॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
गोदा यमुना सरस्वती । कृष्णा तुंगभद्रा भागीरथी ।
चंद्रभागा आणि भीमरथी । कीर्तनांत येती निजप्रेमें ॥१॥
तापी मही आणि प्रहरा । नर्मदा गोमती वेण्या निरा ।
ककुद्मी तीर्थ पुष्करा । कुशावर्त शंकर प्रिय असे ॥२॥
स्वर्गींचें तीर्थ मंदाकिनी । भोगावती पाताळ वाहिनी ।
पर्वकाळासहित येउनी । सुस्नात कीर्तनीं त्या होती ॥३॥
आणिक हीं पृथ्वीचीं बहुतीर्थे । पुराण प्रसिध्द नामांकित ।
भक्त कथा वाचितां निश्चित । येती त्वरित त्या ठायां ॥४॥
चित्तीं धरोनि बहुत आर्त । श्रवणासि बैसती साधुसंत ।
तयांसि सकळ तीर्थांचें स्नान घडत । अनुतापयुक्त ते काळीं ॥५॥
मागिले अध्यायाचे शेवटीं कथा । सवें चोरें श्रीधरासि मारितां ।
परतोनि पाहतांचि त्याची कांता । तों आले अवचितां रामचंद्र ॥६॥
धनुष्यबाण घेऊनि हातीं । तस्कर मारिले दुर्मती ।
श्रीधरासि श्रीजानकीपती । सजीव करिती निजकृपें ॥७॥
आणिक कथा बहु रसाळ । सादर ऎका भक्त प्रेमळ ।
एक धनवंत वैष्णव केवळ । असे हरिपाळ नाम त्याचें ॥८॥
संतांच्या चरणीं त्याचा भाव । सप्रेमें पूजी हरिभक्त वैष्णव ।
सामान्य मानी इतर जीव । संत तेचि देव साक्षात ॥९॥
वैष्णवभक्त येतांचि नगरा । तयांसि जातसे सामोरा ।
नमस्कारोनि त्या अवसरा । निज मंदिरा नेतसे ॥१०॥
सर्वोपचारें करोनि पूजन । मग देतसे इच्छा भोजन ।
वस्त्रें अलंकार भूषणें । यथा शक्तीनें अर्पितसे ॥११॥
ऎसी सेवा करितांचि प्रीती । पदरींची वेंचिली धनसंपत्ती ।
कोठें हात नचलें निश्चिती । म्हणे कैसी युक्ती करावी ॥१२॥
मागील सत्कीर्ती ऎकोनि कानीं । वरासि येती वैष्णव मुनी ।
विमुख होतां त्यांजलागोनी । तरी सत्वासि हानी येईल ॥१३॥
ऎसा विचार करोनि मनें । मग काय युक्ति योजिली त्याणें ।
तस्कराचें रूप धरोनि । पांथस्थाचें धन हरितसे ॥१४॥
भय दाखवोनि बहुवस । वाटसरांचे वित्त हरितसे ।
परी जीवें न मारी कोणास । करुणा वसतसे अंतरीं ॥१५॥
संतांचा वेष देखोनि पाहीं । तयांसि उपद्रव न देच कांहीं ।
इतर जनांचे लवलाहीं । वित्त सर्वही हरीतसे ॥१६॥
ऎशा रीतीं करोनि जाण । करीतसे संतसेवन ।
म्हणे मी हरितों ज्यांचें धन । तयांसीच पुण्य हें घडो ॥१७॥
ऎसा चितीं निरभिमान । लोटोनि गेले बहुत दिन ।
तों अद्भुत चरित्र वर्तलें गहन । तें ऎका सज्जन भाविक हो ॥१८॥
घरीं संतजन आले बहुत । अन्न तों मंदिरांत नसे किंचित ।
मग होऊनि चिंताक्रांत । अरण्यांत तो गेला ॥१९॥
धनुष्यबाण घेऊनि तेथ । पांथस्थांचि वाट पाहत ।
परी सर्वथा कोणी नयेचि तेथ । मग चिंताक्रांत मानसीं ॥२०॥
म्हणे गति करावी कैसी । साधु राहती उपवासी ।
तों देवाधिदेव वैकुंठवासी । कौतुक तयासी दाखवितसे ॥२१॥
सावकाराच्या रूपें सारंगधर । आपण बैसले गाडीवर ।
जवळ रुक्मिणी असे सुंदर । प्रगटले सत्वर ते ठायीं ॥२२॥
तें हरिपाळें देखोनि नयनीं । परम संतोष वाटला मनीं ।
मग धनुष्यासि बाण लावोनि । आडवा होऊनी काय बोले ॥२३॥
धनवित्त आतां सांडोनि देणें । नाहींतरी तत्काळ घेईन प्राण ।
करुणा भाकीत जगज्जीवन । परी नायकेचि वचन सर्वथा ॥२४॥
निजभक्ताचें भय बहुत । चित्तीं वागवूनि वैकुंठनाथ ।
वस्त्रें अळंकार द्रव्य समस्त । तयासि अर्पित जगदात्मा ॥२५॥
रुक्मिणीचे अलंकार सकळ । उतरोनि घेतसें हरिपाळ ।
देवासि नागवोनि ते वेळ । आला तत्काळ मंदिरा ॥२६॥
वैष्णवजनांसि बरव्यापरी । भोजन घातलें ते अवसरीं ।
इकडे रुक्मिणी म्हणतसे श्रीहरी । आतां कैसीपरी करावी ॥२७॥
वस्त्रें अलंकार निश्चित । हिरोनि नेलीं तुमच्या भक्ते ।
हरी म्हणे जीवे रक्षिलें आम्हांते । हा उपकार चित्तीं न मानिसी ॥२८॥
संतसेवेचेनि निमित्तें । हरितसे पांथस्थांचे वित्त ।
तव रुक्मिणी म्हणे त्याची स्थित । मजसी त्वरित दाखवा ॥२९॥
संतचरणीं त्याची आर्ती । कैशी पूजा कैसी भक्ती ।
जावोनि पाहावें सत्वर गती । मग वैकुंठपती अवश्य म्हणे ॥३०॥
मग संताचा वेष जगज्जीवन । धरीतसे निजप्रीतीनें ।
तुळसीमाळा गळा घालून । गोपीचंदन लाविलें ॥३१॥
ऎसें नटतां चक्रपाणी । तों वैरागीण जाहली रुक्मिणी ।
हरिपाळाच्या घरासी जावोनि । सीताराम ध्वनी बोलती ॥३२॥
हें दृष्टीसी देखतांचि त्याणें । साष्टांग घातलें लोटांगण ।
बैसावयासि देऊनि आसन । करीतसे पूजन सद्भावें ॥३३॥
पात्रें वाढोनि तये क्षणीं । उभयतांसि बैसविलें भोजनीं ।
तृप्त होतांचि चक्रपाणी । मुखशुध्दि आणुनी देतसे ॥३४॥
म्हणे धन्य आजीचा सुदिन । जाहलें स्वामींचे आगमन ।
कृपादृष्टीं विलोकून । दीधलें दर्शन निजदासा ॥३५॥
आणिक इच्छा असेल कांहीं । तरी ती सांगावी येसमयीं ।
ऎसें पुसतां लवलाहीं । मग शेषशायी बोलत ॥३६॥
आम्ही तुझे भेटीसि येतां सत्वर । तों वाटेसि आडवा आला तस्कर ।
मी होतों धनवंत सावकार । लुटिलें समग्र मज त्याणें ॥३७॥
अळंकार वस्त्रें होतीं अंगीं । तीं हिरोनि नेलीं वेगी ।
मग चित्तीं होऊनि वीतरागी । जाहलों वैरागी उभयतां ॥३८॥
यावरी हरिपाळ बोले वचन । तुम्हां संतांसि लुटिलें तस्करानें ।
तरी धुंडोनि सर्व अरण्य । घेईन प्राण तयाचा ॥३९॥
ऎसें बोलतां ते अवसरीं । लाघव दाखवितसे श्रीहरी ।
तत्काळ सावकाराचें रूप धरी । हरिपाळ अंतरीं लज्जित ॥४०॥
परम अनुताप जाहला चित्तीं । सप्रेम अश्रु नेत्रीं वाहती ।
म्हणे देवाधिदेवा रुक्मिणीपती । म्यां तुजप्रती लुटिलें ॥४१॥
तूं कळिकाळाचा शास्ता पूर्ण । हें नेणेंचि मी अज्ञान ।
सितासि चढविला होता बाण । घ्यावया प्राण पैं तुझे ॥४२॥
तूं जगद्गुरु इंदिरावर । निजांगें झालासि सावकार ।
हें नेणेंचि मी मू्ढमती पामर । लुटिलें साचार तुजलागीं ॥४३॥
मी अनंत अपराधाचा पुरा । ऎसी साक्ष येतसे अंतरा ।
दीनबंधू करुणाकरा । जगदुध्दारा क्षमा करी ॥४४॥
ऎकोनि हरिपाळाची ग्लांती । हांसोनि बोले रुक्मिणीपती ।
तुझी संतसेवेसि जडली वृत्ती । तेणें संतुष्ट चित्तीं मी असें ॥४५॥
अलंकार हरिले होते सकळ । ते हरिपाळ आणीत तत्काळ ।
रुक्मिणीसि लेवविले तये वेळ । म्हणे अपराधीं बाळ मी तुझा ॥४६॥
मग प्रसन्न होऊनि चक्रपाणी । सावकार वेष पालटित तये क्षणी ।
चतुर्भुज रूप धरोनि । हरिपाळालागोनि भेटले ॥४७॥
निष्काम भक्ति देखोनि अंतरीं । काय वर देतसे श्रीहरी ।
आजपासोनि सिध्दि राबतील घरीं । तरी सुखें करी संतसेवा ॥४८॥
ऎसें बोलोनि त्याजकारण । देव पावले अंतर्धान ।
हरिपाळ करीत संतसेवन । पदार्थ संपूर्ण सर्व घरीं ॥४९॥
आणिक जसू कुणबी ऎक । होता प्रेमळ वैष्णव भाविक ।
श्रीहरीचें भजन करीतसे मुखें । नावडे आणिक या परतें ॥५०॥
कृषिकर्म करितसे जाण । योगक्षेम चालवीत तेणें ।
क्षुधितासि देतसे अन्न । यथा शक्तीनें आपुल्या ॥५१॥
दोन वृषभ होते निश्चिती । ते तस्करीं सोडोनि नेले रातीं ।
संकटीं पडिले वैकुंठपती । बैल निर्मिती आणिक ॥५२॥
हें देवाचें कर्तुत्व नाहीं विदित । वृषभ नेले शेता आंत ।
आऊत हाकितां तस्कर पाहत । मग ते विस्मित जाहले ॥५३॥
नेले बैल पाहती जाउनी । तों ते तैसेच बांधिले तये स्थानीं ।
दुसरें रात्रीं मागुती येऊनि । नेले चोरोनि वृषभ त्याचे ॥५४॥
मागुती निर्माण करी श्रीपती । तस्कर विस्मित जाहले चित्तीं ।
चार वेळ ऎशा रीतीं । चोरोनि नेती तस्कर ते ॥५५॥
मग परम अनुताप जाहला मना । म्हणती यासि साह्य वैकुंठराणा ।
आपण व्यर्थचि केली छळणा । नरक साधना लागोनि ॥५६॥
ऎसें म्हणवोनि ते समयीं । जसू स्वामीचे लागती पायीं ।
वर्तमान सांगीतलें सर्वही । अनुताप जीवीं धरोनियां ॥५७॥
मग अनन्यभावें शरण येउनि । त्याचा अनुग्रह घेतला त्याणीं ।
सेवेसि तिष्ठत दिवस यामिनि । विष्णुस्मरणीं लागलें ॥५८॥
भक्त कथा परम रसिक । आणिक ऎका भक्त भाविक ।
धनाजाट कुणबी एक । ज्यासि वैकुंठनाथ भेटले ॥५९॥
लहान वयांत होता जाण । तों घरासि आले वैष्णवजन ।
त्यांचें देवतार्चन देखोन । साष्टांग नमन करीतसे ॥६०॥
हात जोडोनि भक्तवैष्णवा । म्हणे मज शाळग्राम पूजेसि द्यावा ।
त्यांणीं काळा गोटा पाहोनि बरवा । दीधला तेव्हां त्यालागीं ॥६१॥
परमविश्वास धरोनि अंतरीं । धनाजाट त्याची पूजा करी ।
भक्तिभाव देखोनि श्रीहरी । तेथेंचि निर्धारीं प्रगटले ॥६२॥
गाई राखावया निर्धारीं । नित्य जातसे वनांतरी ।
शाळग्राम घेतले बरोबरी । मग स्नान करी उदकांत ॥६३॥
रानफुलें वाहोनि देवासी । पूजा करितसे सद्भावेंसी ।
सिदोरीचा नैवेद्य दाखवी तयासी । म्हणे हृषीकेशी जेवी आतां ॥६४॥
भक्तिभाव देखोनि श्रीहरी । आवडीनें रुखी खात भाकरी ।
संतोषें धनाजाट अंतरीं । मग उरली सिदोरी भक्षीतसे ॥६५॥
बाळपणापासूनि देखा । देवाधिदेव जोडला सखा ।
न विसंबतीच एकमेका । सप्रेम सुखा भोगिती ॥६६॥
धनाजाट वैष्णववीर । दिवसंदिवस जाहला थोर ।
वैष्णव साधु असतां क्षुधातुर । तरी भोजन साचार दे त्यांसी ॥६७॥
तंव एके दिवशीं घेऊनि आउत । पेरावयासि जातसे शेत ।
तों बैरागी वाटेसि भेटले बहुत । सीताराम बोलती निज मुखें ॥६८॥
धनाजटासि बोलती उत्तर । वैष्णव मंडळी क्षुधातुर ।
तूं अन्नदान करितोसि फार । सत्कीर्ती साचार ऎकिली ॥६९॥
दुष्काळ पडिला असे भारी । आणिक दाता नसेचि नगरीं ।
तरी आम्हांसि भोजन देऊनि सत्वरीं । तृप्ति करी विष्णुदासा ॥७०॥
ऎसी ऎकोनियां मात । धनाजाट विचार करित ।
घरीं तों धान्य नसे किंचित । मग उपाय योजितां तेधवां ॥७१॥
बीज दळोनियां सत्वरी । संतांसि घालावें ये अवसरीं ।
ऎसा निश्चय करोनि अंतरीं । जातसे माघारी मंदिरा ॥७२॥
मग गहूं दळोनियां जाण । वैष्णवांसि घातलें भोजन ।
तृप्त जाहलिया साधुसज्जन । आशीर्वचन बोलती ॥७३॥
जो देवाधिदेव रुक्मिणीवर । तो तुज साह्य असो निरंतर ।
सत्वासि कदा न पडो अंतर । सत्कीर्ती गजर हो तेणें ॥७४॥
ऎसें बोलोनि तयासि । साधु गेले तीर्थवासी ।
धना जाटाच्या चित्तासी । संतोष मानसी वाटला ॥७५॥
गांवींचे सकळ निंदिती जन । म्हणती हें तों अघटित केलें याणें ।
प्रपंच साधूनि परमार्थ करणें । तरीच धन्य संसारीं ॥७६॥
मुदलचि बुडवोनियां पाहे । त्याणें केला व्यवसाय ।
त्याचा परिणाम उत्तम न होय । आला प्रत्यय आम्हांसी ॥७७॥
ऎसे जननिंदेचे येतां लोट । शांतीसागरीं भरीतसे घोट ।
म्हणे निरसली प्रपंच खटपट । वैकुंठ पीठ जोडला ॥७८॥
घरची मनुष्यें चिंता करीती । म्हणती अतां पेरावें काय शेतीं ।
प्रपंच चालेल कैशा रीतीं । उत्तम गती दिसेना ॥७९॥
धनाजटाचा भाव सात्विक । म्हणे निर्जीव भूमी देतसे पीक ।
सजीव वैष्णवसंत सकळिक । ते कायएक न करिती ॥८०॥
ऎसा निश्चय धरोनि अंतरीं । भजन करितसे सप्रेम गजरी ।
तों अघटित चरित्र वर्तलें परी । तें सादर चतुरीं परिसिजे ॥८१॥
जो भक्तवत्सल वैकुंठनाथ । निजांगे आपण पेरितसे शेत ।
दुसरे दिवशीं लोक पाहत । तों गहुं शेतांत उगवला ॥८२॥
देखोनि लोक आश्चर्य करिती । म्हणती धनाजटाची सप्रेम भक्ती ।
संकटी पावला रुक्मिणीपती । जाहली सत्कीर्ती जनांत ॥८३॥
पुढें पीक अद्भुत आलें । तेंही त्याणें सत्कारणीं लाविलें ।
वैष्णव बैरागी मेळवूनि भले । भोजन घातलें तयासी ॥८४॥
आणिक चरित्र अति अद्भुत । सादर ऎका भाविक भक्त ।
एक सुखानंद ब्राह्मण निश्चित । भजन करित श्रीहरीचें ॥८५॥
वैष्णव घरासि येतां जाण । त्याचें सद्भावें करी पूजन ।
भोळा भाविक प्रेमळ जन । आणिक साधन नेणेची ॥८६॥
विष्णुनैवेद्य महाप्रसाद सार । त्याचे ठायीं प्रीति थोर ।
कोणी आणूनि दीधलें जर । तरी भक्षीत सत्वर ते समयीं ॥८७॥
परम भाविक त्याची कांता । सुरसुरी नांवें पतिव्रता ।
जाणोनि पतीच्या मनोगतां । साधुसंतां पूजीतसे ॥८८॥
सुखानंद असतां अस्नात । जरी महाप्रसाद कोणी देत ।
तरी तत्काळ घालीतसे मुखांत । संशय चित्तांत न धरितां ॥८९॥
हरि प्रसादा वरिष्ट कांहीं । आणिक लोभ सर्वथा नाहीं ।
ऎसा निश्चय दंपतींहीं । केलासे जीवीं आपुल्या ॥९०॥
तंव कुटील निंदक मिळोनि नर । त्याणीं मांडिला अविचार ।
म्हणती याचा विश्वास हरिप्रसादावर । तरी साक्षात्कार पहावा ॥९१॥
मग जाऊनि बाजारांत । जिलिब्या वडे घेतले विकत ।
सुखानंदापासीं निश्चित । येऊनि बोलत काय तेव्हां ॥९२॥
आम्हीं जाऊनि हरिमंदिरासी । हरिप्रसाद आणिला तुम्हांसी ।
तो सुखानंद संतोष मानसी । निजप्रीतीसीं भक्षितसे ॥९३॥
ऎसें देखोनि ते अवसरीं । गदगदां हांसती दुराचारी ।
म्हणती जिलिब्या घेऊनि बाजारीं । ये अवसरीं आणिल्या ॥९४॥
तुम्हीं ब्राह्मण सज्ञान निश्चित । हें तरी केलें अनुचित ।
आतां घेणें लागेल प्रायश्चित । नाहीं तरी वाळीत घालितों ॥९५॥
हरिप्रसादासि विटाळ नसे । परी बाजारींचे अन्न भक्षिलें कैसें ।
ऎसें बोलतां निंदकांस । मग विष्णुदास काय करी ॥९६॥
मुखापासीं नेऊनि हात । जिलब्या वडे सगळेचि काढित ।
कुटिळाचें हातीं देत । देखोनि विस्मित ते होती ॥९७॥
नवल वाटे सकळ लोकां । म्हणे वडे जिलिब्या भक्षितां देखा ।
लोटोनि गेली एक घटिका । चमत्कार निका दाखविला ॥९८॥
ऎसें बोलोनि परस्पर । सद्भावें करिती नमस्कार ।
म्हणती तुम्हासि साह्य रुक्मिणीवर । छळिलें साचार व्यर्थ आम्ही ॥९९॥
सुखानंदाची सप्रेम स्थिती । सुरसुराचीही तैसीच वृत्ती ।
एकचित्तें स्त्रीपुरुषें असती । सेवा करिती संतांची ॥१००॥
तंव कोणें एके दिवसीं । यात्रेसि गेले मथुरेसी ।
स्वमुखें सांगोनि कांतेसी । तुवां संतसेवेसी असावें ॥१०१॥
घरासि येती वैष्णवजन । तुवां करावें त्याचें सेवन ।
काया वाचा आणि मन । कांहीं न वंचणें सर्वथा ॥२॥
ऎसे सांगोनि सुरसुरीप्रती । आपण गेले सत्वरगती ।
मागें वृत्तांत कैशा रीतीं । जाहला तो श्रोतीं ऎकिजे ॥३॥
एक बैरागी वेषधारी । आला सुखानंदाचे घरीं ।
घरस्वामी त्यासि नमस्कारी । पूजाही करी निज प्रेमें ॥४॥
स्वरूप सुंदर देखोन । कामातुर जाहला मनें ।
सुरसुरीसि म्हणे भोगदान । मजकारणें आज देयी ॥५॥
ऎकोनि म्हणें पतिव्रता । तुम्हीं भोजन करावें आतां ।
रात्रि समयीं तुमच्या आर्ता । पुरवीन तत्वतां निश्चित ॥६॥
ऎसें वचन देऊनि त्यासी । भोजन घातलें षड् रसीं ।
वेषधारीं संतोष मानसीं । म्हणे भोगीत इसी रात्रिसमयीं ॥७॥
अस्तमानासि जातां दिनकर । लोटोनि गेली प्रहररात्र ।
मग एकांतीं शेज घालोनि सुंदर । केलें एकाग्र मन तेव्हां ॥८॥
स्वपतीचे पाय हृदयांत । चिंतोनि त्यासि बोलावी आंत ।
दीपक जळतसे मंदिरांत । तों कामिक त्वरित पातला ॥९॥
द्वारापासीं मग येऊनी । हृदयीं भेदला कामबाणीं ।
सुरसुरीस पाहे आपुले नयनीं । तों महावाघिणीं ते दिसें ॥११०॥
मग परम भय वाटलें चित्तां । म्हणें हे तों विपरीत जाहली वार्ता ।
अमृत म्हणुनी सेवुं जातां । तो विषचि हातां आलें कीं ॥११॥
धनाची मांदुस साचार । यास्तव अभिलाषें घातला कर ।
तों दृष्टीसि दिसें खदिरांगार । तैसाच विचार हा जाहला ॥१२॥
रत्नहार म्हणवोनि उठाउठी । बालूं गेलों आपुले कंठीं ।
तों महाभुजंग देखिला दृष्टीं । तैसीच गोष्टी हे झाली ॥१३॥
कां दौपदी सतीसी आलिंगन । द्यावयासि कीचके केले प्रयत्न ।
तो एकांतीं पाहतां भीमसेन । मजकारणें तेविं दिसे ॥१४॥
ऎसें म्हणवोनि ते अवसरीं । परम भयभीत जाहला अंतरीं ।
वाघीण आंतून गर्जना करी । नेत्र वटारी सक्रोधें ॥१५॥
लज्जित जाहला रतिनाथ । धातु जिराली तेथीच्या तेथ ।
पंच विषयांचा मथितार्थ । गेलें चित्त विरोनी ॥१६॥
मग भीत भीत वचन बोलत । म्हणे मज अन्याय घडला माते ।
तुज म्यां छळिलें धैर्यवंते । हा अपराध चित्तांत न गणी तूं ॥१७॥
ऎसें विनीत बोलोनि उत्तर । मग साष्टांग घातला नमस्कार ।
मग दूर जावोनि निजे बाहेर । तों पातला दिनकर उदयासी ॥१८॥
सुरसुरी होऊनि पूर्ववत । सडासंमार्जन मंदिरी करित ।
वैरागी तिजला नमस्कारित । म्हणे अन्याय माते क्षमा करी ॥१९॥
परम अनुताप होऊनि अंतरी । निरंतर राहिला त्याचें घरीं ।
सकळ जिंतोनि षड्वैरी । सेवा करी ते ठायीं ॥१२०॥
चार मास लोटितां निश्चित । तों सुखानंद यात्रा करोनि येत ।
अन्याय घडला जो आपणातें । तो बैरागी सांगत त्यापासी ॥२१॥
अंतर साक्ष वैष्णवपूर्ण । त्याजवरी केले कृपादान ।
नित्य करीत सप्रेम भजन । साक्षात्कार तेणें पावला ॥२२॥
आणिक चरित्र रसाळ गहन । सादर ऎका भाविक जन ।
एक माधवदासनामें ब्राह्मण । असे निपुण वेदशास्त्रीं ॥२३॥
तो महापंडित असे निश्चित । परी कदापि नोहे विषयासक्त ।
सर्वकाळ असे विरक्त । प्रपंच मात आवडेना ॥२४॥
ऎसें लोटतां बहुत दिन । तों कांता जाहली गतप्राण ।
चित्तीं मानीत समाधान । म्हणे संसारबंधन सुटलें ॥२५॥
घरीं धनधान्य होते काहीं । भांडीं आणि वस्तभाव सर्वही ।
ती ब्राह्मणांसि वांटोनि पाहीं । संतोष जीवीं पावला ॥२६॥
आशापाश तोडोनि ऎशारीतीं । यात्रेसि चालिला जगन्नाथीं ।
जैसा शुक पिंजर्‍यांतून निघे निश्चिती । संतोष चित्तीं तेविं झाला ॥२७॥
महातीर्थासि येऊनि जाण । समुद्रतीरीं केलें स्नान ।
मग विष्णुमंदिरीं येतसे त्वरेनें । लोटांगण घालित ॥२८॥
दृष्टींसीं देखोनि सगुण मूर्ती । अनुतापयुक्त करितसे ग्लांती ।
म्हणे देवाधिदेवा वैकुंठपती । उगविली गुंती सर्व माझी ॥२९॥
मायबाप बंधु सज्जन । पुत्र कलत्र आणि धन ।
आतां कांहींच नसे तुजवांचुन । एकाग्र मन जाहलें ॥१३०॥
ऎसें बोलोनि ते समयीं । सप्रेम माथा ठेविला पायीं ।
श्रीहरि भजनावांचूनि पाहीं । साधन कांहीं नावडे ॥३१॥
वेदशास्त्रीं निपुण पंडित । परी विद्याभिमान नसें किंचित ।
सर्वदा प्रेमळ आणि विरक्त । सगुणीं प्रीत बहु तया ॥३२॥
तंव पुढें पूजारें येऊनि येथ । माधवदासासि काय बोलत ।
देवासि उपद्रव न करीं येथ । होय त्वरित बाहेरी ॥३३॥
रित्या हातें नमस्कार । देवासि करिसी वारंवार ।
ऎसें बोलोनियां उत्तर । घातलें बाहेर तयासि ॥३४॥
माधवदास सद्गदित चित्तीं । जावोनि बैसे एकांतीं ।
ऎसी इच्छा धरिली चित्तीं । म्हणे सगुण श्रीपती भेटवा ॥३५॥
बहुत ग्लांती केली तेणें । म्हणें मी सेवाहीन भक्तीहीन ।
पदरीं किंचित नसेचि धन । करावें पूजन कैशा रीतीं ॥३६॥
कैसी करावी मानस पूजा । हें सर्वथा नेणें अधोक्षजा ।
बाह्यात्कारें गरुडध्वजा । दास मी तुझा म्हणवितों ॥३७॥
ऎशा रीतीं बोलोनि वचन । नघे फळ मूळ किंवा अन्न ।
अहोरात्र नामस्मरण । तीन उपोषणें जाहलीं ॥३८॥
सोडोनि देहगेहाआस्था । आवडीनें भजतसे जगन्नाथा ।
संकट पडिलें रुक्मिणीकांता । म्हणें सांभाळ आतां करावा ॥३९॥
तों जगन्नाथ रुक्मिणीसि म्हणे । सगुण रूप सत्वर धरून ।
माधवदासासि घाली भोजन । उपोषणें तीन घडलीं तया ॥१४०॥
आज्ञा होताचि तये क्षणीं । काय करितसे विश्वजननी ।
सुरस अन्न ताटीं भरोनी । आली घेउनी त्यापासी ॥४१॥
तों समूळ सांडोनि देहभान । माधवदासें केलें शयन ।
त्यासि निजलोभें उठवीत रुक्मिण । म्हणे भोजन करीं आतां ॥४२॥
सुंदर स्वरूप देखोनि निश्चित । माधवदास जाहला विस्मित ।
म्हणें तूं कोण आहेस मातें । सांग त्वरित ये समयीं ॥४३॥
रुक्मिणी बोले प्रतिवचन । तूं सर्वकाळ ज्याचें करितोसि ध्यान ।
त्याचें अर्धांगीं असतें जाण । नांव रुक्मिण पैं माझे ॥४४॥
भोजन घालावयासि तुंते । मज आज्ञा केली वैकुंठनाथे ।
आतां आग्रह न करावा किंचित । जेवी त्वरित ये समयीं ॥४५॥
स्वल्प काळें तुजकारणें । देवही देतील साक्षात दर्शन ।
ऎसें देतांचि आश्वासन । धरितसे चरण जननीचे ॥४६॥
मातेच्या वचनासि देऊनि मान । माधवदासें केलें भोजन ।
तयासि मुखशुध्दि देऊन । अदृश्य रुक्मिण जाहली ॥४७॥
सुवर्णताट रत्नजडित झारी । तेथेंचि राहिली ते अवसरीं ।
माधवदासें धुवोनि सत्वरी । आंथरूणाशेजारीं ठेवितसे ॥४८॥
तों प्रभात समय होतां निश्चिती । पूजारें कांकड आरती करिती ।
सर्वोपचारें वैकुंठपती । पंडे पूजिती तेधवां ॥४९॥
तों सुवर्णताट रत्नजडित झारी । दृष्टीसी न दिसे ते अवसरीं ।
म्हणती देउळीं जाहली चोरी । तो तस्कर सत्वरी पहावा ॥१५०॥
हरिमंदिरीं शोध करिती । सकळांपासीं झाडा घेती ।
परी ठिकाण न लागे निश्चिती । म्हणती कैसी गती करावी ॥५१॥
मग माधवदासापासीं येउनी । पाहते जाहले तये क्षणीं ।
तों झारी ताट देखिलें नयनीं । म्हणती तस्कर ठिकाणी लागला ॥५२॥
एक म्हणती हा मैंद पूर्ण । कैसें धरिलें बकध्यान ।
चार दिवस येथें राहून । वस्ता चोरून घेतल्या ॥५३॥
अंतरभाव नेणोनि चित्तीं । नाना दुरुत्तरें बोलती ।
मग कोठडींत घालोनि तयाप्रती । बंधन करिती सभोंवतें ॥५४॥
तंव स्वप्नीं येऊनि जगन्नाथ । पूजारियाप्रती काय सांगत ।
माधवदास प्रेमळ भक्त । गांजिलें व्यर्थ तुम्ही त्यांसी ॥५५॥
येथें येऊनिया त्याणें । केली तीन उपोषणें ।
मग आम्हीं रुक्मिणींसि आज्ञा करोन । घातलें भोजन तयासि ॥५६॥
झारी ताट विसरोनि तेथ । रुक्मिणी आली देऊळांत ।
तुम्हीं तयासी कोंडिलें व्यर्थ । ऎसा दृष्टांत देखिला ॥५७॥
पंड्यांसि अनुताप जाहला थोर । मग माधवदासापासीं आले सत्वर ।
सद्भावें करिती नमस्कार । म्हणती छळिलें साचार व्यर्थ आम्हीं ॥५८॥
मग नेउनि देऊळांतरीं । घातला देवाच्या पायांवरी ।
हरिप्रसाद ते अवसरीं । आपुले करीं तिहीं दिला ॥५९॥
तैंपासूनि माधवदासासी । सकळ मानिती क्षेत्रवासी ।
देवाचा नैवेद्य येतसे त्यासी । क्षुधित उपवासी न राहे ॥१६०॥
ऎसे दिवस लोटले कांहीं । तों काय करित शेषशायी ।
आणिक चमत्कार दाखविला कांहीं । तो ऎका सर्वही भाविकहो ॥६१॥
पाखळ पूजा होतां सत्वरी । तों लोटोनि गेली अर्धरात्री ।
मग माधवदासासि पुजारी । म्हणती सत्वरी बाहेर या ॥६२॥
ऎसें पंडे बोलती वचन । परी तयासि नाहीं देहभान ।
सगुण स्वरूपीं जडलें मन । नाहीं देहभान सर्वथा ॥६३॥
मागील चमत्कार आठवोनि चित्तीं । पूजारे सकळ बाहेर येती ।
आपुले हातें द्वाराप्रती । कुलुपें घालिती तेधवां ॥६४॥
तों माधवदास शेजार मंडपांत । आधींच होता ध्यानस्थ ।
किंचित होता सावचित्त । मग शीत वाजत तयासी ॥६५॥
हें जाणूनि जगन्नाथ । तयापासी आले त्वरीत ।
हातें कुरवाळोनि त्यातें । मग सकलाद घाली अंगावरी ॥६६॥
प्रातःकाळ होतांचि ते अवसरीं । पूजारे येऊनि पाहती सत्वरी ।
तों सकलाद नाहीं पलंगावरी । विस्मित अंतरीं मग होती ॥६७॥
मग बाहेर येऊनि पाहती सत्वर । तों देवाचें सुवासिक वस्त्र ।
माधवदासाच्या अंगावर । त्यांणीं साचार ओळखिलें ॥६८॥
म्हणती देवाच्या खोलीत निर्धारी । कुलुपें तैसींच होतीं रात्रीं ।
आणि सकलाद घातली याजवरी । लाघवी श्रीहरी कृपाळू ॥६९॥
ऎसाच चमत्कार देखोन । मग मानूं लागले सर्वत्र जन ।
राजा येऊनि लोटांगण । निजप्रीतीनें घालितसे ॥१७०॥
मानमान्यता वाढतां बहुत । तेथोनि उदास जाहलें चित्त ।
मग मथुरेसि चालिला असे त्वरित । श्रीकृष्णनाथ पहावया ॥७१॥
आधीं निस्पृह उदास अंतरीं । मार्गक्रमितसे ते अवसरीं ।
तों वैष्णव भक्त एके नगरीं । मार्गावरी राहत होता ॥७२॥
त्याची सत्कीर्ती ऎकोनि श्रवणीं । यास्तव पातला त्याचें सदनीं ।
तों गावांस गेला असे घरधणी । घर स्वामिणी पुढें येत ॥७३॥
तिनें सद्भावें करोनि नमन । म्हणे शिधा देतें करा भोजन ।
आम्हीं क्षत्रिय जातीचे हीन । तुमचें सेवन घडेना ॥७४॥
मग माधवदास उत्तर देत । तुम्ही विष्णुस्मरणी सर्वदा रत ।
पवित्र कुळ केलें निश्चित । उंचासि निश्चित वंद्य तुम्हीं ॥७५॥
मग घरधणीन जावोनि बाजारांत । दूध पेढे आणिले बहुत ।
उपाहार घालोनि त्यात । केलें तृप्त सद्भावें ॥७६॥
तेथूनि निघतांचि सत्वरी । तों संत भेटले वाटेवरी ।
परतोनि घरासि ने ते अवसरीं । मधुरोत्तरीं सांगतसे ॥७७॥
घरधणीन होती मंदिरांत । तिणे आमुचा आदर केला बहुत ।
पोटभर पेढे भक्षिले तेथ । आतां इच्छा किंचित असेना ॥७८॥
ऎशा रीतीं समजावून । परस्परें केलें नमन ।
पुढें यमुनातीरीं करोनि स्नान । मथुरा पट्टण प्रवेशला ॥७९॥
मग जावोनि देवळांतरी । नमस्कार घालितसे महाद्वारी ।
प्रवेशतां अंतर मंदिरीं । तों आडवे पुजारी पातले ॥१८०॥
दर्शनासि जावया अडथळा । पंडे करिती तये वेळां ।
धक्के देवोनि वेळोवेळा । भक्त प्रेमळा भवंडिती ॥८१॥
मनोदय देवासि नमस्कार । करोनि निघे वैष्णववीर ।
मग चीर घाटीं जाऊनि सत्वर । एकाग्र स्थिर मन केलें ॥८२॥
ध्यानांत आणोनि श्रीकृष्णनाथ । भजन करीत प्रेमयुक्त ।
तों एक कणवाळू येऊनि तेथ । साहित्य देत स्वयंपाका ॥८३॥
पाकनिष्पत्ती झालियावरी । देवाचा आठव जाहला अंतरीं ।
तों तेथें पातलें श्रीहरी । कैशापरीं ते ऎका ॥८४॥
चतुर्भुज सांवळी मूर्ती । झळके पितांबराची दिप्ती ।
दिव्य कुंडलें कानीं तळपती । मकराकृती सुढळ ॥८५॥
श्रीमुख साजिरें मनोहर । दृष्टींसि पाहतां देहभान विरे ।
ऎशा रूपें सारंगधर । प्रगटले साचार ते ठायीं ॥८६॥
दृष्टींसीं देखून सगुण मूर्ती । चरणीं सत्वर घातली मिठीं ।
मग माधवदासासि धरोनि पोटी । बोलतसे गोष्टी जगदात्मा ॥८७॥
म्हणे तूं माझा जिवलग प्राण । हें पूजारियांसि न कळे खूण ।
भवंडोनि बाहेर घातले जाण । मग आलासि रुसोनि ये ठायीं ॥८८॥
मग मज चैन न पडेचि देउळीं । आपुलें चित्तीं बहु तळमळी ।
मग धुंडीत आलों ये स्थळीं । ऎसें वनमाळी बोलिले ॥८९॥
तेव्हां देवभक्तांचे नयन । अश्रुपातें भरलें जाण ।
जैसी माता समजवितांचि तान्हें । वाढें द्विगुण लोभ त्याचा ॥१९०॥
मग वरण पानगे आणि मिठ । सांगातें जेवीं वैकुंठपीठ ।
सप्रेम भक्ती देखोनि चट । भरितसे पोट ते ठायीं ॥९१॥
प्रार्थना करितां पाकशासन । जो सर्वथा न करीच अमृतपान ।
तों भाविकांच्या सांगातें कदन्न । निजप्रीतींने जेवीतसे ॥९२॥
तृप्त झालियां जगज्जीवन । माधवदासासि समाधान ।
मुखशुध्दीसि तुळसी पान । निज प्रीतीने देतसे ॥९३॥
मग देउळीं जावोनि श्रीकृष्णनाथ । पूजारीयासि दृष्टांतीं सांगत ।
मी माधवदासाच्या सांगाते । जेविलों निश्चित पोटभरी ॥९४॥
तुम्हीं त्यासि दीधले भवंडून । यास्तव चीरघाटीं बैसला रुसून ।
आतां तयासि आणा समजावून । नैवेद्य सेवीन तरीच मी ॥९५॥
ऎसें सांगतां चक्रपाणी । पंडे विस्मित झाले मनीं ।
मग माधवदासासि समजावुनी । आले घेउनि देउळां ॥९६॥
देवें दाखविला साक्षात्कार । मग मानूं लागले सर्वत्र ।
ज्याचा सखा रुक्मिणीवर । तरी विश्व त्यावर कृपा करी ॥९७॥
मग म्हणे आपुल्या चित्ता । जगन्नथीं वाढली मान्यता ।
यास्तव मथुरेसि आलों आतां । परी पालट संचिता न करवे ॥९८॥
चार मास मथुरेसि राहोनि । मग गेलें गोकुळ वृंदावनी ।
जगन्नाथासि भक्त शिरोमणी । येतसे परतोनि सत्वर ॥९९॥
घेऊनियां देवदर्शन । क्षेत्रवासी भेटले सज्जन ।
तव माधवदासाकारणे । लागली हगवण ते समयीं ॥२००॥
वेरझारा करावयासि सत्वरी । कांहीं शक्ति नसेचि शरीरीं ।
मग जाऊनि बैसले समुद्रतीरीं । उपद्रव भारी म्हणवोनियां ॥२०१॥
तेव्हां सगुणरुपें चक्रपाणी । शौचासि उदक देती नेउनि ।
वस्त्र भरतांचि तये क्षणीं । आणितसे धुवोनि जगदात्मा ॥२॥
हें माधवदासें देखोनि दृष्टीं । मग स्वमुखें देवासि पुसें गोष्टी ।
म्हणे व्यथा दूर करावयासि जगजेठी । सामर्थ्य पोटीं तुज नाहीं ॥३॥
ऎकोनि निजभक्ताचें वचन । काय म्हणतसे जगज्जीवन ।
शरीर भोग नेमिला जाण । तो लागे भोगणें निश्चित ॥४॥
व्यथा दूर करावयासि आज । कांहीं संकट नसेचि मज ।
परी शरीर भोग भोगावया तुज । जन्म सहज घेणें लागे ॥५॥
बहुत दिवस सोशीला भोग । आणिक चार दिवस राहिला रोग ।
मग पुढती होसील अरोग । ऎसें श्रीरंग बोलिले ॥।६॥
तेव्हां आराम जाहला देहास । तें कांहीं एक लोटले दिवस ।
कांहीं चरित्र वर्तलें विशेष । तें ऎका सावकाश भाविकहो ॥७॥
एक थोर पंडित वादक निश्चिती । आला असे जगन्नाथीं ।
तो माधवदासासि बोले वचनोक्ती । तुम्ही तों वेदांतीं प्रवीण ॥८॥
कांही करावें संभाषण । ऎसी इच्छा धरिली मने ।
माधवदास अवश्य म्हणे । शौचाहून मी येतों ॥९॥
मग तांब्यापीतांबर घेऊनि बरोबरी । जाऊनि बैसले समुद्र तीरी ।
म्हणे ब्राह्मणासि वाद निर्धारीं । कैशापरी घालावा ॥२१०॥
अहंकार हा मोठा दुर्गुण । धरितां नाडिले बहुत जन ।
मग ब्रह्मराक्षस लागे होणें । करितां अपमान ब्राह्मणाचा ॥११॥
म्हणे देवाधिदेवा श्रीहरी । हें संकट निवारी कैशापरी ।
ऎसी चिंतातूर होऊनि अंतरीं । मग समुद्रतीरी बैसले ॥१२॥
मग देवाधिदेव श्रीहरी । माधवदासाचें रूप धरी ।
पंडितापासीं जाऊनि सत्वरी । वचनेचि करीं कुंठित ॥१३॥
जो चहूं वेदांची खाणी । निघाली ज्याच्या श्वासापासूनी ।
त्यासीं बोलतां पुरवेल कोणी । ऎसा त्रिभुवनी दिसेना ॥१४॥
इतुकें कार्य करोनि जाण । मग अदृश्य जाहले जगज्जीवन ।
तों माधवदास शौचाहून । आले परतोन स्वस्थाना ॥१५॥
मग पंडित देखोनि तयाप्रती । नमस्कार करीती सत्वरगती ।
तंव क्षेत्रवासी वैष्णव सांगती । तुम्ही जिंतले याप्रती निश्चित ॥१६॥
म्हणवोनि सांडोनि अभिमान । आतां सद्भावें आलों शरण ।
तंव पंडित माधवदासासि म्हणे । आबाधित ज्ञान तुमचे ॥१७॥
मी पृथ्वी हिंडोनि समग्र । पंडित जिंतले थोर थोर ।
तुम्हीं एकाचि वचनें साचार । कुंठित अंतर केलें कीं ॥१८॥
माधवदासासि समजलें आपुलें मनीं । म्हणे हे तो श्रीहरीची करणी ।
तो पंडित म्हणे मज ये क्षणीं । अनुग्रह स्वामीनी देईजे ॥१९॥
काया मनें आणि वाचा । संप्रदायी जाहला माधवाचा ।
भक्तीमार्ग करोनि साचा । केला देहाचा उध्दार ॥२२०॥
पुढिलें अध्यायीं रस अद्भुत । वदविता श्रीपंढरीनाथ ।
महीपती त्याचा मुद्रांकित । गुण वर्णित संताचे ॥२१॥
स्वस्ति श्रीभक्तलीलामृत ग्रंथ । श्रवणेचि पुरती मनोरथ ।
परिसोत भाविक भक्त । चव्वेचाळिसावा अध्याय रसाळ हा ॥२२२॥ अध्याय ॥४४॥ ओव्या ॥२२२॥