखों पुसता दुजा कोणी ॥ध्रु.॥
भांडाराची किली माझे हातीं आहे । पाहिजे तो पाहें वान येथें ॥२॥
तुका म्हणे आम्हां विश्वासाच्या बळें । ठेविलें मोकळें देवें येथें ॥३॥
३२३०
स्मरणाचे वेळे । व्हावें सावध न कळे ॥१॥
पडिलों विषयांचे ओढीं । कोणी न दिसेसें काढी ॥ध्रु.॥
भांडवल माझें । वेच जालें भूमी ओझें ॥२॥
तुका म्हणे कळे । तूं चि धावें ऐसें वेळे ॥३॥
३२३१
पाहा हो देवा कैसे जन । भिन्न भिन्न संचितें ॥१॥
एक नाहीं एका ऐसें । दावी कैसे शुद्ध हीन ॥ध्रु.॥
पंचभूतें एकी रासी । सूत्रें कैसीं खेळवी ॥२॥
तुका म्हणे जे जे जाती । तैसी स्थिति येतसे ॥३॥
३२३२
कोणाचिया न पडों छंदा । गोविंदासी आळवूं ॥१॥
बहुतांचीं बहु मतें । अवघे रिते पोकळ ॥ध्रु.॥
घटापटा ढवळी मन । होय सीण न करूं तें ॥२॥
तुका म्हणे पांडुरंग । भरूं भाग आला तो ॥३॥
३२३३
एकवेळ करीं या दुःखावेगळें । दुरिताचें जाळें उगवूनि॥१॥
आठवीन पाय हा माझा नवस । रात्री ही दिवस पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
बहु दूरवरी भोगविले भोग । आतां पांडुरंगा सोडवावें ॥२॥
तुका म्हणे काया करीन कुरवंडी । ओंवाळूनि सांडीं मस्तक हें ॥३॥
३२३४
आणीक म्यां कोणा यावें काकुळती । कोण कामा येती अंतकाळीं ॥१॥
तूं वो माझी सखी होसी पांडुरंगे । लवकरी ये गे वाट पाहें ॥ध्रु.॥
काया वाचा मनें हें चि काम करीं । पाउलें गोजिरीं चिंतीतसें ॥२॥
तुका म्हणे माझी पुरवीं हे आस । घालीं ब्रम्हरस भोजन हें ॥३॥
३२३५
हें आम्हां सकळा । तुझ्या नामाचें चि बळ ॥१॥
करूं अमृताचें पान । दुजें नेणों कांहीं आन ॥ध्रु.॥
जयाचा जो भोग । सुख दुःख पीडी रोग ॥२॥
तुका म्हणे देवा । तुझे पायीं माझा हेवा ॥३॥
३२३६
आर्त माझ्या बहु पोटीं । व्हावीं भेटी पायांशी ॥१॥
यासी तुम्ही कृपावंता । माझी चिंता असों द्या ॥ ।ध्रु.॥
तळमळ करी चित्त । अखंडित वियोगें ॥२॥
तुका म्हणे पंढरिनाथा । जाणें वेथा अंतरिंची ॥३॥
३२३७
बहु जन्मांतरें फेरे । केले येरे सोडवीं ॥१॥
आळवितों करुणाकरे । विश्वंभरे दयाळे ॥ध्रु.॥
वाहवतों मायापुरीं । येथें करीं कुढावा ॥२॥
तुका म्हणे दुजा कोण । ऐसा सीण निवारी ॥३॥
३२३८
कराल तें काय नव्हे जी विठ्ठला । चत्ति द्यावें बोला बोबडिया ॥१॥
सोडवूनि घ्यावें काळचक्रा हातीं । बहुत विपत्ती भोगविल्या ॥ध्रु.॥
ज्यालें जेऊं नेदी मारिलें चि मरो । प्रारब्धा उरो मागुतालीं ॥२॥
तुका म्हणे दुजा खुंटला उपाय । म्हणऊनि पाय आठविले ॥३॥
३२३९
डौरलों भक्तिसुखें । सेवूं अमृत हें मुखें ॥१॥
संतसंगें सारूं काळ । प्रेमसुखाचा कल्लोळ ॥ध्रु.॥
ब्रम्हादिकांसी सुराणी । तो हा आनंद मेदिनी ॥२॥
नाहीं वैकुंठींचा पांग । धांवे कथे पांडुरंग ॥३॥
मुक्त व्हावें काशासाठीं । कैची येणें रसें भेटी ॥४॥
तुका म्हणे गोड । हें चि पुरे माझें कोड ॥५॥
३२४०
फोडिलें भांडार । माप घेऊनियां खरें ॥१॥
केली हरिनामाची वरो । मागितलें आतां सरो ॥ध्रु.॥
देशांत सुकाळ । जाला हारपला काळ ॥२॥
घ्यावें धणीवरी । तुका म्हणे लाहान थोरीं ॥३॥
३२४१
आनंदाचे डोहीं आनंदतरंग । आनंद चि अंग आनंदाचें ॥१॥
काय सांगों जालें कांहीचियाबाही । पुढें चाली नाहीं आवडीनें ॥ध्रु.॥
गर्भाचे आवडी मातेचा डोहळा । तेथींचा जिव्हाळा तेथें बिंबे ॥२॥
तुका म्हणे तैसा ओतलासे ठसा । अनुभव सरिसा मुखा आला ॥३॥
३२४२
म्हणऊनि धरिले पाय । अवो माय विठ्ठले ॥१॥
आपुलें चि करूनि घ्यावें । आश्वासावें आम्हास ॥ध्रु.॥
वाढली ते तळमळ चिंता । शम आतां करावी ॥२॥
तुका म्हणे जीवीं वसे । मज नसे वेगळी ॥३॥
३२४३
कल्याण या आशीर्वादें । जाती द्वंद्वें नासोनि ॥१॥
आश्वासिलें नारायणें । प्रेमदानें अंतरिंच्या ॥ध्रु.॥
गेली निवारोनि आतां । सकळ चिंता यावरि ॥२॥
तुका म्हणे गातां गीत । आलें हित सामोरें ॥३॥
३२४४
हरिनामवेली पावली विस्तार । फळीं पुष्पीं भार बोल्हावला ॥१॥
तेथें माझ्या मना होई पक्षिराज । साधावया काज तृप्तीचें या ॥ध्रु. ॥
मुळऴिचया बीजें दाखविली गोडी । लवकर चि जोडी जालियाची ॥२॥
तुका म्हणे क्षणक्षणां जातो काळ । गोडी ते रसाळ अंतरेल ॥३॥
३२४५
बरवें ऐसें आलें मना । नारायणा या काळें ॥१॥
देव आम्हा प्राणसखा । जालें दुःखा खंडण ॥ध्रु. ॥
जन्मांतरिंच्या पुण्यरासी । होत्या त्यांसी फळ आलें ॥२॥
तुका म्हणे निजठेवा । होईंल हेवा लाधलों ॥३॥
३२४६
जरि हे आड यती लाज । कैसें काज साधतें ॥१॥
कारण केलें उठाउठी । पायीं मिठी घातली ॥ध्रु.॥
समपिऩला जीव भाव । धरिला भाव अखंड ॥२॥
तुका म्हणे आड कांहीं । काळ नाहीं घातला ॥३॥
३२४७
पात्र शुद्ध चत्ति गोही । न लगे कांहीं सांगणें ॥१॥
शूर तरी सत्य चि व्हावें । साटी जीवें करूनि ॥ध्रु.॥
अमुप च सुखमान । स्वामी जन मानावें ॥२॥
तुका म्हणे जैसी वाणी । तैसे मनीं परिपाक ॥३॥
३२४८
प्रगटलें ज्ञान । नारायण भूतीं तें ॥१॥
अनुभव च घेऊं व्हावा । विनंती देवा करूनियां ॥ध्रु.॥
देखोवेखीं वदे वाणी । पडिल्या कानीं प्रमाणें ॥२॥
तुका म्हणे योगक्षेम । घडे तें वर्म साधावें ॥३॥
३२४९
मुख्य आधीं विषयत्याग । विधिभाग पाळणें ॥१॥
मन पावे समाधान । हें चि दान देवाचें ॥ध्रु.॥
उदासीन वृत्ति देहीं । चाड नाहीं पाळणें ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं भय । सम सोय विषमाची ॥३॥
३२५०
आतां हें चि सार हें चि सार । मूळबीज रे आइका ॥१॥
आवडीनें आवडी उरे । जें ज्या झुरे तें त्यासी ॥ध्रु.॥
प्रेमाचिया सूत्रदोरी । नाहीं उरी उरवी ॥२॥
तुका म्हणे चिंतन बरें । आहे खरें ख†यापें ॥३॥
३२५१
केला तैसा अंगीकार । माझा भार चालवीं ॥१॥
होऊं अंतराय बुद्धी । कृपानिधी नेदावी ॥ध्रु.॥
आम्ही तरी जड जीव । कैंचा भाव पुरता ॥२॥
अनन्यभावें घ्यावी सेवा । आम्हां देवा घडेसी ॥३॥
तुम्हीं आम्ही शरणागतें । कृपावंतें रक्षीजे ॥४॥
तुका म्हणे भाकुं कींव । असों जीव जड आम्ही ॥५॥
३२५२
सोसें बहुगर्भवासीं । मेलों असों उपवासीं । नाहीं सखीं ऐसीं । तेथें कोणी भेटलीं ॥१॥
करीं करीं रे स्वहित । देह तंव हे अनित्य । नाहीं दिलें चित्त । सोडवूं मोहापासोनि ॥ध्रु.॥
पाळी तोंडीचिया घांसें । तें चि होय अनारिसें । ज्या नव्हे ऐसें । खेदी परि सोडवीना ॥२॥
तुका म्हणे धनमानें । माझ्या बाटलों मीपणें । नाहीं दिला जनें । देखों लाभें हा लाभ ॥३॥
३२५३
इच्छिती तयांसी व्हावें जी अरूप । आम्हांसी स्वरूपस्थिती चाड ॥१॥
आतां नव्हे माझा भाव अनारिसा । पाउलांनी इच्छा गोवियेली ॥ध्रु.॥
लेंकरासी कोठें जाणत्याची परी । करूं येते दुरी धरावया ॥२॥
लागली न सुटे नामाची आवडी । माझी भावजोडी भंगूं नका ॥३॥
घेसील वेढे मुक्तीच्या अभिळासें । चाळवीं जा पिसे ब्रम्हज्ञानी ॥४॥
तुका म्हणे माझा कोठें भक्तिरस । पाडावया ओस चाळविसी ॥५॥
३२५४
आम्हां भाविकांची जाती । एकविध जी श्रीपती । अळंकारयुक्ति । सरों शके चि ना ॥१॥
जाणें माउली त्या खुणा । क्षोभ उपजों नेदी मना । शांतवूनि स्तना । लावीं अवो कृपाळे ॥ध्रु.॥
तुज अवघे होऊं येते । मज वाटों नये चित्त । उपासने परतें । नये कांहीं आवडों ॥२॥
करूं रूपाची कल्पना । मुखीं नाम उच्चारणा । तुका म्हणे जना । जल स्थल देखतां ॥३॥
३२५५
ज्यावें हीनपणें । कासयाच्या प्रयोजनें ॥१॥
प्रारब्धीं संसार । बरी हिमतीची थार ॥ध्रु.॥
होणार ते कांहीं । येथें अवकळा नाहीं ॥२॥
तुका म्हणे देवें । कृपा केलिया बरवें ॥३॥
३२५६
किती रांडवडे । घालूनि व्हाल रे बापुडे । संसाराचे भिडे । कासावीस जालेती ॥१॥
माझ्या स्वामी शरण रिघा । कृपाळुवा पांडुरंगा । ठेवी अंगसंगा । विश्वासियां जवळी ॥ध्रु.॥
कांहीं न मागतां भलें । होईंल तें चि काम केलें । नसावें आथिलें । कांहीं एका संकल्पें ॥२॥
तुका म्हणे भाव । पाववील ठायाठाव । एकविध जीव । ठेविलिया सेवेसी ॥३॥
३२५७
बाप करी जोडी लेंकराचे ओढी । आपुली करवंडी वाळवूनी ॥१॥
एकाएकीं केलों मिरासीचा धनी । कडिये वागवूनी भार खांदीं ॥ध्रु.॥
लेवऊनी पाहे डोळा अळंकार । ठेवा दावी थोर करूनियां ॥२॥
तुका म्हणे नेदी गांजूं आणिकांसी । उदार जीवासी आपुलिया ॥३॥
३२५८
या रे हरिदासानो जिंकों कळिकाळा । आमुचिया बळा पुढें किती बापुडें ॥१॥
रंग सुरंग घमंडी नाना छंदें । हास्यविनोदें मनाचिये आवडी ॥ध्रु.॥
येणें तेणें प्रकारें बहुतां सुख जोडे । पूजन तें घडे नारायणा अंतरीं ॥२॥
वांकड्या माना बोल बोलावे आर्ष । येईंल तो त्यांस छंद पढीयें गोविंदा ॥३॥
आपुलालें आवडी एकापुढें एक नटा । नाहीं थोर मोठा लहान या प्रसंगीं ॥४॥
तुका म्हणे येथें प्रेम भंगूं नये कोणीं । देव भक्त दोन्ही निवडितां पातक ॥५॥
३२५९
अवघा च अन्यायी । तेथें एकल्याचें काईं ॥१॥
आतां अवघें एकवेळें । जळोनि सरो तें निराळें ॥ध्रु.॥
काय माझें खरें । एवढें च राखों बरें ॥२॥
तुका म्हणे आतां । परिहार न लगे चित्ता ॥३॥
३२६०
काय वृंदावन मोहियेलें गुळें । काय जिरें काळें उपचारिलें ॥१॥
तैसी अधमाची जाती च अधम । उपदेश श्रम करावा तो ॥ध्रु.॥
न कळे विंचासी कुरवाळिलें अंग । आपले ते रंग दावीतसे ॥२॥
तुका म्हणे नये पाकासी दगड । शूकरासी गोड जैसी विष्ठा ॥३॥
३२६१
स्तवूनियां नरा । केला आयुष्याचा मातेरा ॥१॥
नारायणचिया लोपें । घडलीं अवघीं चि पापें ॥ध्रु.॥
जीव ज्याचें दान । त्याचा खंडूनियां मान ॥२॥
तुका म्हणे वाणी । आइके त्या दोष कानीं ॥३॥
३२६२
संतां नाहीं मान । देव मानी मुसलमान ॥१॥
ऐसे पोटाचे मारिले । देवा आशा विटंबिले ॥ध्रु.॥
घाली लोटांगण । वंदी नीचाचे चरण ॥२॥
तुका म्हणे धर्म । न कळे माजल्याचा भ्रम ॥३॥
३२६३
अवो कृपावंता । होई बुद्धीचा ये दाता ॥१॥
जेणें पाविजे उद्धार । होय तुझे पायीं थार ॥ध्रु.॥
वदवीं हे वाचा । भाव पांडुरंगीं साचा ॥२॥
तुका म्हणे देवा । माझे अंतर वसवा ॥३॥
३२६४
नाहीं म्या वंचिला मंत्र कोणापाशीं । राहिलों जीवासीं धरूनि तो ॥१॥
विटेवरी भाव ठेवियेलें मन । पाउलें समान चिंतीतसें ॥ध्रु.॥
पावविला पार धरिला विश्वास । घालूनियां कास बळकट ॥२॥
तुका म्हणे मागें पावले उद्धार । तिहीं हा आधार ठेविलासे ॥३॥
३२६५
चंचळीं चंचळ निश्चळीं निश्चळ । वाजवी खळाळ उदकासी ॥१॥
सोपें वर्म परि मन नाहीं हातीं । हा हा भूत चित्ती भ्रम गाढा ॥ध्रु.॥
रविबिंब नाहीं तुटत उदका । छायेची ते नका सरी धरूं ॥२॥
तुका म्हणे भय धरी रज्जूसाटीं । नाहीं साच पोटीं कळलें तों ॥३॥
३२६६
आवडी येते कळों । गुणें चिन्हें उमटती ॥१॥
पोटीचें ओठीं उभें राहे । चत्ति साहे मनासी ॥ध्रु.॥
डाहोळे याची भूक गर्भा । ताटीं प्रभा प्रतिबिंबे ॥२॥
तुका म्हणे मानोन घ्यावें । वाटे खावें वाटतें ॥३॥
३२६७.
काय ऐसी वेळ । वोडवली अमंगळ ॥१॥
आजि दुखवलें मन । कथाकाळीं जाला सीण ॥ध्रु.॥
पापाचिया गुणें । त्यांचिया वेळे दर्षणें ॥२॥
तुका म्हणे कानीं । घालूं आले दुष्टवाणी ॥३॥
३२६८
किती वेळां जन्मा यावें । नित्य व्हावें फजीत ॥१॥
म्हणऊनि जीव भ्याला । शरण गेला विठोबासी ॥ध्रु.॥
प्रारब्ध पाठी गाढें । न सरें पुढें चालत ॥२॥
तुका म्हणे रोकडीं हे । होती पाहें फजीती ॥३॥
३२६९
होतों सांपडलों वेठी । जातां भेटी संसारा ॥१॥
तों या वाटे कृपा केली । भेटी जाली विठोबासी ॥ध्रु.॥
होता भार माथां माझे । बहु ओझें अमुप ॥२॥
तुका म्हणे केली चिंता । कोण दाता भेटेल ॥३॥
३२७०
भुंकुनियां सुनें लागे हस्तीपाठी । होऊनि हिंपुटी दुःख पावे ॥१॥
काय त्या मशकें तयाचें करावें । आपुल्या स्वभावें पीडतसे ॥ध्रु.॥
मातलें बोकड विटवी पंचानना । घेतलें मरणा धरणें तें ॥२॥
तुका म्हणे संतां पीडितील खळ । घेती तोंड काळें करूनियां ॥३॥
३२७१
जा रे तुम्ही पंढरपुरा । तो सोयरा दीनांचा ॥१॥
गुण दोष नाणी मना । करी आपणासारिखें ॥ध्रु.॥
उभारोनि उभा कर । भवपार उतराया ॥२॥
तुका म्हणे तांतड मोठी । जाली भेटी उदंड ॥३॥
३२७२
गर्जत जावें नामावळी । प्रेमें टाळी वाहोनि ॥१॥
येणें सुखें पुढती धांवे । भेटी सवें गोपाळा ॥ध्रु.॥
लोटांगण घाला तळीं । वंदा धुळी संतांची ॥२॥
तुका म्हणे विठ्ठल लाहो । ऐसा बाहो उभारा ॥३॥
३२७३
अनुसरे तो अमर जाला । अंतरला संसारा ॥१॥
न देखती गर्भवास । कधीं दास विष्णूचे ॥ध्रु.॥
विसंभेना माता बाळा । तैसा लळा पाळावा ॥२॥
त्रिभुवनीं ज्याची सत्ता । तुक्या रक्षिता तो जाला ॥३॥
३२७४
आतां केशीराजा हे चि विनवणी । मस्तक चरणीं ठेवीतसें ॥१॥
देह असो माझा भलतिये ठायीं । चत्ति तुझ्या पायीं असों द्यावें ॥ध्रु.॥
काळाचें खंडण घडावें चिंतन । धनमानजनविन्मुख तो ॥२॥
कफवातपत्ति देहअवसानीं । ठेवावीं वारूनि दुरितें हीं ॥३॥
सावध तों माझीं इंद्रियें सकळें । दिलीं एका वेळे हाक आधीं ॥४॥
तुका म्हणे तूं या सकळांचा जनिता । येथें ऐकता सकळांसी ॥५॥
३२७५
चत्ति तें चिंतन कल्पनेची धांव । जे जे वाढे हांव इंद्रियांची ॥१॥
हात पाव दिसे शरीर चालतां । नावें भेद सत्ता जीवाची ते ॥ध्रु.॥
रवीचिये अंगीं प्रकाशक कळा । वचनें निराळा भेद दिला ॥२॥
तुका म्हणे माप वचनाच्या अंगीं । मौन्य काय रंगीं निवडावें ॥३॥
३२७६
बोलोनियां काय दावूं । तुम्ही जीऊ जगाचे ॥१॥
हे चि आतां माझी सेवा । चिंतन देवा करितों ॥ध्रु.॥
विरक्तासी देह तुच्छ । नाहीं आस देहाची ॥२॥
तुका म्हणे पायापाशीं । येइन ऐसी वासना ॥३॥
३२७७
निजों नव्हें सकाळवेळीं । रातीकाळी चिंन चिंनी॥१॥
वोंगळानें घेतली पाठी । केली आटी जीवासी ॥ध्रु.॥
मेळऊनि सवें जन । चिंता नेणे देवळीं च ॥२॥
तुका म्हणे आलों घरा । तोंडा घोरा बाइलेच्या ॥३॥
३२७८
मायबाप सवें नये धनवत्ति । करावें संचित भोगावें तें ॥१॥
म्हणऊनि लाभ काय तो विचारीं । नको चालीवरी चत्ति ठेवूं ॥ध्रु.॥
आयुष्य सेवटीं सांडूनि जाणार । नव्हे हें साचार शरीर हें ॥२॥
तुका म्हणे काळें लावियेलें माप । जमे धरी पापपुण्याची ही ॥३॥
३२७९
मोटळें हाटीं सोडिल्या गांठी । विकर्‍या घातलें केण ।
ज्याचे भाग त्यासी देऊनि वारिलें । सारूनि लिगाड दान ।
खरें माप हातीं घेऊनि बैसलों । मानिती ते चौघे जन ।
खरें वत्ति तेथें आले चोजवीत । गिर्‍हाइक संतजन ॥१॥
झाडिला पालव केला हाट वेच । जाली सकाळीं च अराणूक ।
याल तरि तुम्ही करा लगबग । आमचे ते कोणी लोक ॥ध्रु.॥
एक ते उत्तम मध्यम कनिष्ठ । वित्ताचे प्रकार तीन । बहुतां जनाचे बहुत प्रकार । वेगळाले वाण ।
लाभ हाणि कोणा मुदल जालें । कोणासी पडिलें खाण ।
अर्धमर्ध कोणी गुंतोनि राहिले । थोडे तैसे बहु जन ॥२॥
एके सांते आले एक गांवीहून । येकामे चि नव्हे जाणें ।
येतां जातां रुजू नाहीं दिवाणा । काळतोंडीं एकें तेणें ।
लाग भाग एकी एकानीं गोविलें । मागील पुढिलां ॠणें ।
तुका म्हणे आतां पाहूं नये वास । साधावें आपुलें पेणें ॥३॥
३२८०
करा करा लागपाट । धरा पंढरीची वाट । जंव नाहीं चपेट । घात पडिला काळाचा ॥१॥
दुजा ऐसा नाहीं कोणी । जो या काढी भयांतूनि । करा म्हणऊनि । हा विचार ठायींचा ॥ध्रु.॥
होती गात्रें बेंबळीं । दिवस अस्तमाना काळीं । हातपायटाळीं । जें मोकळी आहेती ॥२॥
कां रे घेतलासी सोसें । तुज वाटताहे कैसें । तुका म्हणे ऐसें । पुढें कैं लाहासी ॥३॥
३२८१
यत्न आतां तुम्ही करा । मज दातारा सत्तेनें ॥१॥
विश्वास तो पायांवरि । ठेवुनि हरी राहिलों ॥ध्रु.॥
जाणत चि दुजें नाहीं । आणीक कांहीं प्रकार ॥२॥
तुका म्हणे शरण आलों । नेणें बोलों विनवितां ॥३॥
३२८२
अनाथां जीवन । आम्हां तुमचे चरण । करूनि सांटवण। धरीयेले हृदयीं ॥१॥
पुष्ट जाली अंगकांति । आनंद न समाये चित्तीं । कवतुकें प्रीती । गाऊं नाचों उल्हासें ॥ध्रु.॥
करुणाउत्तरीं । करून आळवण हरी । जाऊं नेदूं दुरी । प्रेमप्रीतिपडिभरें ॥२॥
मोहो माते करी गोवा । ऐसें आहे जी केशवा । तुका म्हणे सेवा । आणीक नाहीं जाणत ॥३॥
३२८३
सुखाची वसति जाली माझे जीवीं । तुमच्या गोसावी कृपादानें ॥१॥
रूप वेळावेळां आठवीं अंतरीं । बैसोनि जिव्हारीं राहिलें तें ॥ध्रु.॥
विसांवलें मन विठ्ठलें प्रपंचा । गोडावली वाचा येणें रसें ॥२॥
तुका म्हणे कांहीं नाठवेसें केलें । दुसरें विठ्ठलें मज आतां ॥३॥
३२८४
आम्हां कांहीं आम्हां कांहीं । आतां नाहीं या बोलें ॥१॥
मोल सांगा मोल सांगा । घेणें तिंहीं गा पुसावें ॥ध्रु.॥
कैसें घडे कैसें घडे । बडबड तुज मज ॥२॥
मुदलें साटी मुदलें साटी । लाभ पोटीं त्या च मधीं ॥३॥
तुका म्हणे साटवूं घरीं । आडल्या काळें पुसती तरी ॥४॥
३२८५
घ्या रे भाईं प्या रे भाईं । कोणी कांहीं थोडें बहु ॥१॥
ये च हाटीं ये च हाटीं । बांधा गाठी पारखून ॥ध्रु.॥
वेच आहे वेच आहे । सरलें पाहे मग खोटें ॥२॥
उघडें दुकान उघडें दुकान । रात्री जाली कोण सोडी मग ॥३॥
तुका म्हणे अंतकाळीं । जाती टाळीं बैसोनि ॥४॥
३२८६
मार्ग चुकले विदेशीं एकले । तयावरि जाले दिशाभुली ॥१॥
हातीं धरूनियां पावविलें घरा । त्याच्या उपकारा काय द्यावें ॥२॥
तैसा मी कुडकुडा होतों केशीराजा । सेवा न घडे लाजा म्हणऊनि ॥ध्रु.॥
सांडियेला गर्भ उबगोनि माउली । नाहीं सांभाळिली भूमि शुद्ध ॥३॥
उष्ण तान भूक एवढिये अकांतीं । वोसंगा लाविती काय म्हणिजे ॥४॥
खांद्यावरी शूळ मरणाचे वाटे । अन्याय हि मोटे साच केले ॥५॥
हातींचें हिरोनि घातला पाठीसी । तुका म्हणे ऐसी परी जाली ॥६॥
३२८७
जैसी तैसी तरि वाणी । मना आणी माउली ॥१॥
लेकरांच्या स्नेहें गोड । करी कोड त्या गुणें ॥ध्रु.॥
मागें पुढें रिघे पोटीं । साहे खेटी करीतें ॥२॥
तुका विनवी पांडुरंगा । ऐसें पैं गा आहे हें ॥३॥
३२८८
गुणांचे आवडी वाचेचा पसरू । पडिला विसरु इतरांचा ॥१॥
आदिमध्यअंतीं नाहीं अवसान । जीवनीं जीवन मिळोनि गेलें ॥ध्रु.॥
रामकृष्णनाममाळा हे साजिरी । ओविली गोजिरी कंठाजोगी ॥२॥
तुका म्हणे तनु जालीसे शीतळ । अवघी सकळ ब्रम्हानंदें ॥३॥
३२८९
देवाची भांडारी । आदा विनियोग करी ॥१॥
आतां न माखे हातपाय । नेणों होतें ऐसें काय ॥ध्रु.॥
देवें नेली चिंता । जाला सकळ करिता ॥२॥
तुका म्हणे धणी । त्यासी अवघी पुरवणी ॥३॥
३२९०
पेणावलें ढोर मार खाय पाठी । बैसलें तें नुठी तेथूनियां ॥१॥
तैसी माझ्या मना परी जाली देवा । धावें अहंभावा सांडावलों ॥ध्रु.॥
कडां घालीं उडी मागिलांच्या भेणें । मरणामरण न कळे चि ॥२॥
तुका म्हणे जालों त्यापरी दुःखित । असें बोलावीत पांडुरंगा ॥३॥
३२९१
जालिया दर्शन करीन मी सेवा । आणीक ही देवा न लगे दुजें ॥१॥
प्रारब्धा अंगीं अन्न आच्छादन । स्थिर करोनि मन ठेवीं पायीं ॥ध्रु.॥
ये गा ये गा ये गा कृपाळुवा हरी । निववीं अभ्यंतरीं देउनि भेटी ॥२॥
आसावलें मन जीवनाचे ओढी । नामरूपें गोडी लावियेली ॥३॥
काय तुम्हांपाशीं नाहीं भांडवल । माझे मिथ्या बोल जाती ऐसे ॥४॥
काय लोखंडाचे पाहे गुण दोष । सिवोनि परिस सोनें करी ॥५॥
तुका म्हणे माझें अवघें असों द्यावें । आपुलें करावें ब्रीद साच ॥६॥
३२९२
येथें आड कांहीं न साहे आणीक । प्रमाण तें एक हें चि जालें ॥१॥
गाऊं नाचों टाळी गाऊं गाऊं गीत छंदें । डोलवूं विनोदें अंग तेणें ॥ध्रु.॥
मथुनियां सार काढिलें बाहेरी । उपाधि ते येरी निवडिली ॥२॥
तुका म्हणे जगा लाविली शिराणी । सेवितां हे धणी होत नाहीं ॥३॥
३२९३
शरणागत जालों । तेणें मीपणा मुकलों ॥१॥
आतां दिल्याची च वाट । पाहों नाहीं खटपट ॥ध्रु.॥
नलगे उचित । कांहीं पाहावें संचित ॥२॥
तुका म्हणे सेवा । माने तैसी करूं देवा ॥३॥
३२९४
वाचेचिया आळा कवळिलें ब्रम्ह । चुकविला श्रम पृथक तो ॥१॥
सुलभ जालें सुलभ जालें । जवळी आलें पंढरिये ॥ध्रु.॥
नामरूपाचें बांधलें मोटळें । एक एका वेळे सारियेलें ॥२॥
तुका म्हणे वाटे चुकली वसती । उद्धार तो हातीं आणियेला ॥३॥
३२९५
सवंग जालें सवंग जालें । घरा आलें बंदरींचे ॥१॥
आतां हेवा करावा सोस । भक्तिरस बहु गोड ॥ध्रु.॥
पाउल वेचे चिंता नाहीं । आड कांहीं मग नये ॥२॥
तुका म्हणे संचिताचें । नेणें काचें राहों तें ॥३॥
३२९६
तुम्ही संत मायबाप कृपावंत । काय मी पतित कीर्ती वाणूं ॥१॥
अवतार तुम्हां धराया कारणें । उद्धरावें जन जड जीव ॥ध्रु.॥
वाढविलें सुख भक्ति भाव धर्म । कुळाचार नाम विठोबाचें ॥२॥
तुका म्हणे गुण चंदनाचे अंगीं । तैसे तुम्ही जगीं संतजन ॥३॥
३२९७
पाठी लागे तया दवडीं दुरी । घालीं या बाहेरी संवसारा ॥१॥
येउनि दडें तुमच्या पायीं । धांवें तई छो म्हणा ॥ध्रु.॥
पारखियाचा वास पडे । खटबड उठी तें ॥२॥
तुका म्हणे लाविला धाक । नेदी ताक खाऊं कोणी ॥३॥
३२९८
सांखळिलों प्रीती गळां । भुंके वेळा जाणोनियां ॥१॥
तुमचें मी केशीराजा । सुनें या काजा पाळिलों ॥ध्रु.॥
आलें गेलें कळे वाटा । कोण निटा वाकडिया ॥२॥
तुका म्हणे आलें वारी । दुरितें दुरी नातळतां ॥३॥
३२९९
सुनियांचा हा चि भाव । आपला ठाव राखावा ॥१॥
दुजियाचा येऊं वारा । नेदूं घरावरी देऊं ॥ध्रु.॥
केली याची फाडाफाडी। तडामोडी क्षेत्राची ॥२॥
पातेजत नाहीं लोकां । तुका देवावांचूनि ॥३॥
३३००
सुनियांची आवडी देवा । घेत सेवा नाहीं कांहीं ॥१॥
सिकविलें जवळी बैसों । जेथें असों तेथें चि ॥ध्रु.॥
नेदी दुजें बोलों करूं । गुरुगुरु न साहे ॥२॥
तुका म्हणे कृवाळितां । अंग सत्ता संगाची ॥३॥