ग्रहलाघवः - नक्षत्रच्छायाधिकारः

दास्त्रादष्ट च मूर्च्छना गजगुणा नन्दाब्धयो दृग्रसाः षट्तर्का युगखेचरा रसदिशोऽद्र्य़ाशा नवार्काः क्रमात् ॥

भाग्यादष्टयुगेन्दवोऽक्षतिथयः खात्ययोंऽशा ध्रुवास्त्र्यष्टाब्जा गजागोभुवो रविदृशः सिद्धाश्र्विनः खत्रिदृक् ॥१॥

मूलात्स्युर्द्विजिनाः शराशुगदृशः क्वङ्गाश्र्विनोऽष्टेषुदृग्बाणर्क्षाणि रसाष्टदृङ्नखगुणास्तत्त्वाग्नयोऽश्र्वामराः ॥

खं दत्तायनदृक्क्रियाः स्युरिह च क्षेपोऽक्षभाघ्नोऽकत्दृत्स्वर्णं प्राक्परतोऽन्यथोत्तरशरे ते स्युः स्वदेशे ध्रुवाः ॥२॥

दास्रात् , अष्ट , मूर्छनाः , गजगुणाः , नन्दाब्धयः , दृग्रसाः , षट्तर्काः , युगखेचराः , रसदिशः , अद्र्य़ाशाः , नवार्काः , भाग्यात् , अष्टयुगेन्दवः , अक्षतिथयः , खात्यष्टयः , त्र्यष्टाब्जाः , गजगोभुवः , रविदृशः , सिद्धाश्र्विनः , खत्रिदृक् , मूलात् , द्विजिनाः , तत्त्वाग्नयः , अश्र्वामराः , खम् , (एते ), क्रमात् , अंशाः , ध्रुवाः , (इमे ), दत्तायनदृक्क्रियाः , स्युः , इह , क्षेप , अक्षभाघ्नः , (ततः ), अर्कहृत् , प्राक्परतः , स्वर्णम् , (कार्य्यम् ), उत्तरशरे , अन्यथा , (कार्य्यम् ), ते , स्वदेशे , ध्रुवाः , स्युः ॥१॥२॥

दिक्सूर्य्येष्विषुदिक्छिवाङ्गखनगाभ्रार्काश्र्च विश्र्वे भवास्त्वाष्ट्राद्दौ नगवह्नयः कुयमलाग्नीभाक्षबाणा द्विषट् ॥

कर्णात्रिंशदारित्रयः खजिनभाभ्रं त्वाष्ट्रहस्ताहिभे द्वीशात्षट्सुकभात्रयं शरलवा याम्या उदक्छेषभे ॥३॥

दिक्सूर्य्येंष्विषुदिक्छिवाङ्गखनगाभ्रार्काः , विश्र्वे , भवाः , त्वाष्ट्रात् , च , द्वौ , नगवह्णयः , कुयमलाग्नीभाक्षबाणाः , द्विषट् , कर्णात् , त्रिंशत् , अरित्रयः , खजिनभाभ्रम् , (एते ) शरलवाः , (सन्ति ) त्वाष्ट्रहस्ताहिभे , द्वीशात् , षटूसुकभात् , त्रयम् , याम्याः , शेषभे उदक् ॥३॥

प्रजापतिब्रह्मत्दृदग्न्यस्त्याऽपांवत्सलुब्धध्रुवकांशकाः स्युः ॥

कुषट् षडक्षास्त्रिशरा नभोऽष्टौ त्र्यष्टेन्दवो भूफणिनः क्रमेण ॥४॥

कुषट् , षडक्षाः , त्रिशराः , नभोऽष्टौ , त्र्यष्टेन्दवः , भूफणिनः , क्रमेण , प्रजापतिब्रह्महृदग्न्यगस्त्याऽपांवत्सलुब्धध्रुवकांशकाः , स्युः ॥४॥

नक्षत्रोंके नाम	ध्रुव		शरभाग
अश्विनी	राशि	८अंश	१० उत्तर
भरणी	०	२१	१२ उत्तर
कृत्तिका	१	८	५ उत्तर
रोहिणी	१	१९	५ दक्षिण
मृगशिर	२	२	१०दक्षिण
आर्द्रा	२	४	११ दक्षिण
पुनर्वसु	३	६	६ उत्तर
पुष्य	३	१६	० उत्तर
आश्लेषा	३	१७	७ दक्षिण
मघा	४	९	० उत्तर
पूर्वा फाल्गुनी	४	२८	१२ उत्तर
उ . फाल्गुनी	५	५	१३ उत्तर
हस्त	५	२०	११ दक्षिण
चित्रा	६	३	२ दक्षिण
स्वाती	६	१८	३७ उत्तर
विशाखा	७	२	१ दक्षिण
अनुराधा	७	१४	२ दक्षिण
ज्येष्ठा	७	२०	३ दक्षिण
मूल	८	२	८ दक्षिण
पूर्वाषाढा	८	१५	५ दक्षिण
उत्तराषाढा	८	२१	५ दक्षिण
अभिजित ‍	८	१८	६२ उत्तर
श्रवण	९	५	३० उत्तर
घनिष्ठा	९	१६	३६ उत्तर
शततारका	१०	२०	० उत्तर
पूर्वाभाद्रपदा	१०	२५	२४ उत्तर
उ .भाद्रपदा	११	७	२७ उत्तर
रेवती	०	०	० उत्तर

　

उदयध्रुव				अस्तध्रुव
०रा	३अं	१२क	३०वि	०रा	१२अं	४७क	३०वि
०	१५	१५	०	०	२६	४५	०
१	५	३६	१५	१	१०	२३	४५
१	२१	२३	४५	१	१६	३६	१५
२	६	४७	३०	१	२७	१२	३२
२	११	१६	१५	२	०	४३	४५
३	१	७	३०	३	६	५२	३०
३	१६	०	०	३	१६	०	०
३	२०	२१	१५	३	१३	३८	४५
४	९	०	०	४	९	०	०
४	२२	१५	०	५	३	४५	०
४	२८	४६	१५	५	११	१३	४५
५	२५	१६	१५	५	१४	४३	४५
६	३	५७	३०	६	२	२	३०
६	०	१६	१५	७	५	४३	४५
७	२	२८	४५	७	१	३१	१५
७	१४	५७	३०	७	१३	२	३०
७	२१	२६	१५	७	१८	३३	४५
८	५	५०	०	७	२८	१०	०
८	१७	२३	४५	८	१२	३६	१५
८	२३	२३	४५	८	१८	३६	१५
७	१८	१७	३०	९	१७	४२	३०
८	२०	३७	३०	९	२९	२२	३०
८	२९	१३	४५	१०	२	४६	१५
१०	३०	०	०	१०	२०	०	०
१०	१३	३०	०	११	६	३०	१०
१०	२४	३	४५	११	१९	५६	१५
०	०	०	०	०	०	०	०

तेषां क्रमाद्रोशिखिनः खरामा अष्टौ रसाश्र्वाः शिखिनः खवेदाः ॥

शरांशकाः स्युर्मुनिलुब्ध्ब्धयोस्तु याम्यास्तु सौम्याः परिशेषकाणाम् ॥५॥

गोशिखिनः , खरामाः , अष्टौ , रसाश्र्वाः , शिखिनः , खवेदाः , (इमे ) क्रमात् , तेषाम् , शरांशकाः , स्युः । मुनिलुब्धयोः , तु , याम्याः , परिशेषकाणाम् , तु , सौम्याः ॥५॥

नाम	ध्रुव		शरभाग
प्रजापति	२	१ .	३९ उत्तर .
ब्रह्महृदय	३	२६	३० उत्तर
अग्नि	१	२३ .	८ उत्तर
अगस्त्य	२	२०	७६ दक्षि .
अपांवत्स	६	३	३ उत्तर
लु धक	२	२१ .	४० दक्षि .

उदयध्रुव				अस्तध्रुव
१ रा	१२अं	१८क .	४५वि .	२रा	१९अं .	४१क .	१५वि
१	११	८	४५	२	१०	५१	१५
१	१९	१०	०	१	२६	५०	०
३	२६	५	०	१	१३	३५	०
६	१	३३	४५	६	४	२६	१५
३	१०	१०	०	२	१	५०	०

निजदेशभवाद् ध्रुवाच्च बाणाच्छाया यंत्रलवादि खेटवत्स्यात् ॥

छायादेरपि चेह रात्रियातं नक्षत्रग्रहयोग उक्तवच्च ॥६॥

निजदेशभवात् , ध्रुवात् , बाणात् , च , छाया , यन्त्रलवादि , खेटवत् , स्यात् । अपि ,——च , इह , छायादेः , रात्रियातम् , (तद्वेदेव स्यात् ) नक्षत्रग्रहयोगः , च , उक्तवत् , (ज्ञेयः ) ॥६॥

अब ग्रहोंका रोहिणीशकटभेद और उसका फल कहते हैं -

गवि नगकुलवे खगोऽस्य चेद्यमादिगिषुः खशरांगुलाधिकः ॥

कभशकटमसौ भिनत्त्यसृक्छनिरुडुपो यदि चेज्जनक्षयः ॥७॥

( यः ), खगः , गवि , नगकुलवे , ( वर्तमानः ) चेत् , अस्य , इषुः , ( च ), यमदिक् , खशरांगुलाधिकः , ( चेत् , तदा ), असौ . कभशकटम् , भिनत्ति , यदि , असृक् शनिः , उडुपः , ( भेदयति ,) चेत् , ( तदा ), जनक्षयः , ( भवति ) ॥७॥

स्वर्भानावदितिभतोऽष्टऋक्षसंस्थे शीतांशुः कभशकटं सदा भिनत्ति ॥

भौमार्क्योः शकटभिदा युगान्तरे स्यात्सेदानीं नहि भवतिदृशि स्वपाते ॥८॥

स्वर्भानौ , अदितिभतः , अष्टऋृक्षसंस्थे , (सति ,) सदा , शीतांशुः , कभशटम् भिनत्ति , भौमार्क्योः , शकटभिदा , युगान्तरे , स्यात् , सा , हि , इदानीम् , ईदृशि , स्वपाते , न , भवति ॥८॥

खमध्यगर्क्षधु्रवतोऽस्फुटं चरं ततो दिनार्द्धान्निजभोदयैस्तनुः ॥

भवेत्तदा लग्नमथो तदङ्गभान्वितार्कमध्ये घटिका निशागताः ॥९॥

खमघ्यगर्क्षध्रुवतः , अस्फुटम् , चरम् , (साध्यम् ), ततः , (साधितात् ), दिनार्द्धात् निजभोदयैः , (साधितः ), तनुः , तदा , लग्नम् , भवेत् , अथो , तदङ्गभान्वितार्कमध्ये , निशागताः , घटिकाः , (स्युः ) ॥९॥

	दिनाद्ध			लग्न
नाम	घ .	प .	रा .	अं .	क .	वि .
अश्विनी	१५	४९	३	१३	४४	४६
भरणी	१६	११	३	४	५३	३६
कृत्तिका	१६	३७	४	९	३४	२०
रोहिणी	१६	४७	४	१९	४८	१२
मृगशिर	१६	५५	५	२	२०	२६
आर्द्रा	१६	५८	५	६	११	१९
पुनर्वसु	१६	४७	६	३	८	४८
पुष्य	१६	३६	६	१४	१६	१८
आश्लेषा	१६	३६	६	१५	१८	४१
मघा	१६	७	७	४	२१	१८
पूर्वाफा .	१५	७	७	१९	५४	१३
उ .फा .	१५	७	७	२५	३ ‘	३
हस्त	१४	८	८	७	५३	९
चित्रा	१४	८	८	१९	१४	४
स्वाती	१३	९	९	५	१९	१२
विशाखा	१३	९	९	१८	१४	११
अनुराधा७१४२ दक्षिण	१३	०	०	२	३५	३

　

	दिनाद्ध			लग्न
नाम	घ .	प .	रा .	अं .	क .	वि .
ज्येष्ठा	१३	१२	१०	१०	१७	३०
मूळ	१३	५	१०	२७	३४	४७
पूर्वाषाढा	१३	१	११	६	४३	१२
उ . षाढा	१३	४	११	२९	१६	२०
अभि .	१३	२	११	२०	५५	४१
श्रवण	१३	३	५	१५	१	१९
घनिष्ठा	१३	२४	०	२९	१	३७
शतता .	१३	१९	२	४	२	१४
पू .भाद्र .	१४	२९	२	८	३४	३६
उ .भाद्र .	१४	५१	२	१८	४०	३१
रेवती	१५	३४	३	७	१६	१७
प्रजापति	१६	५५	५	१	२६	४३
ब्रह्महृदय	१६	५१	४	२६	३१	११
अग्नि	१६	५०	४	२३	४४	३७
अगस्त्य	१६	५६	५	२९	४२	५०
अपा .त्स	१४	२९	८	१९	१४	४
लुब्धक	१६	५६	५	१९	४१	५६

उद्यद्भध्रुवकः स्वदेशजोऽस्तं वा प्राप्नुवतः सषडूग्रहः ।

स्यात्तत्कालविलग्नकं ततः प्राग्वत्स्युघ्रटिका निशागताः ॥१०॥

स्वदेशजः , उद्यद्भध्रुवकः , वा , अस्तम् , प्राप्नुवतः , सषड्ग्रहः , (ध्रुवकः ,) तत्कालविलग्नकम् , स्यात् , ततः , प्राग्वत् , निशागताः , घटिकाः , स्युः ॥१०॥

इति नैजदेशपलभावशतो ह्युदयं खमध्यमथवाऽस्तमयम् ॥

व्रजदश्र्विभादिषु सुखार्थमिह स्थिरलग्नकानि विदधीत सुधीः ॥११॥

इति , नैजदेशपलभावशतः , हि , व्रजदश्र्विभादिषु , उदयम् , अथवा , खमघ्यम् , अस्तम् , (गच्छतः , नक्षत्रस्य ) सुधीः , सुखार्थम् , स्थिरलग्नकानि , विदघीत ॥११॥

इति श्रीगणकवर्यपण्डितगणेशदैवज्ञकृतौ ग्रहलाघवाख्यकरणग्रन्थे पश्र्चिमोत्तरदेशीयमुरादाबादवास्तव्य -काशीस्थराजकीयविद्यालयप्रधानाध्यापकपण्डितस्वामिराममिश्रशास्त्रिसांनिध्याधिगतविद्येन भारद्वाजगोत्रोत्पन्नगौडवंशावतंसश्रीयुत भोलानाथात्मजेन पण्डितरामस्वरूपशर्म्मणा कृतया सान्घयभाषाटीकया सहितो नक्षत्रच्छायाधिकारः समाप्तिमितः ॥११॥

N/A