श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीकुलदेवतायै नमः ॥
श्रीगुरुभ्यो नमः ॥ श्रीसच्चिदानंदाय नमः ॥ श्रीकृष्णपरमात्मने नमः ॥
अथ कथाकल्पतरौ प्रथमस्तबकप्रारंभः ॥
ॐम् नमोजी अनंता ॥ तूं कार्य कारण कर्ता ॥
सगुणनिर्गुण उभयतां ॥ तूंचि देवा ॥१॥
जयजयाजी परात्परा ॥ जयजयाजी निर्विकारा ॥
जयजयाजी ॐकारा ॥ वेदगर्भा ॥२॥
जयजयाजी महद्भूता ॥ स्थावरजंगमपूर्णभरिता ॥
तूं शुद्धस्वरुप अच्युता ॥ कैवल्यदानी ॥३॥
ऐशिया तुज नमस्कारु ॥ स्वयंप्रकाश तूं सहस्त्रकरु ॥
ह्मणोनि आदिवंदनीं अधिकारु ॥ तुझ्या ठायीं ॥४॥
तुझें केलिया स्मरण ॥ तें सर्वांभूतीं परिपूर्ण ॥
जैसें तरुमूळींचें सिंचन ॥ पोषी पल्लवांतें ॥५॥
उत्पत्तिस्थितिलयकारण ॥ जो सर्व विघ्नांचें रक्षण ॥
भक्ताभीष्ट दे वरदान ॥ नमूं विघ्नेश तो ॥६॥
जो सौरभ्यसिद्धिचा दाता ॥ ग्रंथा जयाची पदलालिता ॥
तया नमूं गणनाथा ॥ वाग्विलासिया ॥७॥
जो धडनर मुंडकुंजर ॥ कंठीं कनककुंदाचा हार ॥
माथां मिरवे सिंदूर ॥ अरुणगिरि जैसा ॥८॥
जो उमेचा वरदसुत ॥ मुखीं मिरवी एकदंत ॥
प्रसन्न करुनियां भूतनाथ ॥ घेतला फरशु ॥९॥
जो विघ्नारण्यकुठार ॥ सरळशुंड लंबोदर ॥
मोदकाशन वरदकर ॥ भक्तजनां जो ॥१०॥
अंगीं बावनचंदनाची उटी । कनकभूषणें बाहुवटीं ॥
नागबंद झळके कटितटीं ॥ मणिशिराजे ॥११॥
चरणीं घवघवती नेपुरें ॥ वरी परिधान दिव्यांबरें ॥
मुखीं रंगलीं मनोहरें ॥ तांबूलदळें ॥१२॥
यज्ञोपवीताची धवलता ॥ ते हृदयांधकारा नाशी तत्वतां ॥
रोमावळीची सौरभता ॥ अभिनव जे ॥१३॥
माथां मिरवे मुकुट ॥ तळीं दानोदकाचा पाट ॥
तेथें अलिकुलाचा घिरट ॥ मिरवी शोभा ॥१४॥
मुकुटीं रत्‍नांचा झळाळ ॥ दूर्वांकुरांचा संघ विशाळ ॥
तया तेजें ब्रह्मांडगोळ ॥ उजळला पैं ॥१५॥
नेत्रसंकीर्ण मनोहरे ॥ जैसे रत्‍नांचे पागोरे ॥
दृष्टीं देखिले सामोरे ॥ मूषकवाहनु ॥१६॥
जयजयाजी लंबोदरा ॥ तूं वेदवेद्या ईश्वरा ॥
जयजय षडाक्षरा ॥ अयोनिसंभवा ॥१७॥
जयजयाजी गणाधीशा ॥ ज्ञानबुद्धीच्या प्रकाशा ॥
पदप्रबंधांचिया विलासा ॥ देईं चित्त ॥१८॥
हेचि तुह्मां विनवणी ॥ जे वळावी माझी वाणी ॥
पदरचनेसी अंतःकरणीं ॥ रिघावें तुवां ॥१९॥
तुझा झालिया सौरसु ॥ मुकिया प्रकाशे नवरसु ॥
मज द्यावाजी अभ्यासु ॥ ग्रंथकथनीं ॥२०॥
तुझी जालिया नवाळी ॥ करिसी अज्ञानखंडोळी ॥
ज्ञानजिव्हा बिंबली ॥ द्यावी मज ॥२१॥
ऐसा नमिला गजवदन ॥ मग स्वप्नीं जाहला प्रसन्न ॥
ह्मणे ग्रंथ करीं सुलक्षण ॥ घेईं प्रसाद ॥२२॥
आतां नमूं ते शारजा ॥ जे चतुराननाची आत्मजा ॥
प्रणिपात हो माझा ॥ अंबे तुज ॥२३॥
वेदगर्भा तूं भक्तवरदा ॥ विद्या वोळंगती सर्वदा ॥
निजभक्तां पावसी सदा ॥ ब्रह्मतनये ॥२४॥
तूं वाग्देवता वागेश्वरी ॥ हंसवाहनकुमरी ॥
ठाण मांडावें जिव्हाग्रीं ॥ माझे अंबे ॥२५॥
शंख कमळ वीणापाणी ॥ चवथा वरदहस्त हंसगामिनी ॥
शुद्ध मौक्तिकांचीं लेणीं ॥ कंठीं कुंदमाळा ॥२६॥
तूं सकळ इंद्रियांचें मूळ ॥ आणि वर्णमात्रांचें कुळ ॥
रसज्ञता ते केवळ ॥ तूंचि देवी ॥२७॥
मुखीं मिरवे तांबूल ॥ कुचकंचुकी सोज्वळ ॥
हातीं हालतसे माळ ॥ पद्माक्षांची ॥२८॥
खोप वळूनियां कुरळी ॥ माथां मालती तुरंबिली ॥
कंचुकी पीनयुगुळीं ॥ उंचावली ॥२९॥
जे प्रेमरसाची योगिणी ॥ अष्टसिद्धींची संजीवनी ॥
पराकाष्ठा उन्मनी ॥ खेचरी तूं ॥३०॥
तूं सर्व जीवांचें जीवन ॥ आणि सर्वांभूतीं परिपूर्ण ॥
ते तूं विश्वमाया आपण ॥ कुमारिके ॥३१॥
जयजयवो ब्रह्मविद्ये ॥ ज्ञानकलिके प्रबुद्धे ॥
वेदशास्र श्रुतिशब्दे ॥ व्यापक तूं ॥३२॥
जयजयवो महासिद्धि ॥ तूं ज्ञाननेत्री ज्ञाननिधी ॥
शब्दरत्‍नांचा विधी ॥ बोलवीं मज ॥३३॥
तुझा होतां ज्ञानागळा ॥ नवरसें पोखिती कळा ॥
ग्रंथ रचिला या बोला ॥ नवल काय ॥३४॥
ऐशी करितां स्तुती ॥ तंव प्रगटली सरस्वती ॥
ग्रंथ करितां सुमती ॥ प्रसन्नपणें ॥३५॥
आतां नमूं कुळदेवता ॥ ह्माळसा रेणुकामाता ॥
ज्ञानगरळा मज अपत्या ॥ घालीं अंबे ॥३६॥
जयजयवो कुळस्वामिणी ॥ मातापुरनिवासिनी ॥
ग्रंथ वंशाचिये नलिनी ॥ जीवन पूर्ण ॥३७॥
ऐशी नमिली कुळदेवता ॥ चरणावरी ठेविला माथा ॥
ह्मणे विलंबु न करीं ग्रंथा ॥ झालें प्रसन्न ॥३८॥
आतां नमूं ज्ञानगुरु ॥ जो परात्पर वृद्धाचारु ॥
तो चिंतामणी भवतारुं ॥ स्वामी माझा ॥३९॥
केलें चरणाचें स्मरण ॥ तेणें बुद्धींद्रियां ज्ञान ॥
जैसें नेत्रीं करितां अंजन ॥ दिसे निधी ॥४०॥
तया नमन चिंतामणी ॥ मज द्यावी अमृतवाणी ॥
आणि सदा अंतःकरणीं ॥ वसावें तुवां ॥४१॥
ऐसा नमिला श्रीगुरु ॥ व्यासवाल्मिक ऋषेश्वरु ॥
जेणें अष्टादश विस्तारु ॥ केलीं पुराणें ॥४२॥
आतां नमूं श्रोतां ॥ जे हरिभक्त ज्ञानवंतां ॥
सुशीळ आणि समता ॥ सर्वांभूतीं ॥४३॥
सर्वरसीं मिळे नीर ॥ उपमा साजे काश्मीर ॥
मिळालिया रंगमात्र ॥ सारिखे जे ॥४४॥
परद्रव्यासि अनादरु ॥ परनिंदेसि बधिरु ॥
परस्त्रीसि सहोदरु ॥ सत्यवादी ॥४५॥
त्या श्रोतयांचेनि संगें ॥ निवताती अष्टांगें ॥
ज्ञानमति भोगे ॥ त्यांचे प्रसादें ॥४६॥
आंगीं चंदनाचें विलेपन ॥ आणि चंद्रकरां ऐसे किरण ॥
तैं दीधलें आलिंगन ॥ श्रोताजनीं ॥४७॥
चंद्राचेनि शीतळयोगें । ऋतुकाळीं रम्य लागे ॥
परि श्रोतयांचेनि संगें ॥ निविजे सदा ॥४८॥
वर्णितां नवरस श्रोतां ॥ अनंत वाढेल कथा ॥
परि नमावें लागे दुरितां ॥ दुर्जनाशीं ॥४९॥
जैसें न करितां विकिरदान ॥ पितृपिंडास होय विघ्न ॥
कां माधोकरी वारी श्वान ॥ देऊनि ग्रासु ॥५०॥
ऐसा तो महा नष्ट ॥ जैसा अश्वशाळेसि मर्कट ॥
कां द्विजांमध्यें लघिष्ठ ॥ काग जैसा ॥५१॥
जिव्हा न शिणे पाखांडें ॥ जैसें धमनाचें चांबडें ॥
साधूंस निंदितां सांकडें ॥ नाहीं तयासी ॥५२॥
नातो बाभूळीचा तरुवर ॥ अनुपकारी वृत्तिकार ॥
त्याहून पीडाकर ॥ ग्रामकंटकु ॥५३॥
सांडूनि सुमनाची वृत्ती ॥ मक्षिका रक्तचि प्राशिती ॥
तैसा खळाचे चित्तीं ॥ दुजा भावो ॥५४॥
ऐसा तो महादुर्जन ॥ अनुपकारी कृतघ्न ॥
धर्मा घरीं जैसा श्वान ॥ अपवित्रपणें ॥५५॥
सज्जनासि छळितो साचार ॥ परि साधूंसि होतो उपकार ॥
जैसें राखेनें घांशितां पात्र ॥ स्वच्छ होतसे ॥५६॥
बिदी शुद्ध करी सूकर ॥ रजक मळ फेडी साचार ॥
तैसाचि तो उपकार ॥ दुर्जनाचा ॥५७॥
म्यां दुर्जनांसही वंदिलें ॥ पुढें ग्रंथनिरुपण आरंभिलें ॥
कृपापात्र पाहिजे केलें ॥ मज दीनासी ॥५८॥
या सकळांचा प्रसाद ॥ मज लाधला तत्वबोध ॥
व्यासमुनींचा प्रसाद ॥ करुं कथन ॥५९॥
सकळशास्त्रांचें सार ॥ जैसी इक्षुगर्भींची साखर ॥
नाना मंथोनियां क्षीर ॥ घृत जैसें कां ॥६०॥
अष्टादश व्यासोक्ती ॥ कथन केलें भारतीं ॥
आणि श्रीभागवतीं ॥ संस्कृतभाषें ॥६१॥
त्या संस्कृताचा अर्थ ॥ प्राकृतजनासि नव्हे प्राप्त ॥
ह्मणोनि आनंदभरित ॥ न होती ते ॥६२॥
जैसें कूपां मधील नीर ॥ तेथें पाहिजे पात्र दोर ॥
तृषाक्रांतासि विचार ॥ पडत असे ॥६३॥
तैशी नव्हे ती सरिता ॥ पात्रदोर नलगे सर्वथा ॥
तृप्त करी तृषार्ता ॥ मुखांजुळीनें ॥६४॥
नाना पुराणींचें मत ॥ तेथील घेतलासे अर्थ ॥
करावया कर्णगत ॥ श्रोते जनासी ॥६५॥
परोपकारा कारणें ॥ प्राणियातें उद्धरणें ॥
ह्मणोनि ग्रंथ रचणें ॥ आरंभिलें ॥६६॥
चातकाचे अल्प उदरीं ॥ उदक न माय शिंपीभरी ॥
परि चिंतन तो करी ॥ पर्जन्याचें ॥६७॥
पहाहो कीं मधमाशी ॥ रस मेळवी सायासीं ॥
सुखरुप स्वजनासी ॥ करावया ॥६८॥
मज तुमचा आधारु ॥ आणि श्रीहरीचा अभय करु ॥
ग्रंथा लाधला वरु ॥ अभयवचनें ॥६९॥
येर्‍हवीं मज बोलतां ॥ येवढी कैंची योग्यता ॥
हृदयीं प्रेरितो कथा ॥ अनंत तो ॥७०॥
तुह्मा संतांच्या प्रसादें ॥ गाईन श्रीहरीचीं ब्रीदें ॥
तेणें जन्ममरणाचे बाधे ॥ होईन वेगळा ॥७१॥
मज उपसितां शब्दसिंधु ॥ येखादा राहिला स्वरबिंदु ॥
तया दोषाचा बाधु ॥ न ठेविजे ॥७२॥
कीं हें केलें असे प्राकृत ॥ परि मूळीं नाहीं विसंगत ॥
हें जाणोनियां उचित ॥ वंद्य कीजे ॥७३॥
गीर्वाण श्रमाहीं प्राप्त जालें ॥ प्राकृत सहजीं हाता आलें ॥
परि आनंदा नव्हे वहिलें ॥ न्यून कांहीं ॥७४॥
कीं येक मोलाचा सोनटका ॥ दुसरा सांपडला फुका ॥
कशीं लावितां देखा ॥ समानची ॥७५॥
ह्मणोनि हा कथाकल्पतरु ॥ देवें करविला पुण्याचा सागरु ॥
उद्धरील पातकी नरु ॥ श्रवणमात्रें ॥७६॥
हें कथानक ऐकतां ॥ तोडी भवबंधनव्यथा ॥
आणि वैकुंठा जातां ॥ वेळ न लागे ॥७७॥
हें श्रीहरीचें कथन ॥ जो ऐके भावें करुन ॥
तो पावे दिव्य भुवन ॥ वैकुंठीचें ॥७८॥
ज्या कथेचिया श्रवणा ॥ पूर्ण होती मनकामना ॥
भुक्तिमुक्ति भोग नाना ॥ श्रवणें होती ॥७९॥
आतां असो हे योग्यता ॥ वायां कां वाढवावें ग्रंथा ॥
सावधान श्रोतां ॥ द्यावें चित्त ॥८०॥
या कथारुपी अमृता ॥ तुह्मीं घ्यावें इच्छापूर्णता ॥
श्रीहरिच्यानामामृता ॥ घन वर्षे ॥८१॥
पाताळभुवनीं वासुकीसी ॥ कंबलाश्वतर कथन नेमेसीं ॥
तेचि कथा स्वर्गीं सुरपतीसी ॥ सांगे बृहदश्च ॥८२॥
तेचि कथा बद्रिकाश्रमीं ॥ सूत सांगे नित्यनेमीं ॥
भक्तिपूर्वक मनोधर्मी ॥ ऋषींप्रती ॥८३॥
तेचि कथा कैलासीं ॥ ईश्वर सांगे उमेसी ॥
वटाचिये छायेशीं ॥ ऋषि ऐकती ॥८४॥
तेचि कथा बादरायण ॥ परीक्षितीसि सांगे आपण ॥
सातां दिवसां संपूर्ण ॥ श्रीभागवत ॥८५॥
कथा तेचि वैशंपायन ॥ जनमेजयासि सांगे विस्तारुन ॥
तो वरिष्ट वैशंपायन ॥ व्यासशिष्य ॥८६॥
श्रीकृष्ण गेलिया निजधामासी ॥ कोण राहिला त्यांचे वंशीं ॥
आरंभीं याचि प्रश्नासी ॥ केलें रायें ॥८७॥
तेचि कथा पुढिले अवसरीं ॥ तुह्मी ऐका सावधानपरी ॥
खेळ खेळेल वैखरी ॥ जगदीशकृपें ॥८८॥
हे कथा कर्णीं ऐकतां ॥ निवारील संकटव्यथा ॥
पुत्र आणि सुकृता ॥ करील वृद्धी ॥८९॥
अठरा पर्वें भारता ॥ वैशंपायन सांगता ॥
तयाहूनि विशेषता ॥ कल्पतरुसी ॥९०॥
नानाकथांचा विस्तारु ॥ तया नाम कल्पतरु ॥
हा जाणावा पुण्यसागरु ॥ ह्मणे कृष्णयाज्ञवल्की ॥९१॥
इति श्रीकथाकल्पतरु ॥ प्रथमस्तबक मनोहरु ॥
मंगलाचरण विस्तारु ॥ प्रथमोध्यायीं कथियेला ॥९२॥
श्रीमज्जगदीश्वरापर्णमस्तु ॥ श्रीराधारमणार्पणमस्तु ॥ ओव्यासंख्या ॥९२॥