प्रथम स्कंध - अध्याय सातवा

श्रीगणेशायनमः । जनकम्हणेऋषेश्वरा । धन्यकेलेंममपुरा । निस्पृहाशांताउदारा । किमर्थजाहलेंआगमन ॥१॥

कार्यजेंअसेलआपुलें साधावेंमीतेंचिवहिले । स्वयेंपाहिजे निवेदिलें । निःशंकतेंमजप्रती ॥२॥

शुकम्हणेमहाराज । पिताउपदेशितोमज । करीतूंगृहाश्रमसहज । सर्वश्रेष्ट आश्रमीं ॥३॥

बंधह्मणीनीमजभासे । तेणेंमीअव्हेरी तसे । बंधनाहींम्हटलेव्यासें । ऐकिलेंनाहींतत्रापि ॥४॥

संशयींपाहूनमज । पिताउप देशीगुज । संशयछेदीलविदेहराज । मिथिलेशमहाज्ञानी ॥५॥

ऐकुनीयेथेंपातलों । भवबंधेंभांबावलों । अनंन्यशरण आलों । तुजलागीराजेंद्रा ॥६॥

मोक्षेच्छामाझेंमानसी । करावेकायतत्प्राप्तीसी । तपतीर्थयज्ञव्रतासी । स्वाध्याय अथवाविवेक ॥७॥

जनक म्हणेऐककारण । मोक्षमार्गस्थजोब्राह्मण । तेणेंहोतांचिउपनयन । शरणगुरुसीरिघावे ॥८॥

सांगकरावेंवेदाध्ययन । ब्रह्मचर्याचेंपालन । मगगुरुदक्षणादेऊन । समावर्तन करावे ॥९॥

मगकरोनीविवाह । सुखेंरहावेभार्येसह । न्यायवृत्तीत्यक्तमोह । निरि च्छविषईंअसावें ॥१०॥

अंतरींकरावेंमनन । खोटाप्रपंचह्मणून । पातकासीदूरटाकून । शुद्धमार्गेवर्तावे ॥११॥

अग्निहोत्रादिकर्म । सांगसाधावास्वधर्म सत्यशांतीइंद्रियदम । हळूंहळूंसाधावा ॥१२॥

पुत्रपौत्रझालियावरी । आपणजावेंवनांतरीं । तोषबलेंसाही वैरी । निर्दाळुनटाकावे ॥१३॥

भार्याठेवूनपुत्राघरीं । अग्निकार्येसंप उनीसारी । उपजेदिव्यवैराग्यजरी । चतुर्थाश्रमघेईजे ॥१४॥

अधिकार एकविरक्तास । तणेंचकीजे संन्यास । अन्यथातोभलत्यास । उभयनाशकनिश्चयें ॥१५॥

वेद आज्ञाऐसींच आहे । शुकातूंविचारुनिपाहे । अठ्ठेचाळीससंस्कारदहे । चाळीसत्यांतगृहस्थांचे ॥१६॥

मुमुक्षूचेसंस्कार । शमादिअष्टप्रकार । पायरीनेंचिचढावेंवर । शिष्टशिक्षण ऐसेंची ॥१७॥

शुकम्हणेवैराग्यजरी । अनुभवेलह्रदयांतरी । तेणेंराहीजेअवश्यघरीं । वनींअथवाअवश्य ॥१८॥

जनकसांगेशुकासी । बलिष्ट इंद्रियेंनेणशी । भोगावांचूनिअहर्निशी । नाना विकार उदभव ॥१९॥

जोंवरीपरिपाकनाहीं । अतृप्त इंद्रियेंदेहीं । वैराग्यनाशितीसह जहीं । मुरडोनिमनापाडिती ॥२०॥

वैराग्यपाहूनमानस । बाळपणींचकेलासंन्यास । अविचारेंगेलावनास । तटस्थहोऊनीबैसला ॥२१॥

उष्णेंझालाकासावीस । क्षुधातृषा व्यापीत्यास । नेणूनदुःखानुभवास । डळमळेंमनतेंधवा ॥२२॥

वैराग्यज्ञानमागेंसरे । सुख इच्छापुढेंसरे । आहळेंजीवक्लेशभरें । सीतोष्णसहनकरवेना ॥२३॥

वासना जालदुर्जर । शांतनोहेकामपूर । उभयभ्रष्ठकरणार । अपक्ववैराग्यहेंलटिके ॥२४॥

इंद्रियेंमनवासना । उपाययोजिलायाचेशमना । गृहस्थाश्रमवेदानुशासना । उल्लंघन नकरावें ॥२५॥

जोझोंपघेईवरी । खालींपडेअवश्यतरी । मुळीचखालींनिजेजरी पतन भयनाहींच ॥२६॥

संन्यासकरुनीनिघाला । सुखदुःखेंमगत्रासला । उभयपंथनासला मार्गपुन्हानलाधे ॥२७॥

हळूंहळूंचालचालली । मुळापासुनीमुंगीचढली । वृक्षाग्रीती फळपावली । श्रमलीनाहीकिंचित ॥२८॥

फळांचारसचाखिता । सुखेंरमलीतत्वता । तेवींमार्गगृहापरता । सुलभ अन्यनसेची ॥२९॥

टाकूनियाविघ्नशंका । पक्षीउडाला चटका । बसतांशाखेशींडचका । पावलाश्रम उड्डाणें ॥३०॥

तेवींसंन्यासकठिण । मार्ग नपवेंगुण । मनदुर्जय इंद्रियगण । वशनोहेंसर्वथा ॥३१॥

घरींचबैसोनिशांती । कीजे मानसशुद्धमती । हानिलाभसमानचित्तीं । हर्षशोकटाकिजे ॥३२॥

कर्म आचरावेंवि हित । सदावर्तेंसंतोषात । आत्मानात्मविचारात । सुखीवसावेंगृहस्थें ॥३३॥

पहामी राज्यकरुनी । जीवन्मुक्तसदाध्यानीं । तैसातूंहीनिष्पापमुनी । कांननांदसीसुखानें ॥३४॥

जसेंजसेंमजवाटें । तसेंचवर्तेंमीनेटें । भोगभोगूनीचोखटे । मोकळाजेंवीतेंविहो ॥३५॥

जेंअदृश्यकेवळ । सच्चिदानंदनिर्मळ । दृश्यपदार्थेंत्यासीमळ । केविलागे सांगपा ॥३६॥

दृश्यहींतत्वेपांच । तीनगुणहीत्याचेंच । पांचभौतिकदेहसाच । तदुदभ व इंद्रियें ॥३७॥

याशींचसर्वसुखदुःख । मनझालपराड्मुख । लटिकेंचमानितदुःख । भांबावलेंभ्रमानें ॥३८॥

जरीझालमननिर्मळ । तरीगेलीतळमळ । संन्यासगार्हस्थ्य केवळ । सरिसेंजाणनिर्मळा ॥३९॥

सर्वतीर्थीस्नानकेलें । यज्ञतप आचरिलें । उपवासें अंगवाळलें । संन्यासकेलाशवटी ॥४०॥

करुनीइतकेप्रयास । निर्मळतानसेंमनास । व्यर्थझालेसायास । जन्ममरणचुकेना ॥४१॥

तेजरीनिर्मळजाहलें । नकरितांचिसर्व केलें । करितांहीतेणेंनकेलें । सदासुखींमोकळा ॥४२॥

मित्रशत्रुउदासीन । भेददाखवीस्वयेंमन । एक आत्मापरिपूर्ण । द्वैतकेवीसंभवे ॥४३॥

भेदनसेंब्रह्मजीवीं । भदतो बुद्धीजाणवी । तेचीअविद्याओळखावी । विद्यातेचिनिवृत्ती ॥४४॥

अविद्याजरीनसे । मगविद्याकेविभासे । उष्णावांचूनकैसे । सुखछायेचेंकळेल ॥४५॥

गुणगुणीप्रवर्तती । खेळमांडीलापंचभूतीं । स्वार्थीइंद्रियेंराबतीं । विरोधकाय आत्म्यास ॥४६॥

मर्यादावे देंगाईली सृष्टीक्रमानेंचालविली । आज्ञाजेणेंउल्लंघीली । धर्मंनष्टजाहला ॥४७॥

धर्मनाशेसृष्टिनाश । जरींह्रदब्जिंझालाप्रकाश । तरीमर्यादाउल्लंघनास । अधिकारनाहीं ॥४८॥

तरीवेदमार्गेंचिजावें । जाणीवमनीजाणावे । सुकर्मैलोकतोषवावे । कल्याण मार्गहाचिपै ॥४९॥

शुकह्मणेजीजनका । दूरनोहेंचिममशंका । मोक्षफलदकेविहोय ॥५०॥

प्रत्यक्षजोअनाचार । मद्यमांस अंगिकार । द्युतक्रीडादिसाचार । पुराणा दिकींवर्णिली ॥५१॥

रावशशबिंदूविख्यात । तेणेंकेलेयज्ञ अमीत । चर्माचाजाहलापर्वत विंध्यसमानदुसरा ॥५२॥

मेघोदकेंत्यांतूनवाहिली । तीएकमहानदीझाली । चर्मण्वती नामपावली । कीर्तिशेष अद्यापी ॥५३॥

हिंसाधर्मवेदसांगती । मजनवाटेतेथेंप्रीती । स्त्रीसंगेसुखपावती । नसतांदुःखजाहलें ॥५४॥

जनकम्हणेवेद आज्ञा । तोदोंषनसे प्राज्ञा । उपाधियोगेंयज्ञा । दोषनोहेकदापि ॥५५॥

काष्ठयोगेंधूरझाला । तरीकांअग्निमळला । तेविविरागीजनाला । यज्ञहिंसादिनबाधे ॥५६॥

शुकह्मणेवोनृपती । मायेमध्येंजेंराबती । निस्पृहतेकेविहोती । असंभवगोष्टीहे ॥५७॥

शास्त्रविचारपरोपरी । करितांनजायमोहभारी । सदावर्ततांसंसारीं । निस्पृहत्वकेवीलाधे ॥५८॥

द्रव्यसुखयश सत्ता । नित्यभोगिसीतत्वता । शत्रुमित्रासिसमता । असेकीतवराजेंद्रा ॥५९॥

दंडिशीशत्रुचोर । वंदिसीगुरुतपस्वीथोर । हेंमाझेंहेंपर । जाणशीवानजाणसी ॥६०॥

सुषुप्तिस्वप्नजागृतीं । नित्यतुजप्राप्त असती । तूरीयेचीसांगसीस्थिति । दंभकेवळमजभासे ॥६१॥

मिष्ठामिष्ठभक्षिसीअन्ना । कधींसुखींकधींविमना । माळाआणीसर्पभाना । जाणसीवानजाणसी ॥६२॥

मृत्तिकाआणिसुवर्ण । मानिसीकींएकवर्ण । ज्ञानीम्हण विसीआपण । विदेहनामदांभिक ॥६३॥

तुझेंवंशानामविदेह । अर्थताभासेसंदेह । सदाचिंतीसीदेहगेह । आपणाम्हणविशीअनुभवी ॥६४॥

तवपूर्वजन्मीं । तेणेंशापिलागुरुस्वामी । तोहीविदेहनामीं । ह्मणवीतहोताकीं ॥६५॥

ग्रहादिकींमाझे चित्त । कदारमेनाअशांत । मीतोसेवीनएकांत । मुक्तसंगपरिग्रह ॥६६॥

जनकह्मणे पितृसंग । टाकूनीहोसीनिःसंग । वनपशूचाहोईलसंग । निःसंशयतुजलागी ॥६७॥

पंचभूतेंसर्वत्र । व्याप्तभरलींएकत्र । निसंगत्व अणूमात्र । नलाधेतुजब्रह्मांडीं ॥६८॥

जैशीमजराजचिंता । वनींतुज आहारचिंता । दंड अजिनचिंता । तुजलागीनसोडी ॥६९॥

विकल्पेतुजग्रासिलें । आत्मज्ञाननासिलें । वृथाचिभयभरलें । बद्धबद्धह्मणोनि ॥७०॥

तेणेगुणेंतुदुःखी । निर्विकल्पेंमीसुखी । मीमाझेंह्मणतादुःखि । टाकितांसुख अखंड ॥७१॥

संदेहबळेंभ्रमलासी दूरदेशींआलासी । तोनसेमाझेंमानसी । सुखींसर्वदासर्वत्र ॥७२॥

संदेहटाकुनिदुरी । सदामुक्तमीसंसारी । निश्चयेंजाणुनिमानसांतरी । सुखभोगीएकांत ॥७३॥

आश्रमादीदेहस्थिती । घडोसुखेंदेहाप्रती । आत्मारामतूंएकांति । निराळेपणेंओळखे ॥७४॥

मींबद्ध ऐसीशंका । टाकोनिदेईबाळाशुका । देहधर्मसाधूनिअ नेटका । सुखदेईंव्यासाशी ॥७५॥

सूतम्हणेऐकूनिवचन । निःशंकझालेंशुकाचेंमन । राजचर्यापाहून आश्चययुक्तजाहला ॥७६॥

निरोपघेऊननिघाला । येऊनीपित्यासि भेटला । व्यासेंतेव्हांआलिंगिला । प्रसन्नमुखपाहिलें ॥७७॥

कुशलसर्वव्यासेंपुशिलें । शुकसर्वनिवेदिलें । ह्मणेमननिःशंकझालें । गुरुजनकप्रसादें ॥७८॥

मगशुकलग्नकरी । स्त्रीलाधलापीवरी । सुखेंतोगार्हस्थ्यकरी । पुत्रचारजाहले ॥७९॥

कृष्णनामेंपहिला सुत । गौरप्रभदुजाह्मणवत । तिजाभूरिचौथादेवश्रुत । कीर्तिमतीकन्यापांचवी ॥८०॥

बिभ्राजराजाचासूत । अणुहासीकेलाजामात । दौहित्रतोब्रह्मदत्त । अतिज्ञानीजाहला ॥८१॥

पुत्राराज्यदेउनी । ब्रह्मदत्तगेलावनीं । उपदेशनारदापासूनी । मायाबीजलाधला ॥८२॥

ज्ञान झालेंउत्तम । पावलातोदेवीधाम । शुकविवाहपरम । कूर्मपुराणींवर्णिला ॥८३॥

शुकेंपुत्रठेवुनिघरीं । स्वयेगेलाकैलासशिंखरी । ध्यानस्थहो उनीअंतरी । उड्डाण केलेंआकाशीं ॥८४॥

परमसिद्धशुकयोगी । भासेरविसानभोभागीं । गिरिश्रृंगभिंन अंगीं । उड्डाणेकरुनीजाहले ॥८५॥

पुत्रशोकेव्यास आहळे । शुकाशुकाऐसेबोले । विरही पाहूनीउत्तरदिलें । प्रतिध्वनीशुकानें ॥८६॥

तेव्हांपासुनीप्रतिध्वनी । पर्वतीहोय आझुनी । शिवेंमगसमजाउनी । व्यासासीवरदीधला ॥८७॥

छायारुपेशुकपाहसी । टाकीशोकजाआश्रमासी । पुत्रगेलामुक्तीसी । शोकयोग्यनव्हेतो ॥८८॥

व्यासयेऊ निआश्रमाप्रती । सर्वशिष्यानिरोपदेती । स्मरलामगमातेप्रती । दाशपुत्रीमीनगंधा ॥८९॥

जेथेंतिजसोडिलें । तत्काळतेथेंपातलें । दाशराजाविचारिलें । कळलवृत्तसर्वतेव्हां ॥९०॥

शंतनूचीजीअंगना । माताव्यासाचीदाशकन्या । मगसेऊनीसूर्यकन्या । व्यासराहिले तेथेंची ॥९१॥

शंतनूचेपुत्रदोन । भ्रातव्यासेंमानून । स्वस्थराहे एकांतसेऊन । सर स्वतीतीरटाकिलें ॥९२॥

देवीभागवतपरमपावन । स्कंदप्रथमझालापूर्ण । अध्येज्यांत अंगुलमान । अक्राशेंचौर्‍यांशीश्लोकते ॥९३॥

पंच्यांणवश्लोकएकशत । जनकशुक संवादचरित । सूतसांगेऋषीप्रत । तेंचयेथेंवर्णिलें ॥९४॥

इतिश्रीमद्देवाभागवत्सार संग्रहे श्रीदेवीविजयेप्रथमस्कंदेसप्तमोऽध्यायः समाप्तः । श्रीत्रिगुणांबिकाप्रीतयेभवतु । प्रथमस्कंवसमाप्तः ॥ 

प्रथम स्कंध समाप्त