सुदाम्याचे पोहे - भाग १६ ते २०

१६
[ इंद्रसेनाच्या वाड्यांतील चौक . नोकर चंद्रसेनाला घेऊन येतो . ]
चंद्रसेन : मी जाणार ... मी जाणार ... मला शिकायचं आहे .... ]
[ चंपाराणी येते . ]
चंपाराणी : काय आहे रे गडबड ?
नोकर : ह्यांना शिकायला जायचंय् ... समोरच्या घरांत ...
चंपाराणी : त्या सुदाम्याच्या खोपटांत ? शिकायला ? दळभद्री मेला ! चल , इकडे ये असा . काय करायचं आहे रे तुला शिकून ? तुझ्या वडिलांना ओ कीं ठो येत नाहीं ... तरी ह्या कपिलानगरीवर राज्य करताहेतच ना ते ?.... कालयवनमहाराजांचे प्रतिनिधि म्हणून ?
[ इतक्यांत सुदामा येतो . ]
सुदामा : अहो , पण बाप निरक्षर असला म्हणून मुलानं शिकूं नये , असं थोडंच आहे ! आहे त्याची शिकायची इच्छा तर ....
चंपाराणी : पुरे पुरे ! हा शिकणार नि तूं ह्याला शिकवणार ! उजेद तुझ्या अकलेचा पोथ्या - पुराणं वाचायला शिकवून आपल्यसारखी भीकच मागायला शिकवणार न ! तूं त्याला ? चल , चालता हो इथून ... दक्षिणेच्या लोभानं मला शहाणपणा शिकवूं नकोस ....
सुदामा : श्रीहरि ! श्रीहरि ! अहो , द्रव्याच्या लोभान मी बोलत नाहीं . मुलाच्या शिक्षणाआड येऊं नका , एवढंच माझ म्हणणं ...
चंपाराणी : कांहीं अडणार नाहीं त्याचं शिकण्यावांचून हा कांहीं तुझ्यासारखा दरिद्री कंगालच्या पोटीं आलेला नाहीं . चांगला धनवंताचा मुलगा आहे हा ! समजलास ? सांदीपनी शिष्य आणि त्या कृष्णाचा मित्र म्हणून सार्‍या गांवाला झुलव . मला सांगूं नकोस तुझा नसता मोठेपणा ! हे चंपाराणी तुला चांगली ओळखून आहे , चल , हो चालता जा म्हणतें ना !.... चल रे कार्ट्या !
[ सुदामा मुकाट्यानें निघून जातो . चंपराणी चंद्रसेनाला दरादरा ओढीत आंत नेते व एका खोलींत कोंडून घालते . चंद्रसेन ’ मी जाणार ’ असें ओरडत असतो . ]
चंपाराणी : तोंड मीट . नाहींतर आज जेवायला घालणार नाहीं ... सांगून ठेवतें .... म्हणे शिकणार ! ( इतक्यांत शिंग - नगार्‍याचा आवाज ऐकू येतो . ) अगबाई ! स्वारी आली वाटतं ?
१७
[ इंद्रसेन दिवाणखान्यांत येतो . नोकर कपडे उतरूं लागतात . तोंच चंपाराणी येते . ]
इंद्रसेन : चंद्रसेन कुठं आहे ?
चंपाराणी : आज मी त्याला कोंडून ठेवलाय् !
इंद्रसेन : कोंडून ठेवलाय् ? तें कां ?
चंपाराणी : दिवसेंदिवस भारीच मस्तवाल होत चालालय् तो .
इंद्रसेन : म्हणजे ? एवढं केलं तरी काय त्यानं ?
चंपाराणी : दुसरं काय करणार ? समोरच्या त्या भिकारड्या सुदाम्याकडे जाऊन बसला म्हणतो कसा ... मला शिकायचं आहे . डोंबल शिकायचं आहे !
इंद्रसेन : शिकेन शिकत असला तर . त्यांत वाईट काय आहे ?
चंपाराणी : अक्कल आहे का तुम्हींला ? तो भिकारडा माझ्या मुलाला शिकवणार ?
इंद्रसेन : सुदामा दरिद्री असला तरी विद्दान् आहे ... ज्ञानी आहे ....
चंपाराणी : पूरे तुमचं ! हे मेले दरिद्री लोक लवकर उलथून कां जात नाहींत जगांतून ...
इंद्रसेन : दरिद्री असणं हा काय गुन्हा आहे माणसाचा ?
चंपाराणी : दरिद्री असणं गुन्हा नसेल . पण आढ्यतेनं वागणं ...
इंद्रसेन : तो बिचारा कुणाशीं काय आढ्यतेनं वागतोय् ?
चंपाराणी : तर ... तर ! केवढी आढ्यता मेल्याची ?..... तशीच ती त्याची बायको ! तिचा तर केवढा तोरा ! पाहावी तेव्हां आपल्याच ह्याच्यांत ! उभा गांव इथं आमच्यापुढं हात जोडून उभा असतो ! पण ही नवराबायको चुकून कधीं आमच्या दारावरून देखील जात नाहींत ...
इंद्रसेन : अस्सं ! म्हणजे तीं दोघं पुढं पुढं करून तुमच्याकडे हात पसरत नाहींत म्हणून त्यांच्यावर तुमचा एवढा राग !
चंपाराणी : होयच मुळीं . हे कोण समजतात आपणाला ? दरिद्री ते दरिद्री अन् वरती ही अशी शिरजोरी ?
इंद्रसेन : मग ? त्यांना कुणाची आहे चोरी ? एक गरीब ब्राह्मणकुटुंब रात्रंदिवस कष्ट करून प्रामाणिक आयुष्य कंठतंय् ... स्वभिमानान जगतंय् ...
चंपाराणी : ( चिडून ) गप्प बसा . माझ्यासमोर नका त्यांचे गोडवे गाऊं ... लाखदा कानींकपाळीं ओरडलें कीं हे भिकारडे माझ्या वाड्यासामोर नकोत म्हणून ! पण ऐकतांय् कुठं ? आज पुन्हा बजावतें .... आजच्या त्यांना हाकलून द्या इथून .... पण तसं कशाला ? अश्शीच जातें नि मीच ..
[ तरातरा जाऊ कागते . इंद्रसेन तिला अडवितो . ]
इंद्रसेन : अहो , पण जरा दमानं घ्या . त्यांना हुसकून लावायला कांहीं कारण तर हवं
चंपाराणी : कारण कसलं कपाळाचं ? आमची मर्जी हेंच कारण !.... फुक्कट झालांत नगराधीश ! कांकणं भरा हातांत !
इंद्रसेन : समजलं . एकूण तुम्ही सुदाम्याचा राग चंद्रसेनावर काढलात ! कुठ कोंडलंय त्याला ?
चंपाराणी : त्या तिकडे खोलींत ....
इंद्रसेन : एकूलतं एक पोर ...( खोलीकडे जाऊं लागतो . )
चंपाराणी : घ्या गळ्यांत बांधून ! खबरदार त्याला बाहेर काढलंत तर !
इंद्रसेन : राहिलं ! ( चंपाराणी जाते . )
१८
[ दोन पांथस्थ ब्राह्मण इंद्रसेनाच्या वाड्यांत येतात . फहारेकरी त्यांना अडवितो . ]
पहारेकरी : अरे , कोण तुम्ही ? कुठं चाललांत ?
[ इंद्र्सेन येतो . ]
इंद्रसेन : कोण आहे रे ?
पहारेकरी : ( हात जोडून ) महारज ! हे वाड्यांत घुसत होते ....
ब्राह्मण : आशेनं आलोंत महाराज ! कांहीं दान ... दक्षिणा ... संभावना ...
इंद्रसेन : या ... आंत या ....
[ इतक्यांत चंपाराणी येते . ]
चंपाराणी : कशाला आंत या ? इथं काय अन्नछत्र आहे ?
१ ब्राह्मण : मध्यान्हाची वेळ आहे .... ब्राह्मण दारीं आले आहेत ....
चंपाराणी : मग समोर जा ... त्या सुदाम्या ब्राह्मणाकडे ! आयतं पोटभर गिळायला मिळेल !
२ ब्राह्मण : पण आपण कांहीं संभावना करा !
चंपाराणी : करतें हं तुमची चांगली संभावना ! पहारेकरी , हाकलून दे ह्यांना धक्के मारून !
[ पहारेकरी ब्राह्मणांना हाकलतो . ]
इंद्रसेन : काय हें ? हें बरं नाहीं झालं
चंपाराणी : फार छान झालं ! एकादशीच्या घरीं शिवरात्र गेलीं ! ( हसते . )
१९
[ ते ब्राह्मण सुदाम्याकडे येतात . सुदामा त्यांचें स्वागत करतो . ]
सुदामा : ( हात जोडून ) या , या भूदेव ! तुमचं स्वागत असो ! मी गरीब ब्राह्मण ! तुमची काय संभावना करणार ? पण मध्यान्ह - समय आहे . भोजन करून चला .... बसा ... बसा . आलोंच मी ....
२०
[ सुदामा स्वयंपाकघरांत येतो . ]
सुदामा : ( सुशीलेस ) बाहेर दोन पांथस्थ ब्राह्मण आले आहेत . जेवायची आहेत ...
सुशीला : त्याच तयारीला लागलें आहें .
सुदामा : म्हणजे ? तुला कसं कळलं ?
सुशीला : दारीं आलेला अतिथी तुम्ही जेवल्याशिवाय जाऊं देणार होय ?
सुदामा : किती ग चतुर आहेस तूं ! पण आतां असेल तेंच वाढ त्यांना ....
सुशीला : आहे काय वाढायला ? आपण एक अर्धपोटीं राहात असलों तरी पाहुण्यांना पोटभर घातलं पाहिजे .
सुदामा : खरं आहे . पण लवकर आटप . बिचारे भुकेजले असतील .
सुशीला : त्यांना पाणी द्या हातपाय धुवायला . तंबर झालंच माझं ...
सुदामा : जशी तूं सुग्रण आहेसच ग !