श्रीगणेशाय नमः
मुनीसि ह्नणे जन्मेजयो ॥ वैशंपायना तूं मतीचा डोहो ॥ तरी एक फेडावा संदेहो ॥ माझिये मनींचा ॥१॥
आह्मी कुरुचे वंशजात ॥ असोनि कां ह्नणसी भारत ॥ या बोलाचा निश्वयार्थ ॥ सांगिजे मज ॥२॥
मग बोलिले ऋषीश्वरु ॥ भरताहूनि आरुता कुरु ॥ भरत तुमचा मुख्य पितरु ॥ तें ऐक आतां ॥३॥
विश्वामित्र महामुनी ॥ ज्याचे तपा न पुरे धरणी ॥ तें जाणोनि वज्रपानी ॥ जाहला भयाभीत ॥४॥
त्याचिये तपाची करावी शांती ॥ ह्नणोनि मेनका पाचारी सुरपती ॥ ह्नणे विश्वामित्रा देवोनि रती ॥ हरावें पुण्य ॥५॥
तये दोघे दीधले सांगाती ॥ मलयानील आणि रतिपती ॥ ऐशीं तिघें आलीं शीघ्रगती ॥ हिमगिरीसी ॥६॥
तेथें देखिला गाधिपुत्र ॥ जो दुसरा सृष्टि करणार ॥ इंद्रियां करोनि संहार ॥ समाधिसिंधू तो ॥७॥
ऐसें तप जाणोनि दुस्तर ॥ वसंतें श्रृंगारिले तरुवर ॥ सुगंधकुसुमांवरी भ्रमर ॥ घालिती झेंपा ॥८॥
कोकिळा मयुरां चातकां ॥ चर्चा होती येकमेकां ॥ मध्ये दावितसे झुळुका ॥ मलयानिळ तो ॥९॥
ऐसा ऐकोनियां गजर ॥ तेणें चेतावला विश्वामित्र ॥ दृष्टीं करीतसे न्याहाळ ॥ वनस्थळीचा ॥१०॥
तंव मेनकेचे परिधाना ॥ वायूनें उडविलें दूरी वसना ॥ ऋषिरायें ते देखिली नग्ना ॥ तयेवेळीं ॥११॥
ऐसी ते देखिली नग्न ॥ तेणें ऋषीचें भ्रमलें मन ॥ मग कामातुर होवोन ॥ जाहला बोलता ॥१२॥
तूं स्वर्गीची सुरांगना ॥ सहज आलीस मृत्युभुवना ॥ तरी रती देवोनि मदना ॥ करावी तृप्ती ॥१३॥
ह्नणोनि धरिली वामकरीं ॥ तप विसरला ब्रह्मचारी ॥ मग ते सोळावर्षे खेचरीं ॥ भोगिली तेणें ॥ ॥१४॥
ऐसा नागविला ब्रह्मचारी ॥ तंव गर्भ जाणोनियां उदरीं ॥ मग तया त्यजोनि सुंदरी ॥ गेली मेनका स्वर्गातें ॥१५॥
जैसें स्तनीं आटतां पीयूषां ॥ मग जननी नावडे बालका ॥ कीं द्रव्य सरलिया गणिकां ॥ त्यजी वल्लभातें ॥१६॥
तैसी ते स्वर्वेश्या अप्सरा ॥ त्यजोनि गेली विश्वामित्रा ॥ आणि गर्भ सांडिला सुक्षेत्रा ॥ हिमगिरीसी ॥१७॥
तें कन्यारत्न गा भूपाळा ॥ जियेचें नाम शकुंतला ॥ मकरंदाचा देवोनि गरळा ॥ वांचविलें शकुंतांही ॥१८॥
तंव कण्व नामें महामुनी ॥ तेणें ते कन्या देखिली नयनीं ॥ मग नेली ऋषिभुवनीं ॥ शकुंतला ते ॥१९॥
ऐसी ते रुपें मनोहर ॥ वयसें जाहली उपवर ॥ अवयवीं उगवले अंकुर ॥ तारुण्याचे ॥२०॥
कोणे एके काळवेळां ॥ मठीं ठेवोनि शकुंतला ॥ ऋषी गेला गंगाजळा ॥ स्नानासि पैं ॥२१॥
तंव दुष्यंतराव सोमवंशी ॥ पारधी खेळतां वनासी ॥ तेणें कण्वाश्रमीं देखिली डोळसी ॥ शकुंतला ते ॥२२॥
तिची देखोनि स्वरुपता ॥ राया उपजली कामव्यथा ॥ मग वारु बांधोनिय वार्ता ॥ मांडिली तयेसी ॥२३॥
राव ह्नणे वो सुंदरीं ॥ तूं येकली कां वनांतरीं ॥ तुझे स्वरुपाचिये लहरीं ॥ व्यापिलें मज ॥२४॥
ते ह्नणे कण्व ऋषीश्वर ॥ माझा पिता आहे परिकर ॥ तो सकळही जाणे विचार ॥ वर्‍हाडिकेचा ॥२५॥
तंव तयेसि ह्नणे नृपवर ॥ मज दे आधीं रतिविचार ॥ मग प्रार्थीन ऋषीश्वर ॥ लौकिकासी ॥२६॥
तैं विधिमत्रें वो सुंदरी ॥ तुज पर्णीन महागजरीं ॥ परी आतां क्रीडोनि ये अवसरीं ॥ राखीं प्राण ॥२७॥
मी राजा आहें अयाचित ॥ परी आजि तुझा असें अतीत ॥ तरी कामें करुनियां तृप्त ॥ राखीं मजसी ॥२८॥
शकुंतला तो मानूनि विचार ॥ ह्नणे मज होईल जो कुमर ॥ तो करावा राज्यधर ॥ तुह्मी असतां ॥२९॥
तें मानवलें नृपनाथा ॥ कीं राज्य देईन तुझिये सुता ॥ ऐसी भाष दीधली भारता ॥ शकुंतलेसी ॥३०॥
यापरि देवोनि भाषदान ॥ मग प्रतिष्ठिलें गंधर्वलग्न ॥ शेजे ते अंगना भोगोन ॥ गेला दुष्यंतरावो ॥३१॥
तंव आला कण्वमुनी ॥ तेणें शकुंतला देखिली नयनीं ॥ परी अंतरीं जाणितली चिन्हीं ॥ पुरुषभोग्य ॥३२॥
मग ऋषी तोषला चित्तीं ॥ ह्नणे तुज कोण जोडला पती ॥ ते ह्नणे दुष्यंतरायें रती ॥ दीधली मज ॥३३॥
असो ते शकुंतला सुंदरी ॥ पतिसंगें जाहली गरोदरी ॥ नवमास भरतां समग्रीं ॥ प्रसवली पुत्रा ॥३४॥
जनकें वर्तविलें जातक ॥ तंव ग्रह देखिले अलोलिक ॥ कीं सकळरायां वरिष्ठ देख ॥ होईल हा ॥३५॥
तों जाहली गगनवाणी ॥ हा येकछत्री करील अवनी ॥ याचें नांव पढती पुराणीं ॥ ऋषीश्वर ॥३६॥
सातां वर्षाचा होतां पूर्ण ॥ तंव हस्ती व्याघ्र आणिल बांधोन ॥ मग नाम ठेविलें सर्वदमन ॥ कण्वें तयाचें ॥३७॥
तो व्याघ्राचा करोनि वारु ॥ वरी आपण होय स्वारु ॥ पुढें गजांचा पडिभारु ॥ लीलाविनोदें ॥३८॥
मग शकुंतले आणी कुमरा ॥ कण्वें धाडिलें हस्तनापुरा ॥ त्या दुष्यंतराय नरेंद्रा ॥ भेटावयासी ॥३९॥
सवें दीधले विद्यार्थी ॥ कीं सांगा तुमचीं पुत्रयुवती ॥ असो ऐकतां चमकला चित्तीं ॥ सभे दुष्यंत ॥४०॥
वैशंपायन ह्नणती भारता ॥ तो दुष्यंत परिभ्रमल ॥ चित्ता ॥ जैसा मदिरें माथा घेतां ॥ विसरे नरु ॥४१॥
मग तो ह्नणे दुष्यंत ॥ माझी स्त्री नव्हे हें सत्य ॥ साच मानाया पूर्ववृत्तांत ॥ होय कैसा ॥४२॥
शकुंतला ह्नणे जी नृपती ॥ आपुली भाक सत्य भारती ॥ पारधी समई वनाप्रती ॥ मंदिरीं घडला योग ॥४३॥
तें मज दीधलें भाकदान ॥ कीं पुत्रा देईन सिंहासन ॥ तें आजि लोपवितां वचन ॥ घडतील दोष ॥ ॥४४॥
बोलोनि सरे पाठिमोरा ॥ तो नरकीं पडे अधोरा ॥ विश्वासघातें गा नरेंद्रा ॥ नाहीं जय ॥४५॥
ऐशा अनेकीं धर्मनीतीं ॥ शकुंतलेनें बोधिला भूपती ॥ परी लागती दुष्यंतचित्तीं ॥ बोल तयेचे ॥४६॥
ज्यासी जयाची नाहीं चाड ॥ त्यासी वाटते ती बडबड ॥ जैसें तान्हेलें न साहे तोंड ॥ पाक्याचें ॥४७॥
ऐसेंही करितां भूपाळा ॥ परी न सोडीच शकुंतला ॥ ह्नणोनि राव रागें बोलिल ॥ तयेप्रती ॥४८॥
कीं ऐसियासी साक्ष असती ॥ ते वदवीं पां सभेप्रती ॥ तरीच हा माझा पुत्र हे युवती ॥ मानेल मज ॥४९॥
तंव ते ह्नणे सुंदरी ॥ पवनं आकाश आणि धरित्री ॥ आप सूर्य देव अंतरीं ॥ हे साक्षी माझे ॥५०॥
परि तो ह्नणे राव दुष्यंत ॥ हाही मज न गमे सिद्धांत ॥ तरी गगनवाचा वदतां सत्य ॥ मानीन मी ॥५१॥
भारता मग ते शकुंतला ॥ कर जोडोनि लावी निढळा ॥ आणि विनविती जाहली अबळा ॥ पंचभूतांतें ॥५२॥
कीं हा ममपती राजा दुष्यंत ॥ मी पत्नी हा याचाचि सुत ॥ हा बोल जरी असेल सत्य । तरी वदावें ये वेळी ॥५३॥
ह्नणोनि गेली लोटांगणी ॥ तों वाचा जाहली गगनीं ॥ कीं शकुंतला हे तुझी पत्नी ॥ आणि सर्वदमन पुत्र सत्य ॥५४॥
तेव्हां राव आनंदला मनीं ॥ ह्नणे म्यां लौकिकार्य केली उधडणीं ॥ मग लाविली वाद्यध्वनी ॥ नगरामाजी ॥५५॥
आनंदाचीं होती गायनें ॥ सुवासिनी करिती अक्षयवाणें ॥ कुमरा आलिंगी पुत्रपणें ॥ दुष्यंतरावो ॥५६॥
मग त्या नाम ठेविलें भारत ॥ कीं गगनभारती बोलिली सत्य ॥ जो दिंग्मंडळींचा विख्यात ॥ अजिंक्य सर्वी ॥५७॥
त्यापासाव होवोनि संतती ॥ वंश वाढला गा भुपती ॥ ह्नणोनि तुह्मां भारत ह्नणती ॥ पूर्वापर जन ॥५८॥
आतां असो हे वित्पत्ती ॥ तुवां पुसिलें गा भूपती ॥ तरी भारतांची उत्पत्ती ॥ ऐसियापरी ॥५९॥
आतां असो हे पूर्वील कथा ॥ धर्मराजा राज्य करितां ॥ विपावो घडला येक पार्था ॥ तें ऐक राया ॥६०॥
पांडव असतां शक्रप्रस्थीं ॥ तैं नारदे नेमिली रती ॥ तेणें धर्मे सकळ चालती ॥ पंडुपुत्र ॥६१॥
परी कोणे एके अवसरीं ॥ धर्मद्रौपदी असतां मंदिरीं ॥ भ्रमरमंचकाचे अरुवारीं ॥ दोघेंजणे ॥६२॥
तंव येके विप्राचीं गोधनें ॥ वळूनि नेलीं येकेजणें ॥ ती हाक ऐकतां धांवणें ॥ निघाला पार्थ ॥६३॥
परि शस्त्रे होती धर्ममंदिरीं ॥ तेणें पार्थ पडिला विचारीं ॥ कीं धर्म द्रौपदी असतां शेजेवरी ॥ प्रवेशू कैसा ॥६४॥
विधिभंगितां प्रायश्वित्त ॥ आणि गोधनें न सोडवितां नरकपात ॥ ह्नणोनि शस्त्रीं घातला हात ॥ धांवोनिया ॥६५॥
जंव हातीं वसविलें धनुष्यभाते ॥ तंव दोघे देखिली येकस्थितें ॥ मग रथीं बैसोनियां पार्थे ॥ सोडविली गोधनें ॥६६॥
परतोनि आलिया धनुर्धर ॥ धर्मासि करी नमस्कार ॥ ह्नणे मी अपराधी जी थोर ॥ जाईन तीर्था ॥६७॥
तंव धर्म ह्नणे गा पार्था ॥ मी ज्येष्ठबंधू जैसा पिता ॥ तरी अपत्यें काय येकांता ॥ येवोंनये ॥६८॥
धर्मनीतीनें पाहतां निषेधु ॥ परि तूं पुत्र जैसा धाकुटा बंधु ॥ ह्नणोनि इतुका न मानीं खेदु ॥ अवलोकनाचा ॥६९॥
येरु ह्नणे शेजे पांचाळी ॥ म्यां देखिली नेत्रकमळीं ॥ नारदवचनासि तयेकाळी ॥ विसरुं कैसा ॥७०॥
मग समस्तांसि करोनि नमस्कार ॥ तिर्था निघाला पार्थवीर ॥ प्रथम आला वेगवग्त्र ॥ हरिद्वारासी ॥७१॥
तेथें कश्यपाचा रेतजात ॥ सर्प नामें ऐरावत ॥ तया फणीचा महासुत ॥ कौरव नामें ॥७२॥
त्याची कन्या मनोहरी ॥ उलुपी नामें सुंदरीं ॥ ते असे गा उपवरी ॥ त्या गंगेमाजी ॥७३॥
तंव ते सहज गंगाजळीं ॥ अर्जुनें करितां आंघोळी ॥ उलुपीनें धरिला करकमळीं ॥ पतिभावें तो ॥७४॥
ते ह्नणे गा प्राणनाथा ॥ नेत्र शिणले वात पाहतां ॥ तरी मज पर्णी कां आतां ॥ ऐसें न करितां त्यजीन प्राण ॥७५॥
पार्थ ह्नणे वो सुंदरी ॥ मी नेमें असें ब्रह्मचारी ॥ बारावर्षे अवधारीं ॥ असे नेम ॥७६॥
मग सकळही समाचार ॥ उलुपीसि सांगे धनुर्धर ॥ तंव येरी ह्नणे हा वेव्हार ॥ द्रौपदीसींच ॥७७॥
येरी ह्नणे हो गुणनिधी ॥ हा द्रौपदीसीच असे विधी ॥ येरासी तरी नारदीं ॥ दूषिलें नाहीं ॥७८॥
ऐसें अनेकदृष्टातें ॥ अर्जुना प्रबोधिलें कांतें ॥ मग ते वरिली वीरें पार्थे ॥ तये वेळीं ॥७९॥
मग सर्वही सुगंधभार ॥ आणिक भोग परिकर ॥ श्रृंगारोनि भोगस्थळ ॥ विचित्र केलें ॥८०॥
ते महासंभोगसुंदरीं ॥ अर्जुनें भोगिली चारुगात्री ॥ तेणें आनंद झाला गात्रीं ॥ उभयांचिया ॥८१॥
मग तेथोनि होय निघता ॥ आला हिमगिरीपर्वता ॥ कुंतळदेशींचिया तीर्था ॥ केलें स्त्रान ॥८२॥
मग आला गंगासागरीं ॥ आणि प्रवेशला मणिपूरीं ॥ तेथें दृष्टी देखिली सुंदरीं ॥ अनुपम्य जे ॥८३॥
तेथें चित्रवाहन राजा सूर्यवंशी ॥ त्याची कन्या तेजोराशी ॥ चित्रांगी नामें डोळसी ॥ अलोलिक ॥८४॥
ते सप्तखणांचे गोपुरीं ॥ अर्जुनें क्रमित असतां नगरीं ॥ तेणें देखिली सुंदरी ॥ अकस्मात ॥८५॥
मूर्च्छनें गेला चांबारी ॥ आपण सांवरी ॥ ह्नणे हें रत्न सृष्टीवरी ॥ दुजें नाहीं ॥८६॥
हे तरी असे राजन्यका ॥ परि प्रवासियासी काय शंका ॥ भिक्षा मागतां रायारंका ॥ समान सर्व ।८७॥
ह्नणोनि आला राजभुवनीं ॥ तो रायें वोळखिला चिन्हीं ॥ ह्नणे तूं कोण कवणेगुणीं ॥ आलासि येथें ॥८८॥
तंव तो रायासि ह्नणे पार्थ ॥ मी तीर्थवासी असें सत्य ॥ परि तवकन्येस्तव अतीत ॥ आलों राया ॥८९॥
राव ह्नणे हो भगवाना ॥ मी प्रसन्न केलें त्रिनयना ॥ पुत्राभावीं या कन्यारत्ना ॥ पावलों मी ॥९०॥
तरी मज पुत्राची असे आस्था ॥ ह्नणोनि इच्छित देतों दुहिता ॥ तरी पुत्र देईल त्या जामाता ॥ देईन कन्या ॥९१॥
मग ह्नणे पंडुसुत ॥ हा तुमचा पुरवीन मनोरथ ॥ कीं प्रथम जो होईल सुत ॥ तो घ्यावा तुह्मीं ॥९२॥
तें मानवलें दोघांजणा ॥ मग कन्या दीधली अर्जुना ॥ आणी शेंस भरिली दोघांजणा ॥ चित्रवाहनरायें ॥९३॥
भारता तेथें पंडुकुमर ॥ तीनवर्षे जाहला स्थीर ॥ तंव चित्रांगीस जाहला पुत्र ॥ बभ्रुवाहन तो ॥९४॥
तयेसि मागील कथोनि कथा ॥ आज्ञा घेवोनि नृपनाथा ॥ अर्जुन जाहला निघता ॥ तेथोनियां ॥९५॥
ऐसा आला दक्षिणपंथें ॥ तेथें देखिलीं पंचतीर्थे ॥ परि वोस पडलीं निमित्तें ॥ भयास्तव ॥९६॥
तंव तेथें अकस्मातीं ॥ येक भेटला द्विजजाती ॥ अर्जुन ह्नणे गा वेदमूर्ती ॥ सांगा मज ॥९७॥
ऐसीं असोनि महातीर्थे ॥ कैसेन जाहलीं उपहतें ॥ तें सांगावें येकचिते ॥ मजप्रती ॥९८॥
द्विज ह्नणे गा धनुर्धरा ॥ येथे ग्रहो नामें जळचरा ॥ तो स्त्रान करितां जीवमात्रा ॥ करितो घात ॥९९॥
मग तें जाणोनि द्रूषण ॥ अर्जुनें तेथें केलें मार्जन ॥ तंव दोन्ही धरिले चरण ॥ ग्रहजातीयें ॥१००॥
चरण झाडितां पंडुनंदना ॥ तंव ग्रहजाती जाहल्या अंगना ॥ कीं ज्या मेलियाही मदना ॥ जीववूं शकती ॥१॥
तंव तो होवोनि विस्मित ॥ तयांसि पुसे पंडुसुत ॥ कीं तुह्मी जळग्रह व्हावया वृत्तांत ॥ काय जाहला ॥२॥
त्या ह्नणती गा धनुर्धरा ॥ आह्मी कुबेराच्या अप्सरा ॥ तपा ढाळितां ऋषीश्वरां ॥ पावलों शाप ॥३॥
कीं ग्रह व्हाल अगस्तितीर्थी ॥ मग पांडव द्वापारी जन्मती ॥ त्यांतील अर्जुनाचे स्पर्शीती ॥ याल स्वस्थानीं ॥४॥
तरी तूं आमुचा देहदात ॥ मग नमन करोनियां पार्था ॥ त्या गेल्या गगनपंथा ॥ पांचहीजणी ॥५॥
पार्थ तेथोनि जाहला निघता ॥ तंव भेटी झाली अर्जुनहनुमंता ॥ ते वाढली असे लोकवार्ता ॥ विलासासी ॥६॥
हें बोलिलें असे प्राकृत्ती ॥ परी नसे व्यासांची उक्ती ॥ येरव्हीं लिहितां काय ग्रंथीं ॥ करितों आळस ॥७॥
जैं खांडववन जाळी पार्थ ॥ तैं ध्वजी होता हनुमंत ॥ तैसाचि आणोनि दीधला रथ ॥ अग्निपुरुषें ॥८॥
आणि देवीं प्रळयकाळीं ॥ शस्त्रें ठेविलीं वरुणाजवळी ॥ तीं अर्जुना दीधलीं ते वेळीं ॥ अग्निपुरुषें ॥९॥
असो आतां गोकर्णरामेश्वरा ॥ करोनि आला प्रभास क्षेत्रा ॥ तेथें भेटला यादवेश्वरा ॥ कृष्णदेवासी ॥११०॥
तो कापडी परिलक्षणें ॥ अर्जुन वोळखिला नारायणें ॥ मग नमन क्षेमालिंगनें ॥ झालीं सकळां ॥११॥
कृष्ण ह्नणे सखया पार्था ॥ बारावर्षें कां सेविलें तीर्थी ॥ मग सांगितली सर्वकथा ॥ धर्मद्रौपदीची ॥१२॥
ह्नणोनियां गा सर्वेश्वरा ॥ म्यां केल्या तीर्थयात्रा ॥ त्या सफळ जाहल्या सर्वत्रा ॥ तवदर्शनें ॥१३॥
तंव कृष्ण ह्नणे गा पार्था ॥ बारावर्षें क्रमिलीं प्रायश्चित्ता ॥ तरी शुद्ध झालासी जयातीर्थी ॥ तीं सांगें मज ॥१४॥
मग ह्नणे धनंजयो ॥ देवा तूं सकळतीर्थाचा रावो ॥ परि देखिलीं तयांचा प्रभावो ॥ ऐक आतां ॥१५॥
प्रथम जटा पशुपती ॥ भगीरथा दीधली भागीरथी ॥ ते सप्तवा जाहली वातघातीं ॥ येतयेतां ॥१६॥
हरिदिनी आणि नंदिनीं ॥ सुचक्षा आणि पावनी ॥ या चार गा पश्विमवाहिनी ॥ गंगा पवित्र ॥१७॥
सीता सिंधू भागीरथी ॥ या पूर्वेस तिन्ही वाहती ॥ हे सप्तओघ गा श्रीपती ॥ वंदिले आपण ॥१८॥
हरिद्वार बद्रिकेदार ॥ कामाक्षी कांतीदुळ वैश्वानर ॥ माहुर मातुलिंग प्रथमकाळेश्वर ॥ आणि गंगासागर पैं ॥१९॥
हिंगुळा असापुरी नेपाळ ॥ जगन्नाथ पंढरी त्रिमल्ल ॥ रंगनाथ मल्लिकार्जुन हिमशैल ॥ आणि ज्योतिलिंगें पैं ॥१२०॥
पंपातीर्थ मथुरा रामेश्वर ॥ अनंतशयन विमळ जंबुकेश्वर ॥ शुक्लतीर्थ शूळपाणी हरिहर ॥ आणि गोदासागर पैं ॥२१॥
गोसमाधी गोकर्ण कन्याकुमरी ॥ काळस्त्री त्रिमल्ल ब्रह्मगिरी ॥ आणि पुण्यतीर्थ गोदावरी ॥ कृष्णासागरसंगम ॥२२॥
प्रयाग काशी कामरु ॥ अंबुअयोध्या मानस सरोवरु ॥ लोणारु रेणुका पंपासरोवरु ॥ आणि चित्रकूट पैं ॥२३॥
वेदपुर वंजरा काळिका ॥ कर्‍हाड काळहस्ती चंडिका ॥ प्रेतवहनी आदिअंबिका ॥ आणि गोरक्षी हटडी पैं ॥२४॥
येळोर येळराजकांती ॥ गया नर्मदा भागीरथी ॥ यमुना भीमा तपती ॥ आणि हपीविरुपाक्ष ॥२५॥
नैमिषारण्य महाभद्रकाळी ॥ शशिबिंदु विरुपाक्षकदली ॥ श्रीपाद सिंधुमती महाकाली ॥ आणि रामघांट पैं ॥२६॥
आदित्र्यंबक कोटेश्वर ॥ चंद्रगौतमी सिद्धमुरुडेश्वर ॥ स्वामी ज्वालामुखी कर्दमेश्वर ॥ आणि जयनारसिंह ॥२७॥
धूळखेट मलया सारणेश्वर ॥ वाई पुष्कर महाबळेश्वर ॥ सिद्धवंशकर नारायण धामेश्वर ॥ महापवित्र ॥२८॥
निवृत्तिसंगम नाशिकवरापर्वत ॥ प्राचीभास्कर नारसिंहपर्वत ॥ जटाशंकर सिद्धपुर सत्य ॥ आणि वासरसरस्वती ॥२९॥
चंपकारण्य गंडिका तुळजारामेश्वर ॥ नागपाटण पीटपुर सिद्धेश्वर ॥ त्रिचनापल्ली खांडेपाखाळ लक्ष्मणेश्वर ॥ शिवकांची आणि विष्णुकांची ॥१३०॥
गुप्तप्रयाग कुरुक्षेत्र अंबुवन सुंदर ॥ काश्मीर क्षिप्रा चंडिकेदार ॥ मंजरथतीर्थी बिल्वेश्वर ॥ नांदें दत्तात्रेय पैं ॥३१॥
नीळकंठ खेटक वैतरणी ॥ सुरनदी शंखोद्धारस्था कामिनी ॥ मूळमाधव कनकेश्वर चक्रपाणी ॥ आणि पंचतीर्थे पैं ॥३२॥
जयंती गोमती धारेश्वर ॥ जुनागड वेदवती गौतमेश्वर ॥ तुंगभद्रा कावेरी भुलेश्वर ॥ आणि ताम्रपर्णी पैं ॥३३॥
अहिरावण कोण कोल्हापुर ॥ महिरावण प्रणिता नादपुर ॥ भ्रमरअंबा गोरक्षीपुर ॥ आणि गोरक्षीमठी पैं ॥३४॥
मूळतापी राजमहेंद्रा काळिजरु ॥ लंका चांगदेव कुवचेश्वरु ॥ नगरमांधाता जंजावर मोरेश्वरु ॥ मल्लारी ह्नाळसा पैं ॥३५॥
गुप्तकेदार चोरभगवती ॥ मलबार कालिकोट गोमती ॥ सर्वोद्धार धर्मपुर द्वारावती ॥ देखिली आतां ॥ ॥३६॥
आलापुर जोगेश्वरी देवी ॥ कलंकेश्वरी विराटदेवी ॥ हस्तनापुर उष्णबावी ॥ आणि चरण तुझे ॥३७॥
आणिकही उपतीर्थी ॥ स्नानें केलीं असंख्यातां ॥ परि तवदर्शनें अखिलदुरितां ॥ जाहलों वेगळा ॥३८॥
ह्नणाल हें नव्हे ऋषिवचन ॥ परि ताटीं वाढितां मुख्यान्न ॥ मग शाखा अनेकपूर्ण ॥ अन्नरुचीसी ॥३९॥
तैसी तया कुंतिकुमरा ॥ बारावर्षे घडली तीर्थयात्रा ॥ तीं पृथकें सांगतां दोषयात्रा ॥ न करावें कीं ॥१४०॥
मग संतोष जाहला श्रीधरा ॥ ह्नणे सुभद्रा झाली उपवरा ॥ ते देवोनि कुंतिकुमरा ॥ करुं मित्र ॥४१॥
ऐसें चिंतोनि निजमनीं ॥ अर्जुन नेला राजभुवनीं ॥ तेथें बळदेवादि करोनी ॥ भेटला सकळां ॥४२॥
तंव ते सुभद्रा नयनें ॥ वागतां देखिली अर्जुनें ॥ मग खोंचला कामबाणें ॥ मनामाजी ॥४३॥
तें जाणवलें गोपिनाथा ॥ मग तेणें प्रबोधिलें पार्था ॥ कीं हे कन्या स्वयंवर होतां ॥ हरावी तुवां ॥४४॥
सुभद्रेनेंही देखिला पार्थ ॥ मनीं ह्नणे हा व्हावा कति ॥ तें जाणोनिया गोपिनाथ ॥ अनुवादला सुभद्रेसी ॥४५॥
ह्नणे हा अर्जुन धनुर्धर ॥ सुभद्रे तुज मेळवीन वर ॥ तरी न घालावा अवसर ॥ आणिकासी ॥४६॥
मग त्या सुभद्रेचे चित्ता ॥ आणि कृष्णाचिये अनुमता ॥ अर्जुनें पुसूं धाडिलें शक्रप्रस्था ॥ धर्माप्रती ॥४७॥
तें मानवलें धर्मकुंतीतें ॥ पार्था लिहूनि आलीं लिखितें ॥ ह्नणे हें घडतां कुळमाते ॥ देईन नवस ॥४८॥
तंव मांडिली सैंवरआयती ॥ सुभद्रे दुर्योधन योजिला पती ॥ पत्रें धाडिलीं रायाप्रती ॥ मूळ सर्वा ॥४९॥
कृष्ण ह्नणे दादा बळिभद्रा ॥ रैवताचळा न्यावी सुभद्रा ॥ यात्रा करोनि गौरीहरा ॥ आणा वहिलीं ॥१५०॥
मग यादवेंसी उग्रसेन ॥ भोजवंशीय रेवतीमय ॥ सुभद्रा रथीं घालोन ॥ निघाले यात्रें ॥५१॥
कृष्णें आपुला रत्नजडित ॥ अर्जुनासि दीधला रथ ॥ आपण राहिला गोपिनाथ ॥ द्वारकेसी ॥५२॥
अनेकांपरी त्या पंडुपुत्रा ॥ कृष्णें कथिलें बीजमंत्रा ॥ कीं मार्गी जातां सुभद्रा ॥ हरावी तुवां ॥५३॥
असो जंव करोनि गौयात्रा ॥ यादव येतहोते नगरा ॥ रथ तंव प्रेरोनि सुभद्रा ॥ हरिली अर्जुनें ॥५४॥
कीं स्वर्गस्थ अमृतघट सुपर्ण ॥ जैसा घेतसे झेंप घालोन ॥ तैसें केलें सुभद्राहरण ॥ पार्थवीरें ॥५५॥
तंव जाहला हाहाःकार ॥ कटकीं नेणती आपपर ॥ वीर पाहती परि सैन्यभार ॥ न देखती पारिका ॥५६॥
त्याहीं देखिलें धनुर्धरा ॥ भगवाकापडी सवें सुभद्रा ॥ परी तें देखोनि बळिभद्रा ॥ आला कोप ॥५७॥
जात असतां उत्तरपंथें ॥ रथ फिरविला तत्काळ पार्थे ॥ कीं रणीं पाठि देतां कुंतीमाते ॥ अप्रिय होणें ॥५८॥
येकावांचोनियां कृष्णा ॥ यादव बळदेव उग्रसेना ॥ नागवीन या सकळां जाणा ॥ हे प्रतिज्ञा साच माझी ॥५९॥
तंव सरसावले यादववीर ॥ धनुष्या करोनि टणत्कार ॥ वाद्यें वाजती भयंकर ॥ नादें कोंदलें नभ तेथें ॥१६०॥
सुभद्रा चिंतितसे मनीं ॥ कीं कैसी उभयां जाहलें वैरिणी ॥ धांव आतां शारंगपाणी ॥ द्वारकाधीशा ॥६१॥
तें मनीं वसतसे माधवा ॥ परी सुभद्रेचा ऐकोनि धांवा ॥ येणें जाहलें कृष्णदेवा ॥ रैवताचळासी ॥६२॥
तंव त्रासिले यादववीरां ॥ पाहे अर्जुन रथीं सुभद्रा ॥ मग हांसें आलें शारंगधरा ॥ विनोदें तेणें ॥६३॥
तें पाहोनि रेवतीरमणें ॥ ह्नणे हें कृष्णाचेंचि करणें ॥ येर्‍हवीं आमुचें पाहोनि उणें ॥ कोप न सोडिता ॥६४॥
मग बळिभद्रासि ह्नणे कृष्ण ॥ हा दोपक्षीं सोहिरा पूर्ण ॥ सखा सोइरा होतां अवगुण ॥ काय तुह्मांतें ॥६५॥
यासी कोणीही नरेंद्र ॥ झुंजता न पुरे स्वयें इंद्र ॥ आतां राखाजी पडिवार ॥ आपुला तुह्मीं ॥ ॥६६॥
यापरी बळदेवा करोनि शांत ॥ सामोरा गेला गोपिनाथ ॥ हातीं धरोनि सुभद्राकांत ॥ आणिला जवळी ॥६७॥
समस्तां जाहलें वाधावणें ॥ परस्परेंसी आलिंगनें ॥ वधुवरें आणिलीं सुलग्नें ॥ द्वारकेसी ॥६८॥
मग सुदिनीं ते वेदमंत्रें ॥ सुभद्रा वरिली पंडुपुत्रें ॥ द्वारके राहिला नवरात्रें ॥ अर्जुन तो ॥६९॥
हे आदिपर्वीची कथा ॥ परि भागवतीं आन वार्ता ॥ कीं युद्ध जाहलें यादवांपार्था ॥ सानसान ॥१७०॥
असो पुष्करावरोनि इंद्रप्रस्था ॥ अर्जुन आला गा भारता ॥ बारावर्षें जाहलीं मोजितां ॥ प्रायश्वित्तासी ॥७१॥
सवें सुभद्रा पद्मिणी ॥ अनुपम्य गुणवर्धिनी ॥ रथ वाजिन्नला सुपवनीं ॥ शक्रप्रथा ॥७२॥
तें ऐकिलें भीमसेनें ॥ नगरी केलें वाधावणे ॥ उभवोनि गुढिया तोरणें ॥ आले भेटावया ॥७३॥
सकळां भेटोनि सहोदरां ॥ चरणीं लागली सुभद्रा ॥ अर्जुन गेला राजमंदिरा ॥ आनंदेंसी ॥७४॥
नमन करोनि कुंतीमाते ॥ पार्थ भेटला द्रौपदीतें ॥ तंव कृष्ण आला काळसंकेतें ॥ भेटावयासी ॥७५॥
वस्त्रें द्यावया समस्तां ॥ आणि धर्मभेटीची आस्था ॥ ह्नणोनि बळदेव आले शक्रप्रस्था ॥ यादवेंसी ॥७६॥
तेथें उभयतां परस्परें ॥ येकमेकां जाहली वस्त्रें ॥ मग सुभद्रें नेलें बळिभद्रें ॥ मूळ करोनी ॥७७॥
परि अर्जुनाचिये प्रीतीं ॥ कृष्ण राहिला इंद्रप्रस्थी ॥ तेथें पर्णिली देवें युवती ॥ कालिंदी ते ॥७८॥
पारधी खेळती पार्थकृष्ण ॥ तों अवचित आला येक ब्राह्मण ॥ महारोगी अंग संकीर्ण ॥ अग्निपुरुष ॥७९॥
तेणें आशिर्वाद केला उभयांसी ॥ ह्नणे श्वेतकीर्ती राव सोमवंशीं ॥ तेणें केली मज मोडशी ॥ घृतावदानें ॥८०॥
बारावर्षे आहुती ॥ मुसळधारीं चाले संतती ॥ द्रव्यहवनांची गणती ॥ आथीचना ॥ ॥८१॥ ]
तेणें जाहलें गा अजीर्ण ॥ रोगें व्याधिष्ट असे पूर्ण ॥ ब्रह्याने जाणोनि नरनारायण ॥ धाडिले येथें ॥८२॥
तरी खांडववनीं औषधी ॥ तेणें हरेल माझी व्याधी ॥ हें सांगितलें असे वैद्यी ॥ अश्विनौदेवीं ॥८३॥
आतां विनंती गा कृष्णपार्था ॥ मजसी तें वन द्यावें भक्षार्था ॥ आणि तुह्मां असतां सुरनाथा ॥ न शंके मी ॥८४॥
आतां असो या पुनरागता ॥ हे चतुर्थस्तबकीं असे कथा ॥ खांडववनदाह श्रोतां ॥ पहावें तेथें ॥८५॥
मग कृष्ण ह्नणे धर्माप्रती ॥ अगा पुरुष अथवा युवती ॥ वेळ न पाहतां असतांही सुरपती ॥ पडती अपायीं ॥८६॥
देव अथवा ऋषेश्वर ॥ जटी मौनी दिगंबर ॥ मदन कोपलिया विचार ॥ पांगुळा होय ॥८७॥
स्त्री जाहलिया ऋतुमती ॥ चारी दिवस त्यजावी युवती ॥ आणि चौमासां पासाववरुती ॥ गरोदरी ते ॥८८॥
ह्नणोनि अन्न पडे जें जठरीं ॥ तो पाक होय अहोरात्री ॥ उत्तम भाग तें रेत निर्धारी ॥ मध्यम रक्त निर्मळ ॥८९॥
ऐसें नित्य सांचे शुक्र ॥ तें कोणा न राखवे रौद्र ॥ तपानुष्ठान हरावया तीव्र ॥ नाहीं दुजें ॥९०॥
ह्नणोनि गा पंडुसुता ॥ पुरुषें कराव्या दोन कांता ॥ त्यावांचोनिया श्रीमंता ॥ अपाव जाण ॥९१॥
तरी तुह्मां पांचां येक युवती ॥ दहामासीं येकासि ये रती ॥ येक गृहस्थ परि चवधियां यती ॥ होणें लागे ॥९२॥
परि हे निर्मळ गा राजनीती ॥ अतीतअभ्यागताना विश्रांती ॥ कीं वृक्ष निराश्रयो पर्वतीं ॥ उदकेंविण जैसें ॥९३॥
आतां ऐकें युधिष्ठिरा ॥ जेवीं अर्जुनें वरिली सुभद्रा ॥ तैशा कराव्या भोगाचरा ॥ युवती तुह्मीं ॥९४॥
तें मानवलें पंडुकुमरां ॥ मग कृष्ण गेला द्वारकापुरा ॥ आतां स्त्रिया जाहल्या समग्रां ॥ तें ऐकावें जी ॥९५॥
गोवसेन रायाची नंदिनी ॥ देविका नामें चंद्रवदनी ॥ ते पर्णिली असे पत्नी ॥ धर्मरायें ॥९६॥
आणि बळधन्या नामें सुंदरी ॥ जे काशीश्वराची कुमरी ॥ ते वरिली गा वेदमंत्रीं ॥ भीमसेनें ॥९७॥
उलूपी आणि सुभद्रा ॥ तिसरी चित्रांगी सुंदरा ॥ या तिघी युवती गा नरेंद्रा ॥ अर्जुनाचिया ॥९८॥
चैद्यराजयाची जे बाळा ॥ ती दीधली राया नकुळा ॥ करुणावती नामें सकळां ॥ वरिष्ठ जे ॥९९॥
आणि मद्ररायाची सुता ॥ ते सहदेवा केली कांता ॥ विजया नामें मन्मथा ॥ माजवण जे ॥२००॥
ऐसें पांडव राज्य करितां ॥ मग पुत्र जाहले समस्तां ॥ तें सकळ ऐकें गा आतां ॥ परिक्षितिपुत्रा ॥१॥
प्रतिविंध्य श्रुतसेन श्रुतकीतीं ॥ शतानीक श्रुतकर्मा हे द्रौपदीसती ॥ प्रसवलीसे धर्मादिकगती ॥ अनुक्रमेंसी ॥२॥
आणिक धर्माची जे राणी ॥ देविका नामें चंद्रवदनी ॥ तिसी माध्ययु जाहला गुणमणी ॥ पुत्र येक ॥३॥
भीमसेनाचा प्रथम कुमर ॥ हेडंबीउदरीं घटोत्कचवीर ॥ बळधन्येचा सर्वगम्यवीर ॥ बभ्रु पद्मावतीचा ॥४॥
अर्जुनाची पत्नी सुभद्रा ॥ ते प्रसवली अभिमन्युवीरा ॥ आणि बभ्रुवाहन दुसरा ॥ चित्रांगीचा ॥५॥
नकुळाचा विख्यात कुमर ॥ त्रिमी नामेम महावीर ॥ तो करुणावतीचा निर्धार ॥ पुत्ररावो ॥६॥
सहदेवाची जे कांता ॥ विजया नामें गा भारता ॥ ते सहोत्र नामें विख्याता ॥ प्रसवली पुत्रा ॥७॥
तंव ह्नणे जन्मेजयो ॥ अभिमन्यू ह्नणती विकटबाहो ॥ तें व्हावया काय उपावो ॥ जाहला मुने ॥८॥
मग ह्नणती ऋषेश्वर ॥ अभिमन्यू चंद्राचा अवतार ॥ ह्नणोनि उदरीं जाहला सहस्त्रकर ॥ तेणेगुणें ॥९॥
तरी पूर्वी त्या निशांपतीप्रती ॥ शापिलें होतें बृहस्पती ॥ कीं मनुष्यदेहीं रे विपत्ती ॥ पावसी तूं ॥२१०॥
परी विष्णुपुराणींचा विचार ॥ कीं अभिमन्यू जाहला सहस्त्रकर ॥ तो सहस्त्रार्जुनाचा अवतार ॥ तेणेंमतें ॥११॥
असो द्वारके असतां सुभद्रा ॥ तयेनें भीमकीघरीं केली निद्रा ॥ तंव ते कृष्णासि ह्नणे गा सहोदरा ॥ सांगें वार्ता युद्धाची ॥१२॥
तेथें चक्रविभूचे चरित्रा ॥ ऐकतां निजेली सुभद्रा ॥ तो हुंकार तीधला शारंगधरा ॥ गर्भे तेणें ॥१३॥
ते जाणोनि गर्भवाणी ॥ मनीं चमकला चक्रपाणी ॥ मग विचारोनि पाहिलें मनीं ॥ तंव तो निशापती सत्यत्वें ॥१४॥
मागील आठवलें शारंगधरा ॥ कीं येणें हरिली गुरुची तांरा ॥ तरी हा झुंजतां सुरनरां ॥ आणील उणें ॥१५॥
येणें हरिली जैं तारा ॥ तैं रणी पळविलें त्रिनेत्रा ॥ आणि इंद्रादिकां समग्रां ॥ घातलें हींव ॥१६॥
हा असलिया सहस्त्रबाहो ॥ मग उग्रसेन कैंचा रावो ॥ ह्नणोनि उदरीं घातला घावो ॥ सुदर्शनाचा ॥१७॥
उदकें न्हाणोनि सुदर्शन ॥ तें सुभद्रेसी पाजिलें जीवन ॥ कीं दोन राखोनि येर खंडन ॥ करावे भुज ॥१८॥
गर्भी पावतां तें अमृत ॥ हस्त विराले लवणवत ॥ निद्रा न भंगितांही किंचित ॥ सुभद्रेची ॥१९॥
अन्यमतें चक्रविभूचें रिघावणें ॥ हें ऐकिले गर्भे तेणें ॥ तंव कथा राहविली कृष्णे ॥ निर्गमाची ॥२२०॥
हें आदिपर्वी वर्णिलें संस्कृत ॥ जें परंपरा ऋषिप्रणीत ॥ तें म्यां कथिलेंसे प्राकृत ॥ अनंतप्रसादें ॥२१॥
हें पांडवांचे आख्यान ॥ सभाग्यासी होय श्रवण ॥ तेणें महादोष गहन ॥ हरतील सत्य ॥२२॥
तया स्त्रान गंगासागरीं ॥ कीं पूजा वाहिली केदारीं ॥ जेणें ऐकिली अवधारीं ॥ भारती है ॥२३॥
कीं पृथ्वीचिये प्रदक्षिणे ॥ तें पुण्य जोडे कथाश्रवणें ॥ किंवा वाहिलीं कनकसुमनें ॥ रामेश्वरासी ॥२४॥
ब्रह्महत्या गोघाती विशेष ॥ ते श्रवणें होतील निर्दोष ॥ जैंसें तेजें जाळी तमास ॥ भानुबिंब ॥२५॥
आतां याचिये पुढील कथा ॥ मुनी सांगतील भारता ॥ ती ऐकावी सकळ श्रोतां ॥ ह्नणे कृष्णयाज्ञवल्की ॥२६॥
इति श्रीकथाकल्पतरु ॥ पंमस्तबक मनोहरु ॥ पांडववर्णनपरिकरु ॥ चतुर्दशोऽध्यायीं सांगीतलें ॥२२७॥
॥ श्रीसांबसदाशिवार्पणमस्तु ॥ ॥ शुभंभवतु ॥