श्रीगणेशाय नमः ॥
आवडीं पुसे राजा भारत ॥ वैशंपायना तूं ज्ञानवंत ॥
मज आर्ताचा मनोरथ ॥ पुरविला तुवां ॥१॥
तरी बळिरावो भूपती ॥ कैसी पूजी वामनमूर्ती ॥
ते सांगावी सकल स्थिती ॥ कृपा करोनी ॥२॥
मग ह्मणे वैशंपायन ॥ राया तूं श्रोता विचक्षण ॥
तरी पुसिलिये पुसीचा प्रश्न ॥ ऐक आतां ॥३॥
बळीनें बटु बैसविला आसनीं ॥ शेजीं स्त्रिया असती दोन्ही ॥
चरण क्षाळण करोनी ॥ पूजिला विधिमंत्रें ॥४॥
माथां वंदिलें चरणतीर्थ ॥ मग केलें गंधाक्षत ॥
वस्त्रें देवोनि पूर्वदत्त ॥ संकल्पी रावो ॥५॥
उदकें भरोनि अंजुळिका ॥ ह्मणे तुमचीं तीन पदें भूमिका ॥
ते पावो आदिपुरुषा ॥ श्रीहरीसी ॥६॥
ह्मणोनि केला संकल्पावेश ॥ तंव तो जाहला आनवेश ॥
जो विराट्‌ आदिपुरुष ॥ तो विस्तारला दिसे ॥७॥
तयासि पाहतसे बळी ॥ तंव चरण गेले पाताळीं ॥
आणि एकवीस स्वर्गमंडळीं ॥ गेला मुकुट ॥८॥
सूर्य पूजी वक्षस्थळीं ॥ सोम तारा कंठनाळीं ॥
बाहूंनीं व्यापिलें सकळीं ॥ दिग्मंडळ तें ॥९॥
तयाची सांगतां वित्पत्ती ॥ ग्रंथ विस्तारेल गा भूपती ॥
मी सांगितलें संकलितीं ॥ स्वरुप तें ॥१०॥
जयाचें मन तो चंद्रमा ॥ बुद्धि बोलणें तरि ब्रह्मा ॥
आणि पाद त्रिविक्रमा ॥ बोलिजे मूर्ती ॥११॥
कौतुकें पाहतसे बळी ॥ ह्मणे बांधिली पुण्यजळाची पाळी ॥
सत्वबीजें देवसाळी ॥ पिकेल अमोघ ॥१२॥
ह्मणे माझिये वंशा समस्त ॥ हें पीक पुरेल गा सत्य ॥
यास्तव कर जोडोनि विनवीत ॥ बीजराशीसी ॥१३॥
ऐसें रुप तें महा अद्भुत ॥ तेणें मांडलें दानदत्त ॥
तंव पद येक जाहलें गणित ॥ भूमंडळींचें ॥१४॥
दुजा चरण उभारितां ॥ तो गेला एकवीस स्वर्गांवर्ता ॥
तेथें ब्रह्मांड भेदोनि सरिता ॥ निघाली गंगा ॥१५॥
जाणों बळीचे अध्वरीं ॥ स्तंभ उभारिला श्रीहरीं ॥
तेथें गंगावन अवधारीं ॥ शिखा जे ते ॥१६॥
कीं मज गमला संकेत ॥ द्वारीं स्तंभ असे अनंत ॥
तो राखोनि बळि भक्त ॥ येर दैत्य वधावे ॥१७॥
नातारी इंद्र स्थापिला राज्यपीठीं ॥ ह्मणवोनि गंगा मिरवे मुकुटीं ॥
कीं होम हवन याग पाठी ॥ करावे ब्राह्मणीं ॥१८॥
ह्मणोनि उभविली हे गुढी ॥ जे होमचर्या यागकुंडीं ॥
कीं सायुज्यतेची परवडी ॥ बळी पावे ॥१९॥
ऐसी ते चरणींची गंगा ॥ ध्वजा शोभे हरिस्तंभा ॥
ते पुण्यपवित्र महाभागा ॥ भागीरथी हे ॥२०॥
मग तिसरा उभारिला चरण ॥ ह्मणे आपुला पुरवीं गा पण ॥
ना तरी सत्व राहें सांडोन ॥ वेगळा आतां ॥२१॥
बळि थोर जाहला दुःखित ॥ ह्मणे बोलिला बोल नव्हे सत्य ॥
धर्मकीर्तीचा अधःपात ॥ जाहला आजी ॥२२॥
पैल हा आमुचा गुरु ॥ तो आतां हंसेल शुक्रु ॥
परि मग आठवला मंत्रु ॥ बळीसि पैं गा ॥२३॥
कीं सर्वांकारणें हें शरीर ॥ तें तंव भूमीसि कारण पात्र ॥
ह्मणोनि वोडविता जाहला शिर ॥ चरणातळीं ॥२४॥
माथां वंदिलें तुळसीदळ ॥ जेथें विष्णु असे केवळ ॥
सुस्नात होवोनि तयेवेळ ॥ चालिला सामोरा ॥२५॥
सवें चालिली विंध्यावळी राणी ॥ आणि दुजी जळपद्मिणी ॥
दोघी निघाल्या निर्वाणीं ॥ दक्षिणभागीं ॥२६॥
दोघीं नमस्कारिलें ब्राह्मणां ॥ मस्तक धरिलासे अर्पणा ॥
रावो ह्मणे आतां वामना ॥ ठेवीं चरण ॥२७॥
देवें मस्तकीं ठेविलें पद ॥ तें बळीसि वाटे अरविंद ॥
ब्रह्मादिकां जें असे वंद्य ॥ तें लाधलें बळीसी ॥२८॥
जैं मस्तकीं ठेविला चरण ॥ तैं देव ह्मणे पुरविला पण ॥
मग पुष्पें वर्षला चतुरानन ॥ देवांसहित ॥२९॥
तंव बळीचें सैन्य समस्त ॥ धाविन्नले कपटदैत्य ॥
त्रिशूळहस्तीं चक्रें तेथ ॥ जाती कपटरुपें ॥३०॥
परि तयांसि ह्मणे बळी ॥ इंद्रासि न मांडेल समफळी ॥
रेखा उचलेल कपाळीं ॥ तंव करा धीर ॥३१॥
मज जाहला शुक्राचा शाप ॥ आतां नचले इंद्रसि कोप ॥
त्याचे पाठीं आदिपुरुष ॥ उभा असे ॥३२॥
तैं सात्विकामागें तामस ॥ बळेंचि येतसे दैत्यमानस ॥
कीं अग्निजीवनीं समरस ॥ परि न सांडी भावो ॥३३॥
नातरी देवांची शस्त्रें ॥ दधीचीनें गिळीलीं उदकमात्रें ॥
त्यांचीं झालीं अस्थिमात्रें ॥ परि न सांडी भाव ॥३४॥
तेव्हा ह्मणे जन्मेजयो ॥ या दृष्टांताचा कोण भावो ॥
हा फेडावा संदेहो ॥ देवशस्त्रांचा ॥३५॥
मग ह्मणे वैशंपायन ॥ वृत्रासुर महा दारुण ॥
प्रसन्न करोनि त्रिनयन ॥ लाधला वर ॥३६॥
दैत्य ह्मणे जी महारुद्रा ॥ म्यां जिंकावे सुरवरां ॥
शक्रादि देवां समग्रां ॥ जिंकावें म्यां ॥३७॥
तेव्हां रुद्र ह्मणे तथास्तु ॥ तुज शस्त्रास्त्रीं नाहीं मृत्यु ॥
कीं निःशस्त्री तरी लोकांतु ॥ न देखों कोणी ॥३८॥
ऐसा तो उदेला असुर ॥ प्रसन्न जाणोनि शंकर ॥
तेणें पळविला सुरेश्वरु ॥ देवांसहित ॥३९॥
तया भेणें पळती सुरवर ॥ जाणोनि शिवाचा कृपाकर ॥
परि पाठी न सोडी असुर ॥ मारुं पाहे ॥४०॥
तंव झाली गगनवाणी ॥ कीं यासि प्रसन्न पिनाकपाणी ॥
शस्त्रें असतां तुमचे पाणीं ॥ न सांडी पाठी ॥४१॥
तंव इतुक्या अवसरीं ॥ दधीचि देखिला वनांतरीं ॥
तयासि शस्त्रें निरवोनि समग्रीं ॥ केलें पलायन ॥४२॥
देवां देखोनियां निःशस्त्रां ॥ दैत्यें सांडिली मोहरा ॥
मग राज्य करी अमरपुरा ॥ वृत्रासुर ॥४३॥
तेणें देव जाहले दुःखित ॥ इंद्रादि करुनि समस्त ॥
तों नारद आला तेथ ॥ देवांजवळी ॥४४॥
ह्मणे काहीं करावा दानधर्म ॥ कीं तपदानाचा आश्रम ॥
तयावांचोनि पूर्णकाम ॥ न फले तुमचा ॥४५॥
मग तपीं बैसले सुरवर ॥ संवत्सर दहा सहस्त्र ॥
जंव पुण्य सरे समग्र ॥ दैत्यनाथाचें ॥४६॥
इकडे देवांचीं त्यशक्तशस्त्रें ॥ तीं एकवटलीं समग्रें ॥
दैत्य नेतील ह्मणोनि ऋषेंश्वरें ॥ रचिला मंत्र ॥४७॥
कीं स्नाना जाईन गंगातटीं ॥ मागें शून्य आहे पर्णकुटी ॥
यास्तव शस्त्रांची करोनि पिठी ॥ घातली कमंडलीं ॥४८॥
तंव तीं विरालीं जीवनीं ॥ तें उदक प्राशी दधीचि मुनी ॥
मग तीं शरीराचे संधानीं ॥ भेदलीं अस्थींसी ॥४९॥
इकडे देवीं धाडिला नारद ॥ तो ब्रह्मयासि करी अनुवाद ॥
ह्मणे यासी कायजी प्रबंध ॥ करावा देखा ॥५०॥
मग ह्मणे चतुरानन ॥ यासी येक असे प्रश्न ॥
तरी दधीचीस देवीं प्रार्थोन ॥ मागावीं शस्त्रें ॥५१॥
तेणें वधिजेल तो असुर ॥ आणिक नाहीं यासि विचार ॥
मग तेथोनि आला ब्रह्मपुत्र ॥ देवांपाशीं ॥५२॥
तें श्रुत केलें सुरनाथा ॥ निवृत्त झाली देवांची चिंता ॥
मग दधीचिप्रति मागुता ॥ आला सुरेश्वर ॥५३॥
त्यासी ह्मणती सुरेश्वर ॥ आह्मां द्यावें जी हतियार ॥
तंव तो ह्मणे करोनि नीर ॥ प्राशिलेंसे म्यां ॥५४॥
चिंता वाटली देवनाथा ॥ तंव दधीचि झाला बोलता ॥
कीं विहित वंचिलिया नरकपाता ॥ जाइजे सत्य ॥५५॥
एकविश्वासें विश्वासे मैत्र ॥ आणि दुजा करी उपकारा ॥
तें ना ह्मणतां एक सहस्त्र ॥ भोगी रौरव ॥५६॥
शरीर सांडितां दुखविजे ॥ परि अंतीं ऐसेंचि होइजे ॥
शतवर्षें तरी ऋणवोझें ॥ न फिटे जीवा ॥५७॥
आतां तुमचीं तुह्मांसि शस्त्रें ॥ देवोनि उपकार होय शरीरें ॥
याहोनि तरी पुण्यें थोरें ॥ काय असती॥५८॥
तया शस्त्रांचें जें नीर ॥ तेणें भेदला अस्थिपंजर ॥
तरी तेंचि तूं घेईं शस्त्र ॥ सुरेश्वरा ॥५९॥
मग तयासि पडिला विचार ॥ कामधेनु बोलावी सुरेश्वर ॥
तिचे वदनें त्वचापदर ॥ केले वेगळे ॥६०॥
मग मांस त्यजोनि अस्थी ॥ घेतलें इंद्रें शीघ्रगती ॥
तेंचि वज्र झालें सुरपती ॥ अंगुळें बाविस ॥६१॥
तेणें वज्रें महाशस्त्रें ॥ वृत्र वधिला क्षणमात्रें ॥
मग राज्य केलें सुरेश्वरें ॥ अमरावतीचें ॥६२॥
तंव त्या दधीचीचा पुत्र ॥ सुमळु नामें महा उग्र ॥
तो आला वेगवत्तर ॥ ऐकोनियां ॥६३॥
तयासि दाटला चंडकोप ॥ ह्मणे मारिला माझा बाप ॥
तरि आतां घेईं शाप ॥ धेनुवे तूं ॥६४॥
रचिले पुत्र म्लेच्छ तामस ॥ ते कापितील तव मांस ॥
मुख असे तरी बारामास ॥ अपवित्र तुझें ॥६५॥
देवीं केला स्वहितासि यत्‍न ॥ दधीचीचा घेतला प्राण ॥
तरी तुमचें हरीन अवदान ॥ नावेक मी ॥६६॥
मुनि ह्मणे गा सुरनाथा ॥ तुवांचि मागें मारिला पिता ॥
ते विसरोनि दुःखव्यथा ॥ उपशमलों मी ॥६७॥
मग ह्मणे राजा भारत ॥ हा कायजी दुसरा वृत्तांत ॥
कैसा पूर्वीं चुकला सुरनाथ ॥ दधीचीसी ॥६८॥
ऐकोनि ह्मणे ऋषेश्वर ॥ दधीचि जाणे महामंत्र ॥
तो शिकावया अश्विनीकुमर ॥ आले तेथें ॥६९॥
ऋषी सांगतां महामंत्र ॥ तंव तेथें आला पुरंदर ॥
तो कोपोनि गेला शिर ॥ दधीचीचें ॥७०॥
मग त्या अश्विनीकुमरें ॥ अश्वाचें शिर आणिलें त्वरें ॥
तें लाविलें वेगवत्तरें ॥ दधीचीसी ॥७१॥
ते जाणती संजीवनी मंत्र ॥ तेणें जगविला ऋषेश्वर ॥
परि दधीचि न मानी अपकार ॥ सुरपतीचा ॥७२॥
ह्मणोनि हृदयींचा जो पवित्र ॥ तो न करी अनुपकार ॥
जैसी भूमि खंडिलिया विस्तार ॥ होय धान्याचा ॥७३॥
आणि जे जातीचे अपवित्र ॥ ते सांडिती कुळाचार ॥
जैसें दृषदाचें केलें पात्र ॥ तें न तरे जळीं ॥७४॥
परि दधीचीची ब्रह्महत्या ॥ ते जडली सुरनाथा ॥
मग बहुतीं मिळोनि प्रायश्चित्ता ॥ योजिला निर्णयो ॥७५॥
आणि त्या दधीचि मुनीनीं ॥ आपणचि देह दीधला वचनीं ॥
देवीं निर्णय योजिला ह्मणोनी ॥ तये वेळीं ॥७६॥
नातरी ब्रह्महत्येचें प्रायश्चित्त ॥ जे योजिती ते असत्य ॥
पाहा पां देव जाहले उद्युक्त ॥ तया उपाया ॥७७॥
ब्रह्महत्या महा दूषण ॥ तें भोगिल्याविण नटळे लांछन ॥
काहीं केलिया न सुटे जाण ॥ महा अरिष्ट ॥७८॥
मग समस्तीं करोनि विचार ॥ ह्मणती इंद्र जालिया अपवित्र ॥
त्या संसर्गें होईल संचार ॥ सकळिकांसी ॥७९॥
मग ते विचारुनि बाधा ॥ सकळीं केली चतुर्विधा ॥
प्रथम बोलाविल्या मुग्धा ॥ भागग्रहणा ॥८०॥
देवीं प्रार्थिल्या वनिता ॥ एक भाग घ्या हो दुष्कृता ॥
हत्येपासोनि सुरनाथा ॥ करावें पावन ॥८१॥
तंव त्या ह्मणती सुरपती ॥ आह्मां पुरुष सकामगती ॥
आमुचे वचनीं एकही मुहूर्तीं ॥ न राहती कीं ॥८२॥
आणि पुरुषार्थाची आर्तता ॥ आराणुक नाहीं गा सर्वथा ॥
तरी वेगळे वेळीं उभयतां ॥ नाहीं प्रीती ॥८३॥
आह्मां करावा अष्टगुण काम ॥ जैसा अग्निगर्भींचा धर्म ॥
तैसा अष्टौप्रहर रतिधर्म ॥ देइंजे आह्मां ॥८४॥
मग इंद्र ह्मणे तथास्तु ॥ तुह्मां अष्टगुण होईल मन्मथु ॥
परि रजस्वला हा संकेतु ॥ ब्रह्महत्येचा ॥८५॥
ह्मणोनि चारी दिवस अबळा ॥ स्त्री जालिया रजस्वला ॥
तैंच चांडाळीण गा भूपाळा ॥ पातकें तेणें ॥८६॥
मग इंद्र ह्मणे पुढती ॥ तुह्मासि येगुणेंचि होईल संतती ॥
मग त्यांचेनि पिंडदानें तीर्थीं ॥ उद्धराल तुह्मी ॥८७॥
आणि पतीची करितां भक्ती ॥ तेणें पातकां होईल निर्गती ॥
कीं पति निमालिया गती ॥ ब्रह्मचर्य ॥८८॥
मग बोलाविल्या सरिता ॥ भागु एक घ्यावा हो दुरिता ॥
त्या ह्मणती प्रवाहो सर्वथां ॥ चारीच भास ॥८९॥
इंद्र बोले वरदान ॥ तुमचें मानलें मज वचन ॥
तरी बारामास मिळेल जीवत ॥ सागरीं तुमचें ॥९०॥
मग तें पातक गा सुरपती ॥ संकल्पिलें नदींप्रती ॥
ह्मणोनि चारीमास असती ॥ अपवित्र नदी ॥९१॥
परि विशेषें नदीचा फेण ॥ तो इंद्रपातकांश जाण ॥
वर्षाव गेलिया पर्जन्य ॥ होती पवित्र ॥९२॥
तें उदक मिळालिया उदधी ॥ मग पवित्र होती नदी॥
परि चारमास गा सुबुद्धी ॥ न करावें वंदन ॥९३॥
परंतु कृष्णा गोदा भागीरथी ॥ या महानदी गा भूपती ॥
तयां निंदितां सुरपती ॥ ब्रह्महत्या ॥९४॥
मग बाहिला वैश्वानरु ॥ तूं चतुर्थ भाग घे अंगारु ॥
तंव बोलिला वीतिहोत्रु ॥ देवांप्रती ॥९५॥
येणें मी अपवित्र होईन सुरपती ॥ अपकीर्ती होईल जगतीं ॥
मग माझे मुखींच्या आहुती ॥ न घेती देव ॥९६॥
देव ह्मणती प्रहसन्नमुख ॥ तूं होईं गा सर्वभक्ष ॥
परि तुझिये मुखींचा पावक ॥ पवित्र आह्मां ॥९७॥
तया पातकाचा अनुक्रम ॥ इंद्रें संकल्पितां श्रम ॥
तो पातकांश बोलिजे धर्म ॥ प्रथम ज्वाळा ॥९८॥
मग चौथा चरण वृक्षांवरी ॥ इंद्रे घातला अवधारीं ॥
पिंपळावांचोनि तरुवरीं ॥ समस्तांसी ॥९९॥
तंव तरु विनविती वचन ॥ आह्मी अचळ अज्ञान ॥
मग आह्मां नातळे जन ॥ पातकें येणें ॥१००॥
आमुचें करिती छेदन ॥ तेव्हां आह्मां अंकुर ना पान ॥
तरी आह्मां द्यावें वरदान ॥ सुरेश्वरा जी ॥१॥
मग तथास्तु ह्मणे इंद्र ॥ तुमचा छेदिल्या शाखाभार ॥
तेणें फुटतील अंकुर ॥ बहुत तुह्मां ॥२॥
तुमच्या अंगींचिया शकलां ॥ तो ग्रास पावेल मजला ॥
तेणें टाळाल कुश्चळा ॥ पातकासी ॥३॥
तुमचें फळीं हरेल दुरित ॥ छायेसि निवतील अतीत ॥
परोपकारीं देह लागत ॥ येणेंचि गुणें ॥४॥
आतां असो हे ब्रह्महत्या ॥ सुरपतीची निवर्तली कृत्या ॥
मग स्वस्थाना गेले आपुल्या ॥ सकळ देव ॥५॥
हें असे नारद पुराणीं ॥ दुजी असे वेदवाणी ॥
उपनिषद बोलती मुनी ॥ द्वितीयपाढां ॥६॥
तैसाचि दाता निःसीम बळी ॥ न सांडी बोलिली बोली ॥
आतां असो हे संपादिली ॥ दधीचिमात ॥७॥
ऐसी बोलिली दृष्टांत भाषा ॥ ते जाणिजे दैत्यमानसा ॥
मग घालोनि वरुणपाशा ॥ बांधिला बळी ॥८॥
तंव विनवी विंध्यावळी ॥ जयजयाजी वनमाळी ॥
पूजा करितां कां जी बळी ॥ पावला बंधन ॥९॥
देव पूजितां पडे देउळ ॥ हें काय भक्तीचें कर्मफळ ॥
जैसें इंद्रद्युम्ना जाहलें फळ ॥ याचिये परी ॥११०॥
तंव ह्मणे जन्मेजयो ॥ इंद्रद्युम्न कोठील रावो ॥
तयासि जाहला अपावो ॥ कैसियापरी ॥११॥
मग ह्मणे ऋषेश्वर ॥ इंद्रद्युम्न महा पवित्र ॥
द्राविडदेशींचा नृपवर ॥ विष्णुभक्त ॥१२॥
तो महासिद्धी महाशीळ ॥ दानधर्मी अति प्रबळ ॥
हरिभक्ती वांचून वेळ ॥ न जाय त्याचा ॥१३॥
तो कोणे येके अवसरीं ॥ पुण्यनदीचे विस्तीर्ण तीरीं ॥
पूजा करोनि श्रीहरी ॥ ध्यानस्थ होता ॥१४॥
तेथें आला अगस्तिमुनी ॥ राव होता ध्यानचिंतनीं ॥
ऋषीसि न देखे नयनीं ॥ त्याचि गुणें ॥१५॥
तंव कोपला मुनि अगस्ती ॥ ह्मणे तुझी कायसी भक्ती ॥
मज आलिया रे दुर्मती ॥ न राहसी उभा ॥१६॥
तूं मातलासी विष्णुभक्तीं ॥ ह्मणोनि वनीं होसील हत्ती ॥
मग येवोनि काकुळती ॥ विनवी रावो ॥१७॥
ह्मणे मीं तुह्मां न देखिलें मुनी ॥ वायां शापिलें मजलागुनी ॥
तरी या शापाची धुणी ॥ कैसेन होय ॥१८॥
मुनि ह्मणे दृष्टीं देखतां अनंत ॥ त्याचा लागेल पद्महस्त ॥
तैं होईल मनोरथ ॥ पूर्ण तुझा ॥१९॥
मग तो इंद्रद्युम्न नृपती ॥ जाहला गजेंद्र हस्ती ॥
त्रिकूट नामें महापर्वतीं ॥ समुद्रतीरीं ॥१२०॥
ऐसे क्रमिले शत संवत्सर ॥ सवें करिणी आणि कुंजर ॥
तयां घेवोनि मेळकार ॥ आला उदकासी ॥२१॥
ऐसा तो सह परिवारीं ॥ उदका आला सरोवरीं ॥
तंव गज धरिला भीतरीं ॥ मगरानें पैं ॥२२॥
चरण आसुंडी कुंजर ॥ तंव अधिकचि वोढी मगर ॥
महाहस्ती लागले सहस्त्र ॥ परि न सोडी ॥२३॥
येरु आला काकुळती ॥ तंव आठवली पूर्वभक्ती ॥
मग चित्तीं आळविला श्रीपती ॥ जन्मांतरींचा ॥२४॥
तेथें मांडिला स्तुतिधांवा ॥ धांव धांव गा वैकुंठ देवा ॥
या मगराच्या मुखाकरवां ॥ करीं वेगळा ॥२५॥
जयजयाजी अभयंकरा ॥ गरुडध्वजा पीतांबरा ॥
शंख चक्र पद्म गदाधरा ॥ करमंडिता ॥२६॥
जयजयहो अनाथनाथा ॥ महाकाळा प्राणधाता ॥
धांव धांव गा अनंता ॥ शेषशयना ॥२७॥
तंव तो कृपेचा सागर ॥ गांजिला देखोनि गजेंद्र ॥
गरुडेंसिं आला वेगवत्तर ॥ सरोवरीं त्या ॥२८॥
गजेंद्र येतां काकुळती ॥ नेत्रीं देखिली मंगळमूर्ती ॥
श्रीवत्सलांछन वैजयंती ॥ कंठीं कौस्तुभ ॥२९॥
शंख चक्र गदा कमळ ॥ कंठीं वैजयंती माळ ॥
प्रसन्नवदन वरी झळाळ ॥ पीतांबराचा ॥१३०॥
ऐसा पावला श्रीअनंत ॥ हस्तीसि वोढी मदोन्मत्त ॥
तंव आला मगरासहित ॥ बाहेरि देखा ॥३१॥
मग तो झाला दिव्यशरीर ॥ हरपले पूर्व भावाचे विकार ॥
तंव पावले हरिकिंकर ॥ विमान घेवोनी ॥३२।
देवें उद्धरिला तोही मगर ॥ शापें जाहला होता जलचर ॥
ते गजेंद्र गंधर्ववीर ॥ विमानी बैसविले ॥३३॥
ऐसा उद्धरिला गजेंद्र ॥ तो द्राविडदेशींचा नृपवर ॥
तरी त्या इंद्रद्युम्ना ऋषेश्वर ॥ कोपला ऐसा ॥३४॥
तरी ऐशापरी गा भारता ॥ शुक्रें शापिलें दैत्यनाथा ॥
पूजा करितां गोपिनाथ ॥ बळि पावला बंधन ॥३५॥
देवासि ह्मणे बळिराजा ॥ स्वर्गीं आहे आमुचा आजा ॥
तो विनवील गरुडध्वजा ॥ आपें आपणची ॥३६॥
मग ह्मणे पाव गा प्रल्हादा ॥ मज झाली येवढी बाधा ॥
वरुणपाशीं विनापराधा ॥ बांधलों असें ॥३७॥
ऐसें स्मरण केलें काहीं ॥ तंव तो आला लवलाहीं ॥
तेणें बळि देखिला पाईं ॥ भगवंताचे ॥३८॥
बळीनें देखिला प्रल्हाद ॥ तंव तो जाहला सद्गद ॥
आणि प्रल्हादही वाचामंद ॥ जाहला तेव्हां ॥३९॥
मग बोले प्रल्हाद करुणा ॥ ह्मणे धांव गा चतुरानना ॥
विनवोनियां नारायणा ॥ सोडवीं बळीसी ॥१४०॥
तंव आला चतुरानन ॥ प्रल्हाद देखे दीनवदन ॥
आणि बळीसि केलें बंधन ॥ वरुणपाशीं ॥४१॥
ब्रह्मा ह्मणे गरुडध्वजा ॥ हा सत्वधीर बळिराजा ॥
येणें बोलिला बोल तुझा ॥ दीधला असे ॥४२॥
प्रल्हाद तुझा प्रीतिमंतु ॥ हे तरी जगप्रसिद्ध मातु ॥
त्याचा बळि हा असे नातु ॥ तुझा सेवक ॥४३॥
आतां प्रल्हादा देईं उचित ॥ बळि अन्याई नव्हे सत्य ॥
हे राज्य मागांचि समस्त ॥ दीधलें तुज ॥४४॥
तूं कृपाळुवा श्रीहरी ॥ आणि प्रल्हादाचा कैंवारी ॥
तरी बळिबंधनाची दोरी ॥ सोडीं आतां ॥४५॥
कृपा आली नारायणा ॥ मग बोले चतुरानना ॥
बळि सोडिला म्यां बंधना ॥ पासोनियां ॥४६॥
जयावरी माझी प्रीती ॥ त्याची मी हरीन सर्व संपत्ती ॥
निःस्पृह झालिया मुक्ती ॥ देणें तया ॥४७॥
कीं धनराज्याचेनि मदें ॥ ते न पावती ममपदें ॥
जैसा ज्वरित कुपथ्यमदें ॥ सांडी जीवा ॥४८॥
जरी करिती धनकल्पना॥ तरी राज्य देईं भक्तजनां ॥
हे कर्मींची विवंचना ॥ ब्रह्मीं तो उदासी ॥४९॥
जयां मागणें संतति संपत्ती ॥ त्यांहीं वोळंगावा पशुपती ॥
आमुची काय अल्पमती ॥ मुक्तीच देणें ॥१५०॥
याचा पाहिला निर्धार ॥ याचिये सम नाहीं उदार ॥
ज्याचे द्वारीं मी स्वकर ॥ वोडविला दाना ॥५१॥
आणि ह्मणे शारंगधर ॥ अमरावतीसि पाठवूनि इंद्र ॥
आतां बळी केला राज्यधर ॥ पाताळींचा ॥५२॥
अमरां देवोनि अमरावती ॥ प्रल्हादासि ह्मणे श्रीपती ॥
तुह्मीं रहावें गा समस्तीं ॥ पाताळासी ॥५३॥
बळीसि ह्मणे श्रीहरी ॥ आतां राज्य निर्भय करीं ॥
तुजजवळी निरंतरीं ॥ असेन मी ॥५४॥
बळि ह्मणे गा नारायणा ॥ येथें आह्मां काय भोजना ॥
तें सांगा जगज्जीवना ॥ आपुलें मुखे ॥५५॥
मग ह्मणे त्रिविक्रम ॥ जो वेदमंत्रेंविण धर्म ॥
तो तुह्मीं कीजे सकाम ॥ निरंतरीं ॥५६॥
आणि प्रतिवर्षीं दिपवाळि ॥ तैं तुझा आनंद भूमंडळीं ॥
अभ्यंग सौभाग्याचे मेळीं ॥ स्नानदानें ॥५७॥
इंद्रासि तुह्मीं केली चेष्टा ॥ ह्मणोनि मी जाहलों धाकुटा ॥
आतां ही करितां हटा ॥ पावसी दंड ॥५८॥
मग देवें दाखविलें बिळ ॥ तेव्हां पाताळा गेले सकळ ॥
बळि प्रल्हाद दैत्यकुळ ॥ राणि कुमरांसीं ॥५९॥
पुढें कितियेका काळीं ॥ अंतरीं इच्छा उपजली बळी ॥
कीं वैकुंठ सोडोनि पाताळीं ॥ राहिलों मी ॥१६०॥
आतां आह्मी झालों सबळ ॥ सांचलेंसे राज्यकुळ ॥
तरी अमरावती घेवों अर्धपळ ॥ नलगे आह्मां ॥६१॥
ऐसें बोलिला उत्तर ॥ तंव वरुणपाश पावले थोर ॥
बांधोनि पाडिलें शरीर ॥ धरणीवरी ॥६२॥
येथें दूषण न ठेवावें श्रोतां ॥ हे हरिवंशींची नागव्यथा ॥
वरुणपाशीं श्रीभागवता ॥ अष्टमस्कंधीं ॥६३॥
ते बळीसि उपजे व्यथा ॥ प्रयत्‍न नचले सर्वथा ॥
तंव पुढां देखिला अवचिता ॥ नारदमुनी ॥६४॥
बळी आणि दुजा प्रल्हाद ॥ तिसरा ब्रह्मसुत नारद ॥
तेथें जाहला वाग्वाद ॥ संगम तो ॥६५॥
देखोनि बळीची आपदा ॥ नारद ह्मणे गा प्रल्हादा ॥
हरिस्मरणा विण बाधा ॥ न टळे याची ॥६६॥
तुह्मीं निघतां पाताळीं ॥ काय बोलिला श्रीहरी ॥
तुवां इंद्रपदाची बळी ॥ न करावी कथा ॥६७॥
त्याचा जाहला आज्ञाभंग ॥ ह्मणोनि कोपला श्रीरंग ॥
त्यावांचोनि हा भुजंग ॥ ना तुटे कदा ॥६८॥
तरी करीं पां स्मरण ॥ ध्यान कीर्तन आणि नमन ॥
मग तुटोनि सर्पबंधन ॥ देखसी रुप ॥६९॥
तंव बळी करी स्तुती ॥ जयजयाजी कमळापती ॥
देवा गजेंद्राचिये गतीं ॥ पावें मज ॥१७०॥
कीं आकाश आणि धरणी ॥ तेज पवन आणि पाणी ॥
विश्वबंधना तवकरणी ॥ तरी तुटो बंधन ॥७१॥
जयजयाजी सर्वेशा ॥ अंबरीषा कोपला दुर्वासा ॥
त्यापरि सत्य करोनि तैसा ॥ पावें मज ॥७२॥
तूंचि सूक्ष्म आणि स्थूळ ॥ त्रिगुण आणि अकळ ॥
हा असे सत्यश्रुतिबोल ॥ तरी पावें वहिला ॥७३॥
तंव इतुक्या अवसरीं ॥ गरुडासहित मुरारी ॥
आला बळीचिये द्वारीं ॥ वैकुंठींहोनी ॥७४॥
अंबरीषा कोपतां दुर्वासा ॥ तेव्हां पावला गर्भवासा ॥
तोचि पावला नागपाशा ॥ बळीचिये ॥७५॥
गरुडाचिया पंखवातें ॥ बळि मुक्त झाला बंधनातें ॥
मग विनविलें दैत्यनाथें ॥ श्रीहरीसी ॥७६॥
बळि ह्मणे गा हृषीकेशी ॥ थोर पीडलों नागपाशीं ॥
तरी मजपासोनि अहर्निशीं ॥ नवजावें तुवां ॥७७॥
तैं पासोनि बळीचे द्वारीं ॥ सदा रक्षण असे श्रीहरी ॥
तोचि दुर्वासें द्वापारीं ॥ आणिला द्वारके ॥७८॥
परि बिळामध्यें येक कोटी ॥ सुदर्शनाचि फिरे घरटी ॥
जैसी वत्सालागीं श्वासदाटी ॥ धेनु जाय ॥७९॥
मुनि ह्मणे गा भारता ॥ त्वां पुसिली बळीची कथा ॥
तरी त्या बळीसि आणि अनंता ॥ ऐसी प्रीती ॥१८०॥
ऐसा जाहला वामनावतार ॥ देवदैत्यां रणसागर ॥
पुण्यराशी मेरु थोर ॥ उपमा थोरीं ॥८१॥
ऐसी असे हे धर्मकथा ॥ उद्धरे श्रोता आणि वक्ता ॥
पीडा पराजय सर्वथा ॥ न पावे कांहीं ॥८२॥
अपुत्रिकांसि पुत्रवृद्धी ॥ निर्धनासि धनाची सिद्धी ॥
जन्ममरणाची व्यथा व्याधी ॥ बाधों न शके ॥८३॥
श्रवणें नासती त्रिविध ताप ॥ ईश्वर जोडे आपें आप ॥
भक्ति ज्ञान आनंद अमूप ॥ वामनकीर्तनें होय पैं ॥८४॥
तेणें देखिलीं गंगा सागरु ॥ द्वादशलिंगें आणि मेरु ॥
जेणें ऐकिला पुण्यविचारु ॥ वामनाचा ॥८५॥
आतां असो हा बळिवामन ॥ पुढां सांगेल वैशंपायन ॥
तें परिसावें चित्त देऊन ॥ ह्मणे कृष्णयाज्ञवल्की ॥८६॥
इति श्रीकथाकल्पतरु ॥ द्वितीयस्तबक मनोहरु ॥
संपूर्ण वामन अवतारु ॥ सप्तमो‍ऽध्यायीं कथियेला ॥१८७॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ शिवंभवतु ॥