एतदच्युत मे ब्रूहि प्रश्नं प्रश्नविदां वर ।
नित्यबद्धो नित्यमुक्त एक एवेति मे भ्रमः ॥३७॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां एकादशस्कन्धे भगवद्-उद्धवसंवादे दशमोऽध्यायः ॥१०॥
या प्रश्नोत्तरांची उत्कंठा । थोर वर्ततसे वैकुंठा ।
प्रश्नवेत्त्यांमाजीं श्रेष्ठा । अतिवरिष्ठा गोविंदा ॥३४॥
अनादि असे गुणसंबंधु । तेणें आत्मा झाला नित्यबद्धु ।
नित्यमुक्त हा शब्दु । असंबद्धु सर्वथा ॥३५॥
जरी आत्म्यासी नित्यमुक्तता । तरी बोलोंचि नये बद्धता ।
एकुचि बद्धमुक्त म्हणतां । भ्रम अच्युता वाटत ॥३६॥
आत्मा एकचि तत्त्वतां । त्यासी बद्धता आणि मुक्तता ।
एकासीच दोनी अवस्था । कृष्णनाथा कैसेनि ॥३७॥
तो धाला तोचि भुकेला । जागता तोचि निजेला ।
जो जिता तोचि मेला । सत्यत्व या बोला कैसेनि ॥३८॥
काळें तेंचि धवळें । देखणें तेंचि आंधळें ।
अर्धें तेंचि सगळें । कुहिर्या केळें केवीं होती ॥३९॥
लोण तेंचि अलवणी । कोरडें तें पाणी ।
अतिशीतळ तो दारुण अग्नि । मुकें पुराणीं बोलिगडें ॥७४०॥
लुगडें नागीवपणें लाजाळु । अन्न भुकेलेपणें भुकाळू ।
मुक्तीसी मुक्तीचा दुकाळू । कापूरा परिमळू मिळेना ॥४१॥
तैसे संत तेचि असंत । अद्वैत तेंचि होय द्वैत ।
तेव्हां हित तेंचि अनाहित । दिसे प्रस्तुत आम्हांसी ॥४२॥
आत्मा नित्यमुक्त-शुद्ध-बुद्ध । ऐसा तुवांचि मज केला बोध ।
तो गुणसंगें म्हणसी बद्ध । भ्रमु अगाध येणें मज ॥४३॥
एकासचि बद्धमुक्तता । कैसेनि घडे कृष्णनाथा ।
कृपाळुवा जी अनंता । हें मज तत्त्वतां सांगावें ॥४४॥
म्हणीसी मुक्तीसी आगंतुकता । तेणें मोक्षासि आली अनित्यता ।
बद्ध आगंतुक म्हणतां । त्यासी सादिता येऊं पाहे ॥४५॥
पूर्वी बद्धचि नव्हता । येथूनि उपजला आतां ।
ऐशी सादिता बोलतां । होइल शास्त्रार्था विरुद्ध ॥४६॥
श्रुतिस्मृतिशास्त्रसिद्ध । अनादि मुक्ती अनादि बद्ध ।
आत्मा एक अवस्था द्विविध । त्याही विरुद्ध परस्परें ॥४७॥
उठिली बद्धता मुक्तीतें छळी । खवळली मुक्ती बद्धता गिळी ।
ऐशी विरुद्धता आत्म्याजवळीं । केवीं वनमाळी राहताति ॥४८॥
जैं सांजवेळे भेटे पाहांट । तै विद्या अविद्या होय एकवट ।
सूर्य अंधाराची बांधे मोट । तैं आत्म्यानिकट अवस्था ॥४९॥
हिंगासी कापुराचा वासु जोडे । तैं अविद्या विद्येमाजीं पडे ।
ससा सिंहावरी जैं चढे । तैं आत्म्यापुढें अवस्था ॥७५०॥
उद्धवा म्हणे कृष्णनाथा । या जैं कळल्या दोनी अवस्था ।
तैंचि मुक्ति आली हाता । मज सर्वथा मानलें ॥५१॥
मग म्हणे श्रीअनंता । विशद सांगाव्या अवस्था ।
म्हणोनि चरणीं ठेविल्या माथा । मोक्षदाता तूं मज ॥५२॥
सखोल उद्धवाचा प्रश्न । ऐकोनि सुखावला नारायण ।
माझा उद्धवु जाहला सज्ञान । हरिखें जगज्जीवन डोलतु ॥५३॥
परमार्थी अवस्था गाढी । देखोनि प्रश्नाची अतिगोडी ।
उद्धवासी ओंवाळावया आवडीं । जीव कुरवंडी करूं पाहे ॥५४॥
नुल्लंघी भक्ताचें उत्तर । फोडिलें गुह्य ज्ञानभांडार ।
भक्तकृपा जी अपार । हरि साचार तुष्टला ॥५५॥
उद्धवाचा प्रश्न गहन । कृपा द्रवला जगज्जीवन ।
एका विनवी जनार्दन । आनंदघन वोळला ॥५६॥
त्या आनंदाचा महापूरु । शिष्यसरितेसी येईल थोरु ।
तेणें चिद्गंगासागरु । शिष्य सत्वरु ठाकील ॥५७॥
टाकोनियां संसारआस्था । जो लागला भक्तिपंथा ।
तोचि अधिकारी भागवता । परमार्था ग्राहकु ॥५८॥
ज्याचे पोटीं संसारचिंता । तो कथा ऐकतांचि दुश्चिता ।
चित्त चिती ज्या ज्या अर्था । तो सर्वथा तेथें असे ॥५९॥
चित्त जंव नाहीं सुचित । तंव न कळे श्रीभागवत ।
गुरुवांचूनि श्रीभागवतार्थ । नव्हे प्राप्त प्राण्यासी ॥७६०॥
जो संसारापासोनि विरक्त । गुरुचरणीं अतिअनुरक्त ।
त्यासी फावला एक परमार्थ । फळे भागवत तयासी ॥६१॥
देखतां कृष्णाचें श्रीमुख । उद्धवा नीच नवें समाधिसुख ।
तरी श्रवणाची श्रद्धा अधिक । आवडी देख अनिवार ॥६२॥
जो श्रुतिप्रतिपाद्य चिद्धन । त्या श्रीकृष्णाचें गुह्य ज्ञान ।
पुढतपुढतीं होआवया श्रवण । करी प्रश्न अतियोग्य ॥६३॥
विद्याअविद्येचा निरासु । श्रीकृष्ण सांगेल परेशु ।
पुढील अध्याय अतिसुरसु । श्रोतां अवकाशु मज द्यावा ॥६४॥
तो कृष्णउद्धवसंवादु । पुढिले कथेचा अतिविनोदु ।
एका जनार्दनीं महाबोधु । परमानंदु प्रकटेल ॥७६५॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे एकादशस्कन्धे श्रीकृष्णोद्धसंवादे परमहंससंहितायां एकाकारटीकायां दशमोऽध्यायः ॥१०॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ मूळश्लोक ॥३७॥ ओव्या ॥७६५॥