गुणाः सृजन्ति कर्माणि गुणोऽनुसृजते गुणान् ।
जीवस्तु गुणसंयुक्तो भुङ्क्ते कर्मफलान्यसौ ॥३१॥
कृष्ण म्हणे उद्धवातें । एकादश इंद्रियें समस्तें ।
करिती नानाविध कर्मांतें । आत्मा तो येथें सर्वसाक्षी ॥२५॥
दीपु उजळलिया घरीं । लोक वर्तती व्यापारीं ।
तो नेमी ना निवारी । तैशापरी जीवु येथें ॥२६॥
जीवु प्रेरोनि इंद्रियांतें । म्हणाल करवितसे कर्मांतें ।
जेवीं कुर्हाडी घेऊनि हातें । छेदी वृक्षातें कृषीवळु ॥२७॥
ऐशी इंद्रियांची प्रेरकता । जीवासी न घडे सर्वथा ।
ते न घडायाची ऐक कथा । तुज तत्त्वतं सांगेन ॥२८॥
इंद्रियां कर्मीं प्रेरण । करिते सत्त्वादिक गुण ।
जीवु उभयसाक्षी जाण । कर्मकारण त्या नाहीं ॥२९॥
अंगें नातळतां आपण । चुंबक संनिधिमात्रें कारण ।
अचेतन लोहा करी चळण । तैसा जाण जीव येथें ॥६३०॥
कां उगवल्या दिवाकर । सुष्टदुष्ट लोकव्यापार ।
तो सूर्यासी नातळे कर्मभार । साक्षी साचार कर्मांचा ॥३१॥
तैसी जीवासी कर्तव्यता । सत्य नाहीं गा सर्वथा ।
दिसे जें कांहीं आपाततां । ते आध्यासिकता मिथ्यात्वें ॥३२॥
कवळें अध्यासिला डोळा । तो चंद्रमा देखे पिंवळा ।
तेवीं आत्मा कर्ता भासे स्थूळा । केवळ निश्चळा नेणती ॥३३॥
सवेग चालतां आभाळें । बाळें म्हणती चंद्रमा पळे ।
तेवीं आत्मा कर्ता मानिती स्थूळें । उपाधिमेळें अध्यासु ॥३४॥
देह मी कर्म माझें । हें आत्मेनि स्वप्नीं नेणिजे ।
मृगजळीं बुडाले राजे । सत्य मानिजे तैसें हें ॥३५॥
एवं आत्म्यासी कर्तव्यता । सत्य नाहीं गा सर्वथा ।
त्यासी म्हणताती फळभोक्ता । तेही वार्ता मिथ्यात्वें ॥३६॥
स्वप्नीं जोडिल्या सहस्त्र गायी । जागृतीं त्यांचें दुभतें नाहीं ।
आत्मा भोक्ता तैसा पाहीं । उपाधीच्या ठायीं मिथ्यारूपें ॥३७॥
डबकीं प्रतिबिंबला रवी । तो जै तेथील कर्दम सेवी ।
तैं भोक्ता आत्मा देहगांवी । सत्य मानवीं मानावा ॥३८॥
मृगजळामाजिलेनि मत्स्यें । बिंबला चंद्र गिळिजे आवेशें ।
तैसा आत्मा देहाभिनिवेशें । भोगविशेषें भोगिता ॥३९॥
एवं आत्मा जो भोक्ता । ते सोपाधिक वार्ता ।
उपाधि मिथ्या गा तत्त्वतां । आत्मा भोक्ता कैसेनि ॥६४०॥
आत्मा अकर्ता अभोक्ता । सदृढ साधिलें तत्त्वतां ।
जीवासी बोलिली अनेकता । ते मिथ्या आतां साधितु ॥४१॥