॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ ॥
मुनीसि ह्मणे जन्मेजयो ॥ तुमचेनि जाहला पापक्षयो ॥ तरी करोनि कृपालाहो ॥ पुढील चरित्र सांगिजे ॥१॥
मग वैशंपायन बोलत ॥ ऐकें राया सावचित्त ॥ कर्णपर्वींचा वृत्तांत ॥ सुकृत अमित होय जेणें ॥२॥
द्रोण पडलिया समरंगणीं ॥ कौरव समस्त मिळोनी ॥ कर्ण सेनापति करोनी ॥ युद्धलागी उठावले ॥३॥
हें हस्तनापुरीं संजय ॥ घृतराष्ट्रा निवेदिता होय ॥ कर्णादिकांचा रणीं क्षय ॥ विस्तरेंसीं ॥४॥
ह्मणे नारदादिकांचा उपदेश ॥ तुह्मां मानला सदोष ॥ तया परिपाकाचा संतोष ॥ जाहला ऐसा ॥५॥
भीष्मद्रोणाचेनि शोकें ॥ धृतराष्ट्र सांडिला विवेकें ॥ पांडवांचेनि अतिरेकें ॥ द्विगुणदुःखी ॥६॥
ह्मणे संग्रामी पडतां द्रोणाचार्या ॥ मग काय करी दुर्योधन ॥ तो कर्णवृत्तांत संपूर्ण ॥ सांगें संजया ॥७॥
यावरी संजय ह्मणे राया ॥ रणीं पडिला द्रोणाचार्या ॥ मग कौरव मिळोनियां ॥ गेले कर्णाजवळी ॥८॥
देखोनि द्रोणार्कविनाश ॥ लोपला कौरवमदप्रकाश ॥ ह्मणोनि दुर्योधन निराश ॥ जयीं जाहला ॥९॥
वीरांची दुर्दशा देखोन ॥ दीनवाणी बोल दुर्योधन ॥ कीं आमुचें अभिमानजीवन ॥ कर्ण तूंचि आहेसी ॥१०॥
तरी समरीं जय पराजय ॥ वीरां अनियत असे उमय ॥ ऐसें असतां युद्धसमय ॥ प्रवर्तवावा ॥११॥
अश्वत्थामा येवोनि ह्मणे ॥ ऐकें राया माझें बोलणें ॥ आतां अगत्य संग्राम करणें ॥ पांडवांसी ॥१२॥
आपुला मित्र कर्णवीर ॥ ज्याचे निर्फळ नव्हती शर ॥ तो धीरवंत झुंजार ॥ असतां मय कायसें ॥१३॥
सेनानायक सूर्यसुत ॥ करील रिपूसैन्या निःपात ॥ कौरवां जयदातां समर्थ ॥ हाचि होय ॥१४॥
ऐसें बोले द्रोणपुत्र ॥ ऐकतां तोषला गांधार ॥ मग सेनापती कर्णवीर ॥ केला अभिषेकोनी ॥१५॥
समरीं भीष्में पितामहें ॥ पांडवीं रक्षिलें स्नेहें ॥ द्रोणेंही शिष्यमोहें ॥ नाहीं केलें निर्वाण ॥१६॥
ऐसें अश्वत्थामा बोलिला ॥ ऐकोनि कर्ण संतोषला ॥ रायें सेनापती केला ॥ प्रार्थोनि नानापरी ॥१७॥
कर्णेही उत्साहवचनीं ॥ राजा संतोषविला तेक्षणीं ॥ गांधारें कर्णोत्साह जाणोनी ॥ सैन्य केलें सन्नद्ध ॥१८॥
तें प्रातःकाळीं चातुरंग ॥ वाहनें शस्त्रें ध्वजादि अभंग ॥ सज्जतां देखोनि अनेग ॥ आवेश चढिला सैनिकां ॥१९॥
ते परस्परें बोलती ॥ कीं कर्ण करील पांडवां शांती ॥ आजि भीष्मद्रोण असती ॥ जाणों जीवंतची ॥२०॥
कां जे हा कुडावील तयां ॥ ऐसें भासे यासि देखोनियां ॥ तंव शंखवादन कर्ण‌आर्या ॥ करिता जाहला ॥२१॥
लागलिया दुंदुभी भेरी ॥ नानावाद्यें रणमोहरीं ॥ कर्ण मकराकर कुसरी ॥ व्यूह रचिता जाहला ॥२२॥
स्वयें मकरमुखी कर्णवीर ॥ शकुनी उलुक दोनी नेत्र ॥ अश्वत्थामा मकरशिर ॥ ग्रीवे सहोदर समस्त ॥२३॥
मध्यभागीं दुर्योधन ॥ वामापादीं कृतवर्मा जाण ॥ गौतमपुत्र दक्षिणचरण ॥ वामपादीं शल्य तो ।२४॥
दक्षिण‍अनुचरणीं सुषेण ॥ आणि दुसरा चित्रसेन ॥ चित्र पुच्छभागीं जाण ॥ स्थापिले सैन्यासह ॥२५॥
ऐसी व्यूहरचना देखोनी ॥ धर्म पार्था ह्मणे तेक्षाणीं ॥ कीं हें कौसवसैन्य जाणीं । निःसार समस्त ॥२६॥
यांत देवदैत्यां भयंकर ॥ एक कर्णाचि महावीर ॥ याचा केलिया संहार ॥ सिद्धि जाईल मनोरथ ॥२७॥
ऐसा धर्मशब्द आयकिला ॥ पार्थ उत्साहयुक्त जाहला ॥ मग ससैन्य व्यूह रचिला ॥ चंद्राकार देखा ॥२८॥
व्य़ूहा दक्षिणे धृष्टद्युम्र ॥ वामभागीं भीमसेन ॥ मध्यें राहिला अर्जुन ॥ अभंगपणें ॥२९॥
पृष्ठभागीं युधिष्ठिर ॥ नकुळसहदेव पांचाळीकुमर ॥ आणि चक्ररक्षक वीर ॥ पांचाल्य उत्तमौजा ॥३०॥
ऐसी उभयदळरचना ॥ ऐकें अंबिकानंदना ॥ युद्ध प्रवर्तले दारुणा ॥ परस्परेंसी ॥३१॥
अश्व रथ कुंजरांवरूनी ॥ शस्त्रें पडती कवण गणी ॥ जैसीं नक्षत्रें गगनींहुनी ॥ मेदिनीवरी रिचवती ॥३२॥
तेव्हां धृष्टद्युम्र शिखंडी ॥ सात्यकी प्रतिविंध्यादि प्रौढी ॥ उठावले कापखंडीं ॥ राजभारा सन्मुख ॥३३॥
व्यूहवामभागस्थित ॥ भीमसेन उठावला त्वरित ॥ शोभे जैसा आदित्य ॥ उदयाचळीं ॥३४॥
त्याचें वोडण सुंदर ॥ जैसें ताराव्याप्त अंबर ॥ ऐसा भीम देखोनि समोर ॥ आला क्षेमधूतीं ॥३५॥
तेणें भीमसेन पाचारिला ॥ तोही कुंजरारुढ भला ॥ दोघां सग्रांम थोर जाहला ॥ हस्तीवरोनी ॥३६॥
भीमसेनें गदाघातीं ॥ भूमें पाडिला क्षेमधूर्ती ॥ भयकंर देखोनि भीमाकृती ॥ शत्रुसेना विखुरली ॥३७॥
इकडे उठावला कर्ण ॥ तंव नकुळ भीमसेन ॥ तयासामोरे जाऊन ॥ झुंजते जाहले ॥३८॥
प्रतिविंध्यावरी चित्र ॥ चालिला धर्मावरी गांधार ॥ तंव उठावला धनुर्धर ॥ समसप्तकगणांवरी ॥३९॥
धृष्टद्युम्र कृपचार्या ॥ कृतवर्मा शिखंडिया ॥ ऐसें द्दंद्दयुद्ध त्या समया ॥ आरंभलें महघोर ॥४०॥
तेव्हां विंदानुविंद उमय ॥ आणि ससैन्य कैकेय ॥ हे सात्यकीयें धरणीये ॥ पाडिले देखा ॥४१॥
श्रुतकर्में चित्रसेन मारिला ॥ प्रतिविध्यें चित्र पाडिला ॥ तंव भीमाद्रौणीसिं मांडला ॥ नानाविध संग्राम ॥४२॥
भीमें ललाटीं द्रौणी भेदिला ॥ येरु किंशुकाऐसा शोभल ॥ मग बाणसंघ मोकलिला ॥ भीमावरी ॥४३॥
उभयवीरांच्या शस्त्रास्त्रीं ॥ प्रकाश भरला गगनोदरीं ॥ उल्कपात भ्रांति थोरीं ॥ देव पाहों पातले ॥४४॥
ते ह्मणती येकमेंका ॥ येरयुद्धें अभियुद्धें देखा ॥ परि हें अतियुद्ध आइका ॥ अदृष्ट पूर्वापरीं ॥४५॥
ऐसे निर्वाण झुंजिन्नले ॥ दोघेही शेवटीं मूर्छागत पडिले ॥ परस्परीं सैन्ये नेले ॥ रथीं वाहोनी ॥४६॥
इकडे समसप्तकगणेंसीं ॥ पार्थ युद्ध करी आवेशीं ॥ ते जिंकितां कौरवांसीं ॥ वर्तला हाहाःकार ॥४७॥
देवीं पार्थस्तुति केली ॥ थोर पुष्पवृष्टी जाहली ॥ हे असह्य स्थिति जाहली ॥ अश्वत्थामेयासी ॥४८॥
मग तो सावध हो‍उनी ॥ कृष्णार्जुनांप्रति येउनी ॥ मागता जाहला याचोनी ॥ युद्ध देखा ॥४९॥
हें ऐकोनियां पार्थ ॥ श्रीकृष्णासी असे बोलत ॥ कीं उभयतीं समसप्तकनिःपात ॥ करणें पाशजाळें ॥५०॥
ऐसा संकल्प आपुला आहे ॥ यांत हा ब्राह्मण प्रार्थिताहे ॥ तरी यासी करणें काय ॥ विचार देवां ॥५१॥
यांवरी तो स्वयें वनमाळी ॥ पार्थाप्रति ह्मणे वहिली ॥ येणें झूजारी याचिली ॥ तरी उठें याचिवरी ॥५२॥
ऐकत खेवीं चालिला पार्थ ॥ येरु दोघांसही विंधित ॥ चित्रयुद्ध द्रोणसुत ॥ करिता जाहला ॥५३॥
तयातेंही सांवरुन ॥ समसप्तकां वधी अर्जुन ॥ जैसा वडवानळ शोषी जीवन ॥ प्रळयकाळीं सिधूचें ॥५४॥
अश्र्वत्थामा बाणीं त्रासिला ॥ तो वाहनायुधभूषणीं भला ॥ पळोनियां जाताजाहला ॥ कर्णसैन्यांत ॥५५॥
सैन्या उत्तरभागीं तेवेळां ॥ थोर कोल्हाळ भविन्नला ॥ पाडंव भार अर्ध मारिला ॥ गजारूढें दंडधारें ॥५६॥
तंव अर्जुन आणि चक्रपाणी ॥ पांडवसैन्य व्याकुळ देखोनी ॥ तो गज कुंभस्थळीं बाणीं ॥ स्वर्णकिंकिणीक भेदिला ॥५७॥
तो शोभे जैसा पर्वत ॥ मस्तकीं औषधी तृणादियुक्त ॥ ज्यांचें सुवर्णकवच अत्यंत ॥ प्रकाशमान ॥५८॥
उलथोनि पडे हेमाद्रिशिखर ॥ ऐसा तो पाडिला कुंजर ॥ दंडधारही तदनंतर ॥ लोळविला धरणीये ॥५९॥
पाठीं तद्धंधु दंड नाम ॥ तोही मारिला करोनि संग्राम ॥ ऐसें देखोनि उग्रकर्म ॥ उठिले समसप्तक ॥६०॥
ते मेघवत् वर्षती शरीं ॥ अगम्य जाहली धरत्री ॥ परि पळविता जाहला दूरी ॥ वायुक्त पार्थ तयां ॥६१॥
तंव पार्थासि ह्मणे कृष्ण ॥ हा क्रिडाविलंब निष्कारण ॥ समसप्तकां मारोनि प्रयत्‍न ॥ करीं कर्णवधाचा ॥६२॥
ऐकोनि पार्थ उठावला ॥ तेव्हां कौरवराज आला ॥ थोर संग्राम करिता जाहला ॥ अर्जुनासवें ॥६३॥
अनेक योद्धें रथ हस्ती ॥ अश्व वाहने पदाती ॥ असंख्य पाडिले बाणघातीं ॥ परस्परांहीं ॥६४॥
इकडे पांड्य मलयध्वज वीर ॥ करिती कौरवसैन्यसंहार ॥ तें देखोनि द्रोणपुत्र ॥ करी प्रतिज्ञा गांधारेंसीं ॥६५॥
आतां करीन यांचा घात ॥ ह्मणोनि आला विंधित ॥ पांड्यराजा पाडिला तेथ ॥ द्रोणपुत्रें ॥६६॥
पांड्य मारिला देखोन ॥ वेगें पातले कृष्णार्जुन ॥ तंव त्यांप्रती धर्म येवोन ॥ बोलता जाहला ॥६७॥
आजी कौरवांचें दळ ॥ अश्वत्थामें केलें सबळ ॥ तरी जय दीसतो दुर्मिळ ॥ आपणालागीं ॥६८॥
हें ऐकोनि पाडंववीर ॥ एकदांचि उठिले समग्र ॥ मांदिला सकळसैन्यसंहार ॥ कौरवांसी ॥६९॥
धडधडाट प्रवर्तला ॥ वाजंत्रीं भूगोल कांपला ॥ अश्वकुंजरीं ध्वनि केला ॥ हिंसकार ॥७०॥
कितीएक वीर तेक्षणीं ॥ धृष्टद्युम्रावरी तुटोनी ॥ पडिले दाक्षिणात्यादि जाणीं ॥ अंगवंग मागध ॥७१॥
सहदेवें अंगाप्रती ॥ युद्ध मांडिलें निर्घातीं ॥ तो नकुळें वारोनि प्रीतीं ॥ स्वयें त्यावरी उठावला ॥७२॥
अर्धचंद्र बाण प्रेरिला ॥ तेणें अंगाचा शिरश्‍छेद केला ॥ इकडे सहसेवो धाविन्नला ॥ गजदळावरी ॥७३॥
खड्गभूघरवज्रघातीं ॥ असंख्य चूर्ण केले हस्ती ॥ अशुद्धनद्या वाहावती ॥ खळखळाटें ॥७४॥
तो सहदेव सरोष देखोन ॥ धांवत आला दुःशासन ॥ संग्राम वर्तला दारुण ॥ परस्परेंसीं ॥७५॥
तेणें थोर वृष्टी करोनी ॥ सहदेव पीडिला बाणीं ॥ परि तो व्याकुळत्व सांडोनी ॥ प्रेरिता जाहला प्रखरशर ॥७६॥
तो दुःशासनाचें कवच हृदय ॥ मेदोनि प्रवेशला धरणीये ॥ जेवीं फणिवर वेगें जाय ॥ वारुळाप्रती ॥७७॥
मग सारथियें दुःशासन ॥ राजभारांतनेला वाहून ॥ इकडे नकुळें घेतला प्राण ॥ कौरवदळाचा ॥७८॥
तो सैन्यक्षय देखिला ॥ ह्मणोनि कर्ण धाविन्नला ॥ परि नानापरी निर्भार्त्सिला ॥ माद्रिकुमरें ॥७९॥
ह्मणे तूं अनर्थमूळ पापिया ॥ तुझेनि कौरव गेले क्षय ॥ यावरी कर्ण ह्मणे तया ॥ कांरे वृथा बोलसी ॥८०॥
पुरुषार्थ करोनि बोलिजे ॥ तेंच बोलणें जगीं साजे ॥ तंव येरें विंधिला वोजें ॥ त्रिशतबाणीं ॥८१॥
कर्ण मूर्छागत पाडिला ॥ देखोनि देवां विस्मत जाहला ॥ परि सावध होवोनि उठिला ॥ कर्णवीर ॥८२॥
तेणें क्रोधें बाण सोडिले ॥ नकुळालागीं थोर पीडिलें ॥ अश्वसारथी मारिले ॥ केला निःशस्त्र ॥८३॥
मग धनुष्य कंठीं घातलें ॥ वेगें आपणापें ओढिलें ॥ आणी त्याप्रती काय बोले ॥ सुर्यात्मज ॥८४॥
अरे युद्ध करावें समानेंसीं ॥ न झुंजावें बळाधिकेंसी ॥ झुजसी तरी अवस्था ऐसी ॥ पाविजे मुर्खा ॥८५॥
आतां कृष्णार्जुनापें जाय ॥ संग्रामार्थ पाठवीं लाहें ॥ ऐसें बोलोनि कर्णें शौर्य ॥ सोडिया नकुळ ॥८६॥
कुंतिये ह्मणितलें होतें ॥ कीं न मारावें माद्रिसुतातें ॥ त्या आठवूनि मातृवाक्यातें ॥ सोडिला नकुळ ॥८७॥
तेथोनि कर्ण चालिला ॥ धर्मभारावरी उठावला ॥ बाणवृष्टी करिता जाहला ॥ अग्निप्राय ॥८८॥
जैसें दावानळ जाळी वन ॥ तैसें दग्ध कलें सैन्य ॥ कितीयेक पतंग प्राय होऊन ॥ सामावले तेथें ॥८९॥
युद्ध जाहलें दोनी दळांसीं ॥ रथी रथियां अश्व अश्वेसीं ॥ पायद झंजती पायदेंसी ॥ कुंजरांसी कुंजस ॥९०॥
अतिनिकुरें झुंजती ॥ कबंधे नृत्य करिताती ॥ नुसतींच धडें मारिती ॥ सशस्त्रवीरां ॥९१॥
कर्णें पांचाळवीरां पाडिलें ॥ अर्जुने त्रिगर्त मारिले ॥ मीमें जीवें कौरव घेतले ॥ तये वेळां ॥९२॥
आपपर नोळखवती ॥ तंव मावळत गभस्ती ॥ उरले दळ स्वस्थानाप्रती ॥ गेलें आपुलिया ॥९३॥
यानंतरें अपूर्व कथा ॥ वैशंपायन सांगेल मारता ॥ ती ऐकावी सकळ श्रोतां ॥ ह्मणे मधुकरकवी ॥९४॥
इति श्रीकथाकल्पतरु ॥ एकादशस्तबक मनोहरु ॥ कर्ण प्रथमदिनयुद्धप्रकारु ॥ द्वितीयोध्यायीं कथियेला ॥९५॥
॥ श्रीजगदीश्वरार्पणमस्तु ॥ ॥ शुभं भवतु ॥