पयस् [payas] n. n.
Water;
[Bhāg.8.2.4;] पयसा कमलं कमलेन पयः पयसा कमलेन विभाति सरः.
Milk; पयःपानं भुजङ्गानां केवलं विषवर्धनम्
[H.3.4;] [R.2.36,63;14,78] (where both senses are intended).
Semen virile.
Food.
Ved. Night.
Vital spirit, power, strength (Ved). (पयस् is changed to पयो before soft consonants).
Comp. गलः, डः hail.
an island.
-घनम् hail.-चयः (पयश्चयः) a reservoir or lake.
-जम् a lotus; पातामेतौ पयोजोदरललिततलौ पङ्कजाक्षस्य पादौ । विष्णुपादादि स्तोत्रम् 12. ˚योनिः (same as पद्मयोनि = Brahmadeva); पयोजयोनिः प्रणिधाय मानसं व्यधत्त यस्यामरविन्दलोचनः
[Śāhendra 3.37.] -जन्मन् m. a cloud.
-दः a cloud;
[Me.7;] मत्तः सदाचारशुचे कलङ्कः पयोदवातादिव दर्पणस्य
[R.14.37.] ˚सुहृद् m. a peacock.
धरः a cloud; पयोधरघनीभावस्तावदम्बरमध्यगः । आश्लेषोप- गमस्तत्र यावन्नेव प्रवर्तते ॥ Subh. Ratn. (this refers both to a cloud and a woman's breast).
a woman's breast; पद्मापयोधरतटी
[Gīt.1;] विपाण्डुभिर्म्लानतया पयोधरैः
[Ki.4.24.] (where the word means 'a cloud' also);
[R.14.22.] an udder; पयोधरीभूतचतुःसमुद्रां जुगोप गोरूप- धरामिवोर्वीम्
[R.2.3.] the cocoa-nut tree.
the backbone or spine (कशेरुक).
-धस् m. m.
the ocean.
a pond, lake, a piece of water.
a rain-cloud.
-धारागृहम् a bath-room with flowing water.
-धिः, -निधिः the ocean; प्रयान्ति नद्यस्त्वरितं पयोनिधिम्
[Ṛs.2.7;] [N.4.5.] -पूरः a pool, lake.
-भृत् m. m.,
-मुच् m. m. a cloud; यदि नासारभृतः पयोभृतः
[Śi.16.61;] करीव सिक्तं पृषतैः पयोमुचाम्
[R.3.3;6.5.] -मानुषी a water-nymph.
-रयः the current of a river.
-राशिः the ocean.
-वाहः a cloud; प्रावृषेण्यं पयोवाहं विद्युदैरावताविव
[R.1.36.] -व्रतः, -व्रतम् subsisting on mere milk (as a vow); दिनमेकं पयोव्रतः
[Ms.11.144.] cf. अदितिपयोव्रतम्
[Bhāg.8.16.]