॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
कलीचा प्रारंभ होता निश्चित । तेव्हां अद्भुत वाढलें दुरित ।
मग महर्षि होवोनि भयभीत । बदरिकाश्रमातें पातलें ॥१॥
भूमंडळीं दैवतें फार । त्यांणीं टाकिले चमत्कार ।
पाषाणांत लपोनि सत्वर । सोशिती मार अविंधांचा ॥२॥
महातीर्थें जीं समस्त । तीहीं जाहलीं उदकवत ।
तरणोपाय नसेचि जनांत । मग अवतरले संत भूमंडळीं ॥३॥
नामसंकीर्तन देखा । भवसागरीं घातलीं नौका ।
श्रवणमात्रें सकळ लोकां । सायुज्यसुखा भोगविती ॥४॥
योग याग जपहवनें । कलियुगीं न होती ही साधनें ।
करितांचि चरित्रें । तरी भवरोग । परिहरे तयांचा ॥५॥
मग अवतार घेवोनि वैष्णववीर । भक्तीसि लाविती नारीनर ।
त्यांचीं श्रवण करितांचि चरित्रें । तरी भवरोग परिहरे तयांचा ॥६॥
संतचरित्रें गाता ऎकतां । संतोष वाटे रुक्मिणीकांता ।
तयासि न विसंबेचि सर्वथा । बाळकासि माता ज्यापरी ॥७॥
मागिले अध्यायाचे शेवटीं जाण । नारायणभट्ट निराश ब्राह्मण ।
त्यासि परीस देतां जगज्जीवन । मग उदकांत तेणें टाकिला ॥८॥
कसोनि पाहतां जगन्निवास । मग प्रसन्न जाहले कीं तयास ।
टाकोनियां ब्राह्मण वेष । दर्शन तयास दीधलें ॥९॥
यावरी ऎका भाविकजन । कथा रसिक अति पावन ।
श्रवणेंचि श्रोतयांचें मन । तन्मय होऊन राहातसे ॥१०॥
एक रत्नाकर म्हणोनि व्यवसायीं । बागलाण देशांत असे पाहीं ।
कष्ट करितां नना उपायीं । पुरवठा कांहीं पडेना ॥११॥
घरीं खावयासि नाहीं अन्न । वस्त्रपात्र न मिळेचि जाण ।
लोकंचें बहुत जाहलें ऋण । न मिळेचि धन उदमातें ॥१२॥
संसारीं विपत्ती सेखोनि । मग रत्नाकर बैसले अनुष्ठानीं ।
अहोरात्र नामस्मरणीं । उपोष्णीं निराहार ॥१३॥
चौदा दिवस लोटतां ऎसें । तों दृष्टांती देव सांगती त्यास ।
तूं व्यवसाय टाकोनि सर्वस्व । माझ्या भजनास लाग आतां ॥१४॥
आणि प्रपंच हातवटीं करिसील कांहीं । तरी सर्वथा पुरवठा येणार नहीं ।
ऎसें सांगतां शेषशायी । जागृतीसि पाहीं मग आला ॥१५॥
मग आपुल्या घरीं येवोनि त्याणें । कांतेसि सांगितले वर्तमान ।
म्हणे देवें मजला दाखविलें स्वप्न । कीं व्यवसाय न करणें सर्वथा ॥१६॥
वैराग्य घेतांचि साचार । मी प्रसन्न होईल रुक्मिणीवर ।
ऎसा दृष्टांत दीधला थोर । कैसा विचार करावा ॥१७॥
म्हणें आपुला व्यवसाय टाकितां जाण । सोयरे हांसतीक आपणाकारणें ।
भिक्षा मागोनि उदरपोषण । तरी लाजीरवाणें लोकांत ॥१८॥
ऎकोनि कांतेचे उत्तर । पारणें करीत रत्नाकर ।
व्यवसाय करीत निरंतर । परी पोट न भरेचि सर्वथा ॥१९॥
देशीं दुष्काळ पडिला पाहीं । धान्यासि जाहली महागायी ।
स्वस्त धारण जयेठायीं । खेपेसि लवलाही जातसे ॥२०॥
चार बैल बरोबर । घेवोनि गेला रत्नाकर ।
तेथें धान्य मिळालें गोणीभर । तें घेवोनि सत्वर येतसे ॥२१॥
एकला येकट वैष्णवभक्त । वृषभ हाकीत अरण्यांत ।
तों देवें कसवटी लाविली बहुत । ते ऎका निजभक्त भाविकहो ॥२२॥
श्वापदरूप दाखवोनि श्रीहरी । बैल बुजोनि पळाले चारी ।
वाट विसरोनियां सत्वरीं । रानभरी ते झाले ॥२३॥
गोणी होती एकावर । तेही खालीं पडिली सत्वर ।
संकटीं पडिले रत्नाकर । म्हणे कैसा विचार करूं आतां ॥२४॥
संसार चोंडाळें केलें कष्टी । अधिक अधिक येतसे तुटी ।
करुणासागर जगजेठी । पाव संकटीं मज आतां ॥२५॥
ऎसें म्हणवोनि प्रेमळ भक्त । नेत्रीं वाहती अश्रुपात ।
तों वाटसराच्या रूपें त्वरीत । रुक्मिणीकांत पातले ॥२६॥
चारी बैल आणिले बळोनी । एकावर सत्वर घातली गोणी ।
रत्नाकरासि मार्गी लाऊनि । अदृश्य ते क्षणीं जाहलें ॥२७॥
मागें पाहतां सभोवतें । तों वाटसरू न दिसेचि तेथें ।
मग अनुताप जाहला मनांत । म्हणे द्वारकानाथ कष्टविला ॥२८॥
मग घरासि येऊनि ते अवसरीं । ब्राह्मण बोलावूनि आणित सत्वरी ।
वस्तभाव होती जें मंदिरीं । ती द्विजांसि सत्वरीं वांटिली ॥२९॥
वृषभ गोण ताटमूठ जाण । वस्त्रपात्र आणि धनधान्य ।
अवघेंचि घेवोनि गेलें ब्राह्मण । उपाधीं संपूर्ण निरसिली ॥३०॥
शुध्द सात्विक वैराग्यलक्षण । करूं लागला श्रीहरीभजन ।
अयाचित वृत्ती करून । उदरपोषण होतसे ॥३१॥
न करी कोणाचें उपार्जन । राव रंक समसमान ।
सप्रेम गातसे भगवद्गुण । लोक श्रवण करिताती ॥३२॥
निष्काम बुध्दि वैषणववीर । कीर्ती प्रगटली दूरच्या दूर ।
मानूं लागले थोर थोर । प्रतिष्ठा फार वाढली ॥३३॥
रत्नाकराचा अनुग्रह घेती । बहुतां जनांसि लागली भक्ती ।
थोर थोर राजे तेही मानिती । प्रगट सत्कीर्ती जाहली ॥३४॥
निरपेक्ष देखोनि वैष्णववीर । धनसंपत्ति देताति फार ।
नित्य पंक्तिसि सह्स्त्र पात्र । अन्न व्यवहार क्षुधितांसी ॥३५॥
दृष्टीसीं पाहतां रत्नाकार । खळासि तत्काळ फुटे पाझर ।
दाखविले नाना चमत्कार । निजकृपावरें श्रीहरीच्या ॥३६॥
चित्तीं विचारी वैष्णवभक्त । पृथ्वीची तिर्थें पहावी समस्त ।
तेथें असती साधुसंत । दर्शनेंचि मुक्ती होय जीवां ॥३७॥
ऎसी इच्छा धरोनि मानसीं । मग चालिले वाराणसी ।
स्नान करोनि भागीरथीसी । मग विश्वेश्वरासी वंदिलें ॥३८॥
गया प्रयाग पाहोनि सत्वर । दानें तोषविले द्विजवर ।
सवें यात्रा सहस्त्रवर । जयजयकार होतसे ॥३९॥
विष्णुजन हरिकीर्तनीं । बहुतांसि भक्ति लाविली त्याणीं ।
मग कुरुक्षेत्रासि आले तेथूनीं । सुस्ना नमनीं अनुतापें ॥४०॥
दिंड्या पताका निशाणभेरी । वाद्यें वाजती मंगल तुरीं ।
तैसेच आले हस्तनापुरीं । सप्रेम अंतरीं सर्वदा ॥४१॥
लोक बोलती परस्परें । रत्नाकर ईश्वरी अवतार ।
करावया जगदुध्दार । जाहला साचार मृत्युलोकीं ॥४२॥
ऎसें बोलोनि परस्परें । दर्शनासि येती नारीनार ।
महाक्षेत्र हस्तनापुर । तेथें उत्सव थोर मांडिला ॥४३॥
जन्मअष्टमी पुण्यतिथी । मखरीं स्थापिली श्रीविष्णुमूर्ती ।
त्यापुढें कीर्तन आपण करिती । ऎकतांचि वृत्ती वेधतसे ॥४४॥
निपजोनि नाना पक्वान्नें । होतसे ब्राह्मण संतर्पण ।
शहरांत काढिली मिरवण । धन्य सुदिन लोक म्हणती ॥४५॥
सप्तरंगी पताका भरजरी । गरुडटके निशाणभेरी ।
यंत्रें सुटती नानापरी । तों कौतुक सत्वरी काय झालें ॥४६॥
अमर वासेच्या वरूनि जाण । ऎसी चालिली मिरवण ।
अविंध राजा तें देखोनि । समाधान पावला ॥४७॥
सुवर्णमुद्रा पांच शत । देवापुढें आणोनि ठेवित ।
वर्षासन नेमोनि देत । खर्च बहुत म्हणवोनीं ॥४८॥
श्रीहरीच्या कृपेंकरून । भक्तीसि लागले सर्वजन ।
मग द्वारकसि चालिले तेथून । श्रीकृष्ण दर्शन घ्यावया ॥४९॥
मार्गी चालतां सुपंथी । पदोपदीं गातसे कीर्ती ।
कोणी देती अथवा न देती । परी हर्ष खंती ते नाहीं ॥५०॥
ऎशारितीं क्रमितां पंथ । तों भडोच नगरासि आले त्वरित ।
तेथील अधिकारी अविंध उन्मत्त । देखोनि मनांत संतापला ॥५१॥
म्हणे हा तों जातीचा हिंदु फकीर । गफुर मांडिला असे फार ।
मग मांस पाठविले तबकभर । म्हणे प्रसाद साखर घ्या तुम्हीं ॥५२॥
रत्नाकरासि म्हणती दूत । रायें मिठाई पाठविलें तुम्हांतें ।
रितें पात्र करोनि त्वरित । द्यावें निश्चित आम्हांसी ॥५३॥
ऎसी ऎकांताचि मात । चिंताक्रांत वैष्णवभक्त ।
मग श्रीहरीचा धावां करित । म्हणे संकटीं त्वरित पाव देवा ॥५४॥
दांभिक अथवा निष्काम चित्तीं । मी तुझा म्हणवित असें श्रीपती ।
संकटनिवारी भलत्यारीतीं । करीतसे ग्लांती निजप्रेमें ॥५५॥
मग रुमाल काढितां तबकावरूनी । तों मोगर्‍याचीं पुष्पें देखिलीं नयनीं ।
सकळांसि वाटोनि तये क्षणीं । संतोष मनीं पावला ॥५६॥
कांहीं तबकांत राहिलीं सुमनें । तीं रायासि पाठवूनि दिधलीं त्याणें ।
ऎसा चमत्कार पाहोन । अनुतापला यवन मानसीं ॥५७॥
म्हणे हा साक्षात्कारी विष्णुभक्त । उगीच छळणा केली व्यर्थ ।
मग सद्भावें येऊनि पायीम लागत । म्हणे अपराध समस्त क्षमा करी ॥५८॥
रौप्यमुद्रा सहस्त्रवरी । आणोनि ठेविल्या चरणावरी ।
म्हणे शिबिकेचा खर्च निर्धारीं । हा निरंतरी घेत जावा ॥५९॥
बडोद्याचा अधिकारी जाण । त्यासि वरात दीधली लेहून ।
कृपा करितां जगज्जीवन । तरी महाविघ्नें निरसती ॥६०॥
मग समुदायासि वैष्णववीर । द्वारकापुरासि गेले सत्वर ।
तेथेंही अद्भुत वर्तलें चरित्र । तें एका सादर भाविकहो ॥६१॥
गोमती समुद्र संगम होत । मध्यें वाळूचा सांचला पर्वत ।
न वाहात म्हणवोनि प्रवाह । तेणें उदक समस्त नासलें ॥६२॥
गोमतीचें हिरवें पाणी । किडे पडिले त्या ठिकाणी ।
मुखामाजी घालितां कोणी । तरी दुर्गंध घाणी येतसे ॥६३॥
क्षेत्रवासी चितांक्रांत । कांहीं उपाय नचलेचि तेथ ।
रत्नाकराची कीर्ती अद्भुत । जाहलीसे श्रुत त्यांलागी ॥६४॥
पुजारी विनविती त्या अवसरीं । तूं तरी विष्णुभक्त साक्षात्कारी ।
समुद्र गोमतीचा प्रवाह करीं । सत्कीर्ती चराचरीं प्रगटेल ॥६५॥
ऎसें संकट घालितांचि त्यांणीं । रत्नाकर संकोचित जाहले मनीं ।
मग देवासन्मुख उभे राहुनी । सप्रेम विनवणी करीतसे ॥६६॥
म्हणे द्वारकापति यादवराया । उपाधीं जनांत वाढविली वायां ।
मी नेणेंचि भूतभविष्यक्रिया । तुझिया पायां चिंतितसे ॥६७॥
ऎसी दृष्टांत होतां त्यासी । संतोष जाहला रुक्मिणीपती ।
म्हणे तूं गोमतीत स्नान करितां निश्चिती । मग प्रवाहें वाहती होईल ॥६८॥
ऎसा दृष्टांत होतां त्यासी । संतोष जाहला निजमानसीं ।
मग प्रहररात्रीं गोमतीसी । रत्नाकर स्नानासि चालिले ॥६९॥
दृष्टी पहावया चमत्कार । क्षेत्रवासी चालिले बरोबर ।
स्नानासि निघतां वैष्णववीर । तों तीर्थे समग्र तेथें आली ॥७०॥
गोमतीसि चढतांचि पाणी । सिकता ते गेली निघोनी ।
ऎसें कौतुक देखोनि नयनीं । विस्मित मनीं लोक झाले ॥७१॥
स्नान करितांचि भक्तप्रेमळ । अक्षयी पाणी जाहलें निर्मळ ।
प्रवाह चालिला सर्वकाळ । कृपेनें घननीळ तुष्टला ॥७२॥
हें देखोनि क्षेत्रवासी नर । म्हणती हा ईश्वरी अवतार ।
ऎसे बोलोनियां उत्तर । सद्भावें नमस्कार घालिती ॥७३॥
मग देउळीं जाऊनि वैष्णवदास । श्रीहरीसि विनवितसे ।
म्हणे सर्व कर्ता तूं द्वारकाधीश । आज दीधलें यश अनाथासी ॥७४॥
एक पक्ष राहोनि तये ठायीं । मग स्वस्थळासि चालिले पाहीं ।
आपुल्या दासाचें शेषशायी । न्यून कदाहीं पडों नेदी ॥७५॥
आणिक माधवदास वैष्णवभक्त । सुरतेमाजी होते राहत ।
भजन करीत सप्रेमयुक्त । सगुण मूर्तीते आठवोनी ॥७६॥
जयासि आपुले आणि परावें । समविषम नाहीं ठावें ।
सर्वभूतीं सारिखा भाव । आत्मवत जीव मानीत असे ॥७७॥
राजा रंक आणि दान । यांसि लेखीं समसमान ।
जैसी मृत्तिका तैसें धन । निराश मने सर्वदा ॥७८॥
एकादशी हरिजागर । विष्णुअर्चन निरंतर ।
भक्तीसि लाविले बहुत नर । जगदुध्दार मांडिला ॥७९॥
दर्शनासि येती भाविकजन । साखर ठेविती पुढें आणून ।
ते मूठमूठ सकळांकारणें । प्रसाद वांटून देतसे ॥८०॥
शेर आदशेर पावशेर । आदमण अथवा मणभर ।
जे समयीं जैसी येईल साखर । ते वाटितां मूठभर पुरे सकळां ॥८१॥
ऎसा चमत्कार पाहोनि नयनीं । लोक आश्चर्य करिती मनीं ।
म्हणती सर्व सिध्दियाजलागोनी । कर जोडोनी तिष्ठती ॥८२॥
एक म्हणती साबरीमंत्र । शिकोनी सर्वांसि पुरवितो साखर ।
एक म्हणती मिथ्याचार । त्याचा ईश्वर साह्यकारी ॥८३॥
त्रिविध लोक नानारीतीं । कोणी निंदिती कोणी स्तविती ।
परी माधवदासासि हर्ष खंती । नयेचि चित्तीं सर्वथा ॥८४॥
म्हणे जनीं जनार्दन भरला हरी । याचा खेद कासया अंतरी ।
ऎसें चित्तासि समाधान करी । सप्रेम अंतरी सर्वदा ॥८५॥
तंव एक कुटाळ होता दुर्मत । त्याणें राख भरिली मडक्यांत ।
तोंड बांधोनि आपुल्या हातें । हरिमंदिरांत आणितसे ॥८६॥
माधवदासासि म्हणे तये क्षणीं । साखर आणिली त्यांत भरोनी ।
हे आपुल्या हातें सोडोनी । सकळां लागोनी वांटावी ॥८७॥
अवश्य म्हणवोनि वैष्णवभक्त । नैवेद्य दाखवित आपुल्या हातें ।
साखर काढोनि सर्वासि देत । तों कुटिळ मनांत अनुतापला ॥८८॥
लोकांसि सांगतसे स्वमुखें । म्यां मडक्यांत भरोनि आणिली राख ।
त्याची साखर जाहली देख । हेंचि कौतुक वाटतें ॥८९॥
मग पश्चातापें करोनि मनीं । नमस्कार घालीत प्रीतीं करूनी ।
म्हणे माझा अपराध क्षमा करोनि । निरंतर चरणीं ठेविजे ॥९०॥
ऎसी ग्लांती करोनि पाहीं । झाला स्वामीचा संप्रदायी ।
प्रपंचभान टाकोनि सर्वही । भक्तीसि पाहीं लागला ॥९१॥
ऎसें कौतुक देखोनी । आश्चर्य करिती अवघे जन ।
मग गांवींचा राजा त्याजलागुन । वर्तमान जाऊन सांगती ॥९२॥
तोही परम होता खळदुर्जन । सत्य न भासे त्याजकारणें ।
मग डेर्‍यांत महासर्प घालोन । तोंड बांधोन ठेवितसे ॥९३॥
माधवदास पाठवूनि भृत्य । बोलावूनि आणिला मंदिरांत ।
भुजंग घातला डेरियांत । तो पुढें ठेवित आणोनियां ॥९४॥
म्हणे तुमचे हातची घ्यावी साखर । ऎसी इच्छा वाटती फार ।
तरी आपुल्या हातें वांटा सत्वर । इतुकें नृपवर बोलिला ॥९५॥
कृत्रिमभाव रचिला याणी । हें विष्णुभक्त नेणेचि स्वप्नीं ।
मडकें सोडीत तये क्षणी । तों साखर नयनीं दिसतसे ॥९६॥
श्रीहरीसि नैवेद्य दाखवून । मूठ मूठ वांटित सकळांकारणें ।
ऎसा चमत्कार देखोन । राजा मनीं अनुतापला ॥९७॥
विष्णुभक्तासि नमस्कार । सद्भावें घालीत नृपवर ।
पुजा करोनि सर्वोपचार । वस्त्रें अळंकार लेववी ॥९८॥
शिबिकेंत बैसवोनि माधवासी । नेऊनि घालीत विष्णुमंदिरासी ।
म्हणे कांहीं इच्छा असेल मानसीं । तरी ते मजपासी सांगिजे ॥९९॥
ऎकोनि म्हणे वैष्णव भक्त । कांहींच इच्छा नसे मनांत ।
सकळ पदार्थ नाशवंत । संग्रह व्यर्थ कासया ॥१००॥
निष्काम देखोनि मन । मग घरासि गेला नृपनंदन ।
प्रतिष्ठा बहुत वाढली जाण । मग द्वारकेसि गमन करीतसे ॥१०१॥
परी दैवन सोडिच निश्चिती । सवें यात्रा निघाली बहुत ।
भजन करीत प्रेमयुक्त । पंथ क्रमित तेधवां ॥२॥
पुढें महाअरण्य देखिलें दृष्टीं । तेथें महावृक्षांची जाहली दाटी ।
तों व्याघ्राच्या रूपें जगजेठी । प्रकट दृष्टीं दिसतसे ॥३॥
दृष्टीसी देखोनियां पंचानन । भयें कांपती सकळ जन ।
जीवाचें भय वागवून । गेले पळोन तेधवां ॥४॥
माधवदासाचा सप्रेमभाव । सर्वांभूतीं एकचि देव ।
व्याघ्रा सन्मुख घेतली धांव । भक्त वैष्णव चालिला ॥५॥
जीवाचें भय धरोनि अंतरीं । आड लपाले यात्रेकरी ।
एकांत देखोनि ते अवसरीं । मग काय करी जगदात्मा ॥६॥
व्याघ्राचा वेष टाकोनि निश्चितीं । चतुर्भुज रूप धरीत श्रीपती ।
दिव्य कुंडलें कानीं तळपती । पीतांबराची दीप्ती पडतसे ॥७॥
विष्णुचें ध्यान श्रीभगवतीं । व्यासें वर्णिलें जैशा रीतीं ।
माधवदास सगुण मुर्ती । तैशाच रीतीं पाहतसे ॥८॥
निजभक्तासी हृदयकमळीं । आलिंगुनि धरितसे वनमाळी ।
मग मिठी चरण कमळीं । आनंद मेळीं बैसले ॥९॥
ब्रह्मानंद न समाये अंतरीं । म्हणे व्याघ्ररूप कां धरिलें हरी ।
तामस सोंग त्वां धरिलें वरी । मग यात्रेकरी पळाले ॥११०॥
मग देव तयासि उत्तर देत । भेटीसी पाहिजे एकांत ।
यास्तव व्याघ्ररूप धरोनि निश्चित । अधीर जनांतें पळविलें ॥११॥
तूं तरी निधडा वैष्णववीर । प्रेमें भजसी निरंतर ।
मग मी सांडोनि द्वारकापुर । मार्गावर भेटलों ॥१२॥
तरी आतां ऎक निजभक्ताराया । परतोनि जावें आपुल्या ठाया ।
आज्ञा नाहीं द्वारकेसि यावया । पाळी माझिया वचनास ॥१३॥
तुझा सद्भाव देखोनि अंतरीं । येथेंचि प्रगट जाहलों मी हरी ।
भेट दीधली मार्गावरी । आतां जा माघारीं परतोनियां ॥१४॥
ऎसें वदोनि रुक्मिणीरमण । तत्काळ पावले अंतर्धान ।
कीं निजभक्ताचें हृदयभुवन । ते स्थळीं जावोन सुरवाडले ॥१५॥
इकडे देह लोभ धरोनि अंतरीं । पळोनि गेले यात्रेकरी ।
दूर लपाले पर्वतावरी । त्यांसि श्रीहरी अंतरला ॥१६॥
सोडितां वैष्णवाची संगती । तयासि भेटे रुक्मिणीपती ।
परम भय पावोनि चित्तीं । मग काय बोलती परस्परें ॥१७॥
व्याघ्रें मारिला माधवदास । देवें रक्षिलें आपणास ।
एक म्हणती पाहवें त्यास । तरी मृत्यु आपणास येईल ॥१८॥
तों माधवदास ते अवसरीं । यात्रेकर्‍यांसि हाका मारी ।
म्हणे व्याघ्र पळोनि गेला दुरी । तुम्ही सत्वरी या आतां ॥१९॥
ऎकोनि विस्मित सकळजन । म्हणती कैसा वांचला त्यापासून ।
एक म्हणती त्याजकारणें । साह्य श्रीकृष्ण असे कीं ॥१२०॥
डेरियांत सर्प घातला थोर । त्याची त्याणें केली साखर ।
त्याचें काय करीक व्याघ्र । परस्परें बोलती ॥२१॥
ऎसें म्हणवोनि तये वेळ । पातले माधव दासाजवळ ।
व्याघ्र नव्हेचि तो घननीळ । भक्त प्रेमळ सांगतसे ॥२२॥
संगती म्हणती जोडुनी कर । वृत्तांत सांगावा सविस्तर ।
ऎकोनि म्हणे भक्त चतुर । तें नये साचार बोलतां ॥२३॥
कासव पिलियांसि तत्त्वतां । कृपेनें पाहे तयांची माता ।
तयासि अनुभव आणिकें पुसतां । परी मुखें सांगतां नये कांहीं ॥२४॥
कां बाळकासि साखर चारितां बरवी । अंतरीं तयासि कळतसे चवी ।
परी मुखें सांगता नये कांहीं । जाणे अनुभवी चित्तांत ॥२५॥
चातक चंद्रामृत सेविती । तेणेंचि तयांसि होतसे तृप्ती ।
त्यासि इतर पक्षी अनुभव पुसती । तरी सांगतां रीती ते नये ॥२६॥
तेवीं श्रीहरीकृपेनें महिमान । जाणती भाविक प्रेमळ जन ।
आजि श्रीहरीनें दिधले दर्शन । अनुभव जाणें मीच माझा ॥२७॥
पुढें द्वारकेसि जावया पाहीं । मज श्रीहरीची आज्ञा नाहीं ।
ऎसें सांगोनि ते समयीं । सुरतेसि लवलाहीं चालिलें ॥२८॥
यात्रा गेली द्वारकापुरा । माधवदास सत्वर पातले घरा ।
भजनीं प्रेमा लावोनि बरा । जगदुध्दार आठविती ॥२९॥
विष्णुपूजन हरिकीर्तन । भक्तीसि लाविले बहुतजन ।
विश्वोध्दार करावया पूर्ण । वैष्णवजन अवतरले ॥१३०॥
आतां विठ्ठल पुरंदर निष्ठावंत । बेदर प्रांतांत होते राहत ।
त्यांचें चरित्र अतिअद्भुत । ऎका निजभक्त भाविकहो ॥३१॥
पुत्रकलत्र असती त्यास । परी संसारीं असोनि उदास ।
पांडुरंगाची उपासना असे । तोचि निदिध्यास लागला ॥३२॥
संसार धंदा करितां जाण । सर्वकाळ विठ्ठलाचें चिंतन ।
असत्य सर्वथा न बोले वचन । दया परिपूर्ण सर्वांभूती ॥३३॥
समयीं आलिया अतिथी । अन्न देतसे यथाशक्ती ।
दुर्बळ संसार बहुतांरीतीं । परी सत्वशीळ चित्तीं सर्वदा ॥३४॥
आषाढी कार्तिकी यात्रेसीं । जात असे पंढरीसी ।
नेमें वारी धरिली ऎसी । निश्चय मानसीं दृढ त्याचा ॥३५॥
तंव कोणे एके अवसरी । पातली कार्तिकीची वारी ।
विठ्ठल पुरंदरासि शरीरीं । नवज्वर सत्वरी जाहला ॥३६॥
तेणें जर्जर जाहली काया । शक्ति नाहींच चालावया ।
म्हणवोनि आठवीत पंढरीराया । म्हणे कोणत्या उपाया करूं आतां ॥३७॥
पंढरीसि जावोनि एकवेळे । देहाचें पडावे मोटळे ।
यास्तव करीतसे तळमळ । त्रितापें जळे शरीर हें ॥३८॥
निद्रा न लागे करितां शयन । पंढरीसि लागले पंचप्राण ।
म्हणे यात्रेसि उदेलें महाविघ्न । दुरितें करून आपल्या ॥३९॥
तीन दिवस तीन राती । तळमळ केली ऎशा रीतीं ।
परी सर्वथा अरोग्य नव्हे कांती । मग विचार चित्तीं दृढ केला ॥१४०॥
म्हणे हें नाशिवंत शरीर आहे । याचा भरवसा मानितां पाहे ।
अंतरतील विठोबाचे पाय । मग जीवित्व काय ठेवोनी ॥४१॥
मरणाचि आलें असेल जर । तरी घरीं निजतां न होय अमर ।
आतां येवोनि निघावें सत्वर । मग जे होणार तें हो सुखें ॥४२॥
ऎसा निश्चय करोनि थोर । चालिला विठ्ठल पुरंदर ।
सवें कोणीच नसे दुसरें । मग कांता बरोबर निघाली ॥४३॥
अश्व पाठाळ नसोचि कांहीं । ज्वरहीं बहुत वाढला देहीं ।
पाऊल टाकितां ते समयीं । प्राणांत जीवीं होतसे ॥४४॥
ऎशा रीतीं पंथ क्रमितां । दोन मजली आलीं उभयतां ।
मग रात्रीं जवळ बैसोनि कांता । प्राणनाथा पाहतसे ॥४५॥
तों शरीरीं जाळ बहुत असे । परी उत्तर न बोलवेचि तयास ।
प्राण होतसे कासाविस । देहभान नसे सर्वथा ॥४६॥
ऎसी अवस्था देखोनि तिनें । मग अट्टाहासें करीत रुदन ।
म्हणे याचें उत्तम न दिसे चिन्ह । रुक्मिणीरमण कोपला ॥४७॥
तंव भ्रतार सावध होऊनि किंचित । कांतेलागीं उत्तर बोलत ।
मज बाजेवरी घालोनि त्वरित । पंढरीनाथ दाखवी ॥४८॥
चार मोलकरी पाहोनि सत्वर । शरीर घालावें खाटेवर ।
दृष्टीसीं पाहतां पंढरपुर । मग पडेल उतार शरीरासी ॥४९॥
ऎकोनि पतीचें उत्तर । कांता जाहली चिंतातुर ।
पदरीं ऎवज नसे तिळभर । कैसा विचार करावा ॥१५०॥
वाटखर्चीस ऎवज नाहीं । आणि मोलकर्‍यांसि द्यावे कायीं ।
ऎसें म्हणवोनि ते समयीं । चिंता जीवीं करीतसे ॥५१॥
कांहीं उपाय न सुचेचि तेव्हां । मग पांडुरंगाचा मांडिला धावां ।
म्हणे पंढरीनाथा देवाधिदेवा । पाव केशवा मज आता ॥५२॥
तुं अनाथबंधु करुणाघन । ऎसें बोलती संतसज्जन ।
नाममात्रें निरसिसी विघ्नें । तें असत्य वचन होईल ॥५३॥
मागें राहिलें निजमंदिर । आणि चार मजली पंढरपुर ।
ज्वरें व्यापिला निजभ्रतार । कैसा विचार करूं देवा ॥५४॥
हे ना तैसी जाहलीपरी । रुक्मिणीकांता धांव श्रीहरी ।
विठ्ठल पुरंदर तुझा निर्धारीं । वारकरी म्हणवितो ॥५५॥
ऎशा रीतीं तें भामिनी । रुदन करीतसे तये क्षणीं ।
तिचा धावां ऎकोनि कानीं । चक्रपाणी पावले ॥५६॥
ऎवट कुणबी होऊनी श्रीहरी । तिच्या बिर्‍हाडासि येतसे सत्वरीं ।
म्हणे बाई कष्टीं कां होतीस अंतरीं । सांग लवकरी मजपाशीं ॥५७॥
ती म्हणे बापा ऎक वचन । भ्रतार व्यथित होता जाण ।
दोन मजली आला चालोन । परी आतां निदान मांडिलें ॥५८॥
ज्वरें शरीर व्यापिलें भारी । पुढें न चाले पाऊलभरी ।
यात्रा निघोनि गेली दुरी । उपाय तरी सांग आतां ॥५९॥
ऎसा वृत्तांत ऎकोनि सत्वर । काय म्हणती सारंगधर ।
आमुचें गांव पंढरपुर । जाणें सत्वर मज तेथें ॥१६०॥
आणिक तिघे सांगाती जाण । बाहेर उतरले ते आपण ।
आम्हीं तुझा शब्द ऎकोन । आलों धावोन पाहावया ॥६१॥
तुझा भ्रतार बैसवोनि डोलींत । नेवोनि घालूं पंढरींत ।
आतां न होवोनि चिंताक्रांत । स्वस्थ मनांत असावें ॥६२॥
ऎसें बोलतां करुणाकर । चित्तीं आश्रय वाटला फार ।
म्हणे एवढा करिसील परोपकार । तरी पुण्य अपार घडे लोकीं ॥६३॥
प्रातःकाळ होतांचि जाण । लाघव करीतसे जगज्जीवन ।
आपणाचि चार रूपें धरून । डोली घेवोन पातलें ॥६४॥
विठ्ठल पुरंदरासि बैसवोनि आंत । खांदा घेतसे रुक्मिणीकांत ।
निज भक्ताचा भार समस्त । मस्तकीं धरीत जगदात्मा ॥६५॥
अष्टांग योग साधितां हटीं । परी लौकरी न पडेचि त्यांच्या दृष्टीं ।
तों भक्ताचा भार घेतसे जगजेठीं । नवल पोटीं मज वाटे ॥६६॥
नाना याग तपें व्रतें । करितां नातुडें जगन्नाथ ।
तो भाविकाचें काम अंगें करित । अनाथनाथ दीनबंधु ॥६७॥
जो कां निर्गुण निर्विकार । श्रुतिशास्त्रांसि नकळेचि पार ।
तो सगुणरूप धरोनि साकार । वागवितसे भार भक्ताचा ॥६८॥
सृष्टींकर्ता जो विधाता । श्रीहरी तयाचा जनिता ।
तो मनुष्यरूपें विश्वपिता । बैसवित निजभक्तां खांद्यावरी ॥६९॥
योगमाया स्मरोनि चित्तीं । लाघव दाखवितसे श्रीपती ।
ऎक्याचि वेळे पंढरीसि येती । जातां गमस्ती अस्तमाना ॥१७०॥
तो चंद्रभागेच्या तीरीं निश्चित । यात्रा उतरली असे बहुत ।
विठ्ठलनामें गर्जती संत । कीर्तनीं डुलत निजप्रेमें ॥७१॥
तो घोष ऎकोनियां श्रवणीं । विठ्ठल पुरंदर संतोषे मनीं ।
जेवीं आयुष्य हींनाचिये श्रवणीं । संजीवनी मंत्र जोडे ॥७२॥
प्रेमळ भाविक वैष्णवजन । करितां नामसंकीर्तन ।
दिंड्या पताका उभारून । संभ्रमें करून मिरवती ॥७३॥
ऎशा क्षेत्रामाजि निश्चित । डोली उतरली वैकुंठनाथें ।
मग पालकांठ्या आणोनि देत । सर्व साहित्य तें केलें ॥७४॥
मग देउळीं जावोनि रुक्मिणीकांत । आपुलें तीर्थ आणोनि देत ।
विठ्ठल पुरंदराच्या मुखीं घालित । तों उतार किंचित पडियेला ॥७५॥
मग उभयतां स्त्रीपुरुषां धरोनि करीं । देउळीं नेतसे ते अवसरीं ।
आपुलें दर्शन करवीतसे हरी । नारळ करीं देवोनियां ॥७६॥
दृष्टीसीं देखतां घनसांवळा । अश्रुपात वाहती डोळां ।
प्रेमें सद्गदित जाहला गळा । मग आलिंगून धरिला दोहीं बाहीं ॥७७॥
चरणीं मस्तक ठेवोनि पाहे । म्हणें दैवयोगें देखिलें पाय ।
चित्तीं आनंद न समाये । सद्गदित होय निजप्रेमें ॥७८॥
मग राही सत्यभामा रुक्मिण । यांचेंही घेतलें दर्शन ।
कीर्तन करिती संतसज्जन । त्यांचेही दर्शन करविलें ॥७९॥
बिर्‍हाडासि आणोनि तत्त्वतां । बैसविलीं पुरुषकांता ।
म्हणें घरानि जावोनि आतां । प्रातःकाळ होता येईन ॥१८०॥
ते म्हणती तुझें नांव कायी । तें सांगोनि द्यावें लवलाहीं ।
तुझे व्हावया उतरायी । पदार्थ कांहीं दिसेना ॥८१॥
यावरी म्हणे वनमाळी । माझें नाम पांडुरंगकोळी ।
मुलें माणसें आहेत सकळीं । येच स्थळीं राहतसें ॥८२॥
विठ्ठल पुरंदर म्हणे त्यातें । आम्ही आषाढीकार्तिकीस येतसां येथें ।
तेव्हां स्मरण धरोनि चित्तांत । भेटीं आम्हातें देईजे ॥८३॥
ऎसें ऎकोनि जगन्निवास । काय म्हणतसे तयांस ।
मी तुमच्या सन्निध सर्वदा असें । परी ओळख तुम्हास नसे माझीं ॥८४॥
जेव्हां स्मरण कराल अंतरीं । मी सत्वर येईन ते अवसरीं ।
ऎसें म्हणवोनि श्रीहरी । गेले सत्वर तेधवां ॥८५॥
ऎसा सात दिवस उत्साह जाहला । पौर्णिमेस पाहिला गोपाळ काला ।
शक्ति आली शरीराला । अरोग जाहला निजभक्त ॥८६॥
उभयतां देउळीं जाऊन । घेतलें पांडुरंगाचें दर्शन ।
सजळ अश्रु भरलें लोचन देवासि पुसेनि चाललीं ॥८७॥
पुंडलिकासि पुसोनि जाणा । घातलीं क्षेत्रप्रदक्षिणा ।
पाडु कोळियाचा उपकार जाणा । क्षणक्षणा आठवें ॥८८॥
स्मरण करितां निज अंतरीं । त्याचरूपें प्रगट जाहले श्रीहरी ।
बोळवीत जातसे ते अवसरीं । वैकुंठविहारी जगदात्मा ॥८९॥
मग विठ्ठल पुरंदर म्हणे त्यासी । आम्हांसि भेटावे आषाढ मासीं ।
अवश्य म्हणे हृषीकेशी । अगत्य पंढरीसी तुम्ही यावें ॥१९०॥
ऎशा रीतीं बोलोनि त्यातें । परतोनि आले राउळांत ।
निजभक्ताचा होऊनि अंकित । कौतुक दावित नानारीतीं ॥९१॥
मग विठ्ठल पुरंदर ते अवसरी । कांतेसहित पातलें घरीं ।
ध्यानींमनीं बैसला श्रीहरी । आठवें पंढरी क्षणक्षणा ॥९२॥
खातापितां गमन करितां । निजतां बैसतां विश्रांति घेतां ।
प्रपंच धंदा काम करितां । पंढरीनाथा भजतसें ॥९३॥
विठ्ठलस्मरण करितांचि प्रीतीं । तदाकारचि जाहली वृत्ती ।
आषाढमासी पंढरीसी मागुतीं । आनंदयुक्त येतसे ॥९४॥
पंढरीसि येवोनि तयेवेळीं । उभयतां धुंडिती पांडुरंग कोळी ।
ठावठिकाण पाहतां सकळीं । तया काळीं दिसेना ॥९५॥
म्हणे माझें जीवींचा प्राणमित्र । वागवोनि आणिलें खांद्यांवर ।
तो पंढरी टाकोनि गेला दूर । म्हणवोनि साचार न भेटे ॥९६॥
स्त्रीपुरुष दोघेजण । क्षेत्रांत पाहती धुंडोन ।
परी कोठें नलगेचि ठिकाण । तों गेलासे दिन अस्तमान ॥९७॥
प्रहर रात्र लोटून जातां । तोंवरी उपवासी उभयतां ।
संकट पडिलें पंढरीनाथा । म्हणे दर्शन आतां यांसि द्यावें ॥९८॥
मग साक्षात रूप धरोनि सगुण । तयासि दीधलें दर्शन ।
म्हणे पांडुरंग कोळी मीच होऊन । आणिलें उचलोनि तुजलागीं ॥९९॥
दृष्टींसीं देखोनी कैवल्यदानी । परम संतोष जाहला मनीं ।
देवासि आलिंगन देऊनी । मिठी चरणीं घातली ॥२००॥
मग विठ्ठल पुरंदर देवासी म्हणे । नाशवंत शरीर हें जाय जेणें ।
तुवां खांद्यावरीं आणिलें वागवून । काय उत्तीर्ण तुझें होऊ ॥२०१॥
ऎकोनि म्हणती पांडुरंग । नाशवंताचा करितां त्याग ।
तरी अविनाश कैसें जोडेल मग । ऎसें सांग मजलागीं ॥२॥
तुवां काया वाचा आणि मनें । मजसीं लाविलें अनुसंधान ।
तरी आतां पाकनिष्पत्ती करून । भोजन करणें सत्वर ॥३॥
साधुसंतांचे माहेर पंढरी । तीर्थ उपवास नसे ये क्षेत्रीं ।
ऎसें सांगोनि श्रीहरी । राउळांतरीं मग गेले ॥४॥
जयाचें चित्तीं जैसा भाव । तैसा होतसे देवाधिदेव ।
निजभक्ताच्या संकटास्तव । अपूर्व लाघव दाखविलें ॥५॥
जीवासि पडतां जड भारी । जो नेमासि न टळे निर्धारी ।
तयासि दर्शन देतसे हरी । इतरांसि नेत्रीं दिसेना ॥६॥
दुर्योधन छळितां पांडवांस । तयासि पातला वनवास ।
परी ते न सांडिती सत्वास । चित्तीं कृष्णपरेश आठविती ॥७॥
दरिद्रें सुदामा ब्राह्मण । बहुत पीडिला असे जाण ।
परी तो आठवी श्रीहरीचे चरण । दरिद्र विच्छिन्न मग झालें ॥८॥
प्रल्हादासि पिता नानाप्रकारें । गांजितां भजनासि न पडे अंतर ।
निश्चय देखोनि सारंगधर । खांबांत सत्वर प्रगटले ॥९॥
असोत आतां भाषणें फार । ज्वरें तापलें असतां शरीर ।
यात्रेसि निघाला पुरंदर । म्हणवोनि रुक्मिणीवर भेटले ॥२१०॥
पुढिले अध्यायीं चरित्र गहन । श्रोतीं देइजे अवधान ।
महीपतीचीं आर्ष वचनें । सज्जनीं मान्य करावीं ॥११॥
स्वस्ति श्रीभक्तलीलामृत ग्रंथ । श्रवणेचि पुरती मनोरथ ।
प्रेमळ भाविक भक्त । अठ्ठेचाळिसावा अध्याय रसाळ हा ॥२१२॥ अध्याय ॥४८॥ ओव्या ॥२१२॥