नारायणीय - अध्यायः २

कल्यतां मम कुरुष्व तावतीं कल्यते भवदुपासनं यया । स्पष्टमष्टविधयोगचर्यया पुष्टयाशु तव तुष्टिमाप्नुयाम् ॥
भ्रह्मचर्यदृढतादिभिर्यमैराप्ल्वादिनियमैश्च पाविताः । कुर्महे दृढममी सुखासनं पङ्कजाद्यमपि वा भवत्पराः ॥
तारमन्तरनुचिन्त्य सन्ततं प्राणवायुमभियम्य निर्मलाः । इन्द्रियाणि विषयादथापहृत्यास्महे भवदुपासनोन्मुखाः ॥
अस्फुटे वपुषि प्रयत्नतो धारयेम धिषणां मुहुर्मुहुः । तेन भक्तिरसमन्तराद्रतामुद्वहेम भवदङ्घ्रिचिन्तकाः ॥
विस्फुटावयवभेदसुन्दरं त्वद्वपुः सुचिरशीलनावशात् । अश्रमं मनसि चिन्तयामहे ध्यानयोगनिरतास्त्वदाश्रयाः ॥
ध्यायतां सकलमूर्तिमीदृशीमुन्मिषन्मधुरताहृतात्मनाम् । सान्द्रमोदरसरूपमान्तरं ब्रह्म रूपमयि तेऽविभासते ॥
तत्समास्वदनरूपिणीं स्थितिं त्वत्समाधिमयि विश्वनायक । आश्रिताः पुनरतः परिच्युतावारभेमहि च धारणादिकम् ॥
इत्थमभ्यसननिर्भरोल्लसत्त्वत्परात्मसुखकल्पितोत्सवाः । मुक्तभक्तकुलमौलितां गताः सञ्चरेम शुकनारदादिवत् ॥
त्वत्समाधिविजये तु यः पुनर्मङ्क्षु मोक्षरसिकः क्रमेण वा । योगवश्यमनिलं षडाश्रयैरुन्नयत्यज सुषुम्णया शनैः ॥
लिङ्गदेहमपि सन्त्यजन्नथो लीयते त्वयि परे निराग्रहः । ऊर्ध्वलोककुतुकी तु मूर्धतः सार्धमेव करणैर्निरीयते ॥
अग्निवासरवलर्क्षपक्षगैरुत्तरायणजुषा च दैवतैः । प्रापितो रविपदं भवत्परो मोदवान्ध्रुवपदान्तमीयते ॥
आस्थितोऽथ महरालये यदा शेषवक्त्रदहनोष्मणार्द्यते । ईयते भवदुपाश्रयस्तदा वेधसः पदमतः पुरैव वा ॥
तत्र वा तव पदेऽथवा वसन्प्राकृतप्रलय एति मुक्तताम् । स्वेच्छया खलु पुरापि मुच्यते संचिभिद्य जगदण्डमोजसा ॥
तस्य च क्षितिपयोमहोनिलद्योमहत्प्रकृतिसप्तकावृती । तत्तदात्मकतया विशन्सुखी याति ते पदमनावृतं विभो ॥
अर्चिरादिगतिमीदृशीं व्रजन्विच्युतिं न भजते जगत्पते । सच्चिदीत्मक भवद्गुणोदयानुच्चरन्तमनिलेश पाहि माम् ॥
व्यक्ताव्यक्तमिदं न किञ्चिदभवत्प्राक्प्राकृतप्रक्षये मायायां गुणसाम्यरुद्धविकृतौ त्वय्यागतायां लयम् ।
नो मृत्युश्च तदामृतं च समभून्नाह्नो न रात्रेः स्थितिस्तत्रैकस्त्वमशिष्यथाः किल परानन्दप्रकाशात्मना ॥
कालः कर्म गुणाश्च जीवनिवहा विश्वं च कार्यं विभो चिल्लीलारतिमेयुषि त्वयि तदा निर्लीनतामाययुः ।
तेषां नैव वदन्त्यसत्त्वमयि भोः शक्त्यात्मना तिष्ठताम् नो चेत्किं गगनप्रसुनसदृशां भूयो भवेत्सम्भवः ॥
एवञ्च द्विपरार्धकालविगतावीक्षां सिसृक्षात्मिकां बिभ्राणे त्वयि चुक्षुमे त्रिभुवनीभावाय माया स्वयम् ।
मायातः खलु कालशक्तिरखिलादृष्टं स्वभावोऽपि च प्रादुर्भूय गुणान्विकास्य विदधुस्तस्याः सहायक्रियाम् ॥
मायासन्निहितोऽप्रविष्टवपुषा साक्षीति गीतो भवान् भेदैस्तां प्रतिबिम्बतो विविशिवान्जीवोऽपि नैवापरः ।
कालादिप्रतिबोधिताथ भवता सञ्चोदिता च स्वयं माया सा खलु बुद्धितत्त्वमसृजद्योऽसौ महानुच्यते ॥
तत्रासौ त्रिगुणात्मकोऽपि च महान्सत्त्वप्रधानः स्वयं जीवेऽस्मिन्खलु निर्विकल्पमहमित्युद्बोधनिष्पादकः ।
चक्रेऽ स्मिन्सविकल्पबोधकमहन्तत्त्वं महान्खल्वसु संपुष्टं त्रिगुणैस्तमोतिबहुलं विष्णो भवत्प्रेरणात् ॥
सोऽहं च त्रिगुणक्रमात्त्रिविधतामासाद्यवैकारिको भूयस्तैजसतामसाविति भवन्नाद्येन सत्त्वात्मना ।
देवानिद्रियमानिनोऽकृत दिशावातार्कपाश्यश्विनो वह्नीन्द्राच्युतमित्रकान्विधुविधिश्रीरुद्रशारीरकान् ॥
भूमन् मानसबुद्ध्यहङ्कृतिमिलच्चित्ताख्यवृत्त्यन्वितं तच्चान्तः करणं विभो तव बलात्सत्त्वांशेवासृजत् ।
जातस्तैजसतो दशेन्द्रियगणस्तत्तामसांशात्पुनस्तन्मात्रं नभसो मरुत्पुरपते शब्दोऽजनि त्वद्बलात् ॥
शब्दाद्व्याम ततः ससर्जिथ विभो स्पर्शं ततो मारुतं तस्माद्रूपमतो महोऽथच रसं तोयं गन्धं महीम् ।
एवं माधव पूर्वपूर्वकलनादाद्याद्यधर्मान्वितं भूतग्राममिमं त्वमेव भगवन् प्राकाशयस्तामसात् ॥
एते भूतगणास्तथेन्द्रियगणा देवाश्च जाताः पृथङ् नो शेकुर्भुवनाण्डनिर्मितिविधादेवैरमीभिस्तदा ।
त्वं नानाविधसूक्तिभिर्नुतगुणस्तत्त्वान्यमून्याविशंश्चेष्टाशक्तिमुदीर्य तानि बटयन्हैरण्यमण्डं व्यधाः ॥
अण्डं तत्खलु पूर्वसृष्टसलिलेऽतिष्ठत्सहस्रं समा निर्बिन्दन्नकृथाश्चतुर्दशजगद्रूपं विराडाह्वयम् ।
साहस्रैः करपादमूर्धनीवहैर्निश्शेषजीवात्मको निर्भातोऽसि मरुत्पुराधिप स मां त्रायस्व सर्वामयात् ॥
एवं चतुर्दशजगन्मयतां गतस्य पातालमीश तव पादतलं वदन्ति ।
पादोर्ध्वदेशमपि देव रसातलं त गुल्फद्वयम्खलु महातलमद्भुतात्मन् ॥
जङ्घे तलातलमथो सुतलं च जान् किञ्चोरुभागयुगलं वितलातेले द्वे ।
क्षोणीतलं जघनमम्बरमङ्ग नाभिर्वक्षश्च शक्रनिलयस्तव चक्रेपाणे ॥
ग्रीवा महस्तव मुखं च जनस्तपस्तु फालं शिरस्तव समस्तमयस्य सत्यम् ।
एवं जगन्मयन्तयो जगदाश्रीतैरप्यन्यैर्निबद्धवपुषे भगवन् नमस्ते ॥
त्वद्ब्रह्मरन्ध्रपदमीश्वर विश्वकन्दच्छन्दांसि केशष् धनास्तव केशपाशाः ।
उल्लासिचिल्लियुगलं द्रुहिणस्य गेहं पक्ष्माणि रात्रिदिवसौ सविता च नेत्रे ॥
निश्शेषविश्वरचना च कटाक्षमोक्षः कर्णौ दिशोऽश्वियुगलं तव नासिके द्वे ।
लोभत्रपे च भगवन्नधरोत्तरोष्ठौ तारागणाश्च रदनाः शमनश्च दंष्ट्रा ॥
माया विलासहसितं श्वसितं समीरो जिह्वा जलं वचनमीश् शकुन्तपङ्क्तिः ।
सिद्धादयः स्वरगणा मुखरन्ध्रमग्निर् देवा भुजाः स्तनयुगं तव धर्मदेवः ॥
पृष्ठं त्वधर्मैह देव मनः सुधांशुरव्यक्तमेव हृदयाम्बुजमम्नुजाक्ष ।
कुक्षिः समुद्रनिवहा वसनं तु सन्ध्ये शेफः प्रजापतिरसौ वृष्णौ च मित्रः ॥
श्रोणीस्थलं मृगगणाः पदयोर्नखास्ते हस्त्य्ष्ट्रसैन्धवमुखा गमनं तु कालः ।
विप्रादिवर्णभवनं वदनाब्जबाहु चारूरुयुग्मचरणंकरुणाम्बुधे ते ॥
संसारचक्रमायि चक्रधर क्रियास्ते वीर्यं महासुरगणोऽस्थिकुलानि शैलाः ।
नाड्यः सरित्समुदयास्तरवश्च रोम जीयादिदं वपुरनिर्वचनीयमीश् ॥
ईदृग्जगन्मयवपुस्तव कर्मभाजां कर्मावसानसमये स्मरणीयमाहुः ।
तस्यान्तरात्मवपुषे विमलात्मने ते वातालयाधिप नमोऽस्तु निरुन्धि रोगान् ॥
एवं देव चतुर्दशात्मकजगद्रूपेण जातः पुनस् तस्योधर्वं खलु सत्यलोकनिकलये जातोऽसि धाता स्वयम् ।
यं शंसन्ति हिरण्यगर्भमखिलत्रैलोक्यजीवात्मकं योऽभूत्स्फीतरजोविकारविकसन्नानासिसृक्षारसः ॥
सोऽयं विश्वविसर्गदत्तहृदयः संपश्यमानः स्वयं बोधं खल्वनवाप्य विश्वविषयं हि चिन्ताकुलस्तस्थिवान् ।
तावत्त्वं जगतां पते तप तपेत्येवं हि वैहायसीं वाणीमेनमशिश्रवः श्रुतिसुखां कुर्वंस्तपःप्रेरणाम् ॥
कोऽसौ मामवदत्पुमानिति जलापूर्णे जगन्मण्डले दिक्षूद्वीक्ष्य किमप्यनीक्षितवता वाक्यार्थमुत्पश्यता ।
दिव्यं वर्षसहस्रमात्ततपसा तेन त्वमाराधितस् तस्मै दर्शितवानसि स्वनिलयं वैकुण्ठमेकाद्भुतम् ॥
माया यत्र कदापि नो विकुरुते भाते जगद्भ्यते बहिः शोकक्रोधविमोहसाध्वसमुखा भावास्तु दूरं गताः ।
सान्द्रानन्दझरी च यत्र परमज्योतिः प्रकाशात्मके तत्ते धाम विभावितं विजयते वैकुण्ठरूपं विभो ॥
यस्मिन्नाम चतुर्भुजा हरिमणिश्यामावदातत्विषो नानाभूषणरत्नदीपितदिशो राजद्विमानालयाः ।
भक्तिप्राप्ततथाविधोन्नतपदा दीव्यन्ति दिव्यो जनास् तत्ते धाम निरस्तसर्वशमलं वैकुण्ठरूपं जयेत् ॥
नानादिव्यवधूजनैरभिवृता विद्युल्लतातुल्यया विश्वोन्मादनहृद्यगात्रलतया विद्योतिताशान्तरा ।
त्वत्पादाम्बुजसौरमैककुतुकाल्लक्ष्मीः स्वयं लक्ष्यते यस्मिन्विस्मयनीयदिव्यविभवा तत्ते ओअदं देहि मे ॥
तत्रैवं प्रतिदर्शिते निजपदे रत्नासनाध्यासितं भास्वत्कोटिलसत्किरीटकटकाद्याकल्पदीप्राकृति ।
श्रीवत्साङ्कितमात्तकौस्तुभणिच्छायारुणं कारणं विश्वेषां तव रूपमैक्षत विधिस्तत्ते विभो भातु मे ॥
कालाम्भोदकलायकोमलरुची चक्रेण चक्रं दिशामावृण्वानमुदारमन्दहसितस्यन्दप्रसन्नाननम् ।
राजत्कम्बुगदारिपङ्कजधरश्रीमद्भुजामण्डलं स्रष्टुस्तुष्टिकरं वपुस्तव विभो मद्रोगमुद्वासयेत् ॥
दृष्ट्वा सम्भृतसम्भ्रमः कमलभूस्त्वत्पादपाथोरुहे हर्षावेशवशंवदो निपतितः प्रीत्या कृतार्थीभवन् ।
जानास्येव मनीषितं मम विभो ज्ञानं तदापादय द्वैताद्वैतभवत्स्वरूपपरमित्याचष्ट तं त्वां भजे ॥
आताम्रे चरणे विनम्रमथ तं हस्तेन हस्ते स्पृशन् बोधस्ते भविता न सर्गविधिभिर्बन्दोऽपि सञ्जायते ।
इत्याभाष्य गिरं प्रतोष्य्त नितरां तच्चित्तगूढः स्वयं सृष्टौ तं समुदैरयः स भगवन्नुल्लासयोल्लाघताम् ॥