समश्लोकी भगवद्‌गीता - अध्याय चवथा

संस्कृत भाषेतील गीतेचे पद्यरूपात मराठी भाषेत रूपांतर करण्याचे अवघड कार्य सदाशिवराव परांजपे यांनी केले.

कर्मयोग अक्षय हा सूर्याला मी तये सुता मनुला ॥

पुत्रा इक्ष्वाकूला मनु शिकवी हे प्रभू तदा वदला ॥१॥

हे अरिताप असा हा राजर्षी ता परंपरें कळला ॥

काल बहू गेल्याने आता तो योग नष्टसा झाला ॥२॥

कर्मयोग तोच आज कथिला मी मित्र भक्‍त पार्थ तुला ॥

योग पुरातन असुनी उतम हे गुह्य होय या महिला ॥३॥

प्राचीन अशा सूर्या नूतन तूं योग शिकविला म्हणसी ॥

पार्थ पुसे शंकेने देवाला गोष्ट ही घडेल कशी ॥४॥

अरिताप अर्जुना मम जन्म बहू हे तसेच तव असती ॥

भगवान वदे जाणे मी पार्थाते तुला न आठवती ॥५॥

स्वामी मी प्राण्यांचा अव्यय मी जन्म ही नसे मजला ॥

प्रकृती माझी वेष्टुनि मायेनें मीच घेत जन्माला ॥६॥

ज्या ज्या समयी भारत धर्म ग्लानी अधर्म की पसरे ॥

त्या त्या समयी घेतो जन्मा मी तत्त्व हेच जाण खरे ॥७॥

साधूना रक्षाया निर्दाळायास दुष्ट लोकाना ॥

धर्मा स्थापायाला युगी युगी पार्थ मीच घे जनना ॥८॥

अलौकिक जन्म कर्मा पार्था जो जाणतो यथार्थ नर ॥

त्यास पुनर्जन्म नसे ईश्‍वर पदा मिळवी तोच पुरुष वर ॥९॥

प्रेम क्रोध भय मुक्‍त मज ठायी लीन अन्य ना घेती ॥

आश्रय ज्ञान तपाने पवित्र जन मजसि येउनी मिळती ॥१०॥

ज्या रीती मज भजती फल तैसे पार्थ मी तया देतो ॥

कोण्या मार्गे जावो अंतीं मजलाच येऊनी मिळतो ॥११॥

फल आशा धरितीते देवांना पूजितीच भक्‍तीने ॥

सत्वरच प्राप्‍त होते सिद्धी या जगति पाथ कर्माने ॥१२॥

गुणकर्म विभागाने ब्राह्मणादि चार वर्ण मी रचिले ॥

त्याच्या कर्त्या मजला अव्यय अकर्ता पाहिजे गणिले ॥१३॥

कर्मे न बांधिती मज कर्म फलेच्छा मज कधी नाही ॥

सत्य स्वरुप माझें जाणे त्या कर्म बंधना कांहीं ॥१४॥

प्राचीन मुमूक्षूंनी समजुनि हें सर्व कर्म ही केले ॥

यास्तवच पूर्वजा समकर्मा त्वां पाहिजेच आचरिलें ॥१५॥

कर्म अकर्म कसें हे ज्ञातेंही जाणणेत गोंधळले ॥

कथितो ज्ञाना मी त्या अज्ञान मुक्‍त मर्म तुला कळलें ॥१६॥

दुर्बोध कर्म आहे सकाम राजस तसेच विपरीत ॥

कर्म विकर्मच जाणा अकर्म तें फलाशा नसे ज्यांत ॥१७॥

अकर्म जन कर्माला कर्म गणी ज्या अकर्म जन वदती ॥

तोच होय कर्मयोगी कर्म करी बुद्धिमान जया म्हणती ॥१८॥

उद्योगांत फलाशा ज्याच्या नाहीं तपास बुध जगती ॥

कर्मे ज्ञानाग्नीने जाळी पंडित असें तया म्हणती ॥१९॥

कर्म फलेच्छा त्यागी कर्मात मग्न धरी न कोणाचा ॥

आधार असा कर्मे करिताही कर्मरहित तो साचा ॥२०॥

सर्व फलाशा सोडी त्यागी संगास इंद्रिया दामी ॥

पुरुष न पापी ऐसा युक्‍त जरी तो निसर्ग वपु का मी ॥२१॥

संतुष्ट सहज लाभे द्वंद्व मुक्‍त मत्सरास जो टाकी ॥

सिद्धि असिद्धि समानचि कर्म करी तरि न बद्ध तो लोकी ॥२२॥

राग द्वेष नसे ज्या आसक्‍ति न ज्ञानमग्न चित्त जया ॥

यज्ञास्तव कर्म करी त्यांचें तें सर्व कर्म जात लया ॥२३॥

आग्नी साधन अर्पण होमहवन हे ब्रह्म ज्या गमते ॥

योगी खरा असें तो ब्रह्मस्वरुप निश्‍चये तया मिळते ॥२४॥

काहीच कर्म योगी देवा प्रीत्यर्थ हवन्ते करिती ॥

यज्ञाने यज्ञाते ब्रह्मस्वरुप अग्निमधे हविती ॥२५॥

श्रोत्रे इंद्रियादि कांहीं संयम अग्नींत करिति कीं हवना ॥

शब्दादी विषयानी इंद्रिय अग्नीस इतर जन यजना ॥२६॥

इंद्रिय कर्मे कोणी प्राणांचीही तशीच करिति हुत ॥

अर्पून सर्व कर्मा ज्ञान प्रदिप्‍त संयम अग्नीत ॥२७॥

संयमी पुरुष कोणी तपयज्ञ वसुयज्ञ योग यज्ञाला ॥

स्वाध्याय यज्ञ करिती हविति ज्ञान इतर यज्ञाला ॥२८॥

प्राण अपानी कोणी प्राणात अपान इतर होमीती ॥

प्राणायाम परायण प्राण अपानास रोधुनी धरती ॥२९॥

कोणी आहार नियमुनि प्राण प्राणा मधेच होमीती ॥

यज्ञेच सर्वजण पापास दग्ध आपुल्या करिती ॥३०॥

यज्ञावशेष अमृता भक्षि सनातन ब्रह्मपद पावे ॥

कुरुश्रेष्ठ इह नाही यज्ञ न करी त्या पद कसे मिळावे ॥३१॥

अनेक विध यज्ञ असे ब्रम्हाच्या मुखी सर्वही असती ॥

हे ज्ञान तुला घडता कर्मापासून होय तुज मुक्‍ती ॥३२॥

ज्ञानाचा श्रेष्ठ यज्ञ द्रव्य-मयाहून जाण अरि ताप ॥

पार्था विलया पावे ज्ञानांतच कर्म शेवटी पाप ॥३३॥

प्रश्‍न विनय सेवाही यायोगे तू ज्ञानि जन्म पुसशी ॥

ज्ञान कसे मिळवावे करिती तुज बोध हा तत्वदर्शी ॥३४॥

पांडव या ज्ञाने पुनरपि मोहा न पावशी ऐशा ।

बघशी तुज मज ठायी त्वयीं भूत वस्तू राहसी आशा ॥३५॥

समजसि अपणा जरि तू पाप्यामध्येच अग्रगण्य तरी ॥

ज्ञानरुप नौकेनें जाशी तू पाप अब्धि पर तीरी ॥३६॥

प्रदीप्‍त अग्नी जैसा काष्ठाचे भस्म अर्जुना करितो ॥

सर्वाही कर्मांचें भस्म तसे ज्ञान अग्निही करितो ॥३७॥

ज्ञान समज गती या पवित्र वस्तू नसे दुजी काही ॥

योग साध्य कालानें होई तो ज्ञान मिळवी आपणही ॥३८॥

उत्सुक जो ज्ञानार्थी श्रद्धाळू इंद्रियास वश ठेवी ॥

ज्ञाना मिळवी जलदी ज्ञानाने पूर्ण शांति ही मिळवी ॥३९॥

श्रद्धा नसोनि अज्ञहि संशयि जो नाश सत्य तो पावे ॥

इह परलोक न मिळता सुख मग ते कोठुनी तया व्हावें ॥४०॥

धनंजय कर्मयोगे त्यागी जो कर्मबंध संशय ही ॥

ज्ञानाने नाशी त्या आत्मज्ञान्या न कर्म बंधन ही ॥४१॥

भारता ज्ञान खड्‌गे अज्ञानज त्‍हृदय संशया तोडी ॥

योगावलंबन करी युद्धाला ऊठ मोह हा सोडी ॥४२॥

सारांश

शा.वि.

घेतो मी अवतार पार्थ जगती येती न जे मोजिता ॥

दुष्ता निर्दलुनी स्वभक्‍त अवना मी योजितो तत्वता ॥

नेता मी जगतास हे समजुनी अर्पी स्वकर्मे मला ॥

ऐसें जो करितो न कर्म कधिही बांधी जगी त्याजला ॥१॥

N/A

References : N/A
Last Updated : December 15, 2013

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP