आले देखोनि असुरभार ॥ सेनामुखीं होता वाळिकुमर ॥ तो पर्वत घेऊन सत्वर ॥ क्रोधनावरी धांविन्नला ॥५१॥
बळें पर्वत दिधला टाकून ॥ रथासहित चूर्ण जाहला क्रोधन ॥ तों जंघ प्रजंघ विरूपाक्ष दारुण ॥ आले धांवूनि अंगदावरी ॥५२॥
अंगदें विशाळ वृक्ष उपडोनी ॥ दोघे झोडून पाडिले धरणी ॥ मग विरूपाक्षें निजबाणीं ॥ वानर बहुत खिळियेले ॥५३॥
तों मैंद पर्वत घेऊनि धांविन्नला ॥ अकस्मात विरूपाक्षावरी टाकिला ॥ विरूपाक्ष प्राणासी मुकला ॥ शरभें वधिला शोणिताक्ष ॥५४॥
मग तो कुंभकर्णाचा नंदन ॥ कुंभ पुढें आला धांवोन ॥ धनुष्य ओढोनि आकर्ण ॥ नव बाण सोडिले ॥५५॥
त्या नव शरप्रहारेंकरूनि ॥ मैंद कपी खिळिला समरांगणीं ॥ शरभ विंधिला दोन बाणीं ॥ मूर्च्छित धरणीं पडियेला ॥५६॥
तों धांवे वाळिसुत ॥ घेऊन विशाळ पर्वत ॥ त्याचे कुंभे खिळिले हस्त ॥ अचळासहित रणभूमीं ॥५७॥
संकट पडियेलें बहुत ॥ अंगद राहिला तटस्थ ॥ वानरीं हांक केली त्वरित ॥ राघवापासीं ते काळीं ॥५८॥
ऐकोनि गजकिंकाट देख ॥ आवेशें चपेटे मृगनायक ॥ यापरी किष्किंधापाळक ॥ कुंभहृदयीं आदळला ॥५९॥
कुंभाचें चाप घेतले हिरून ॥ मोडून कुटके केले पूर्ण ॥ मल्लयुद्धास दोघेजण ॥ प्रवर्तले ते काळीं ॥१६०॥
एक मुहूर्तपर्यंत ॥ मल्लयुद्ध दोघांशी अद्भुत ॥ अर्कजे हृदयीं मुष्टिघात ॥ कुंभासी बळें दिधला ॥६१॥
तेणें हृदय शतचूर्ण ॥ कुंभाचा तात्काळ ॥ गेला प्राण ॥ तंव तो निकुंभ आवेशोन ॥ सुग्रीवावरी धांविन्नला ॥६२॥
तों पर्वत सबळ उचलून ॥ वेगें धांवे सीताशोकहरण ॥ अचल दिधला भिरकावून ॥ निंकुंभें तो चूर्ण केला ॥६३॥
तेणें हनुमंत परभ क्षोभला ॥ विशाळ तरु त्यावरी टाकिला ॥ तोही निकुंभें तोडिला ॥ क्षणमात्र न लागतां ॥६४॥
निकुंभें परिघ लवलाही ॥ घेऊन ताडिला मारुतिहृदयीं ॥ पळमात्र मूर्च्छना ते समयीं ॥ आली हनुमंतास ते काळीं ॥६५॥
सवेंचि धांवे अंजनीबाळ ॥ शतश़ृंगाचा उपटिला अचळ ॥ निकुंभावरी टाकिला तात्काळ ॥ चूर्ण जाहला निकुंभ ॥६६॥
घायाळें पळती लंकेत ॥ रावणासी वर्तमान करिती श्रुत ॥ ऐकतांचि तो चिंताक्रांत ॥ दशवक्र जाहला पैं ॥६७॥
मग विंशतिनेत्र तिघे वीर ॥ परम प्रतापी समरधीर ॥ खराक्ष विशालाक्ष असुर ॥ मकराक्ष तो तिसरा ॥६८॥
तिघांसी म्हणे दशवदन ॥ तुम्हीं माजवावें रण ॥ ते तात्काळ रथारूढ होऊन ॥ सेनेसहित निघाले ॥६९॥
रणतुरें गर्जती अपार ॥ रणमंडळीं पातले सत्वर ॥ तों शिळा द्रुम घेऊन वानर ॥ एकदांचि उठावले ॥७०॥
येरयेरां पाचारिती ॥ उसणे घाय सवेंच देती ॥ असुरांची पोटें फाडिती ॥ वानर नखे घालोनियां ॥७१॥
कुंत असिलता परिघ ॥ असुर टाकिती शस्त्रें सवेग ॥ तेणें विदारूनि आंग ॥ कपी पडती समरांगणी ॥७२॥
कपींवीरीं केलें आगळें ॥ असुरभार मागें लोटले ॥ देखोन मकराक्ष ते वेळे ॥ बाण वर्षत धांवला ॥७३॥
जैशा पर्जन्यधारा अपार ॥ तैसा मकराक्ष वर्षे शर ॥ अपार भंगले वानर ॥ पाहे रघुवीर दुरूनी ॥७४॥
मान तुकावी सीतारमण ॥ म्हणे हा वीर प्रवीण ॥ कोदंड चढवोनि आपण ॥ जगद्वंद्य ऊठिला ॥७५॥
कोदंड ओढिता तये क्षणीं ॥ झणत्कारिल्या लघु किंकिणी ॥ एकचि बाण ते क्षणीं ॥ दशकंठरिपूनें सोडिला ॥७६॥
मकराक्षाचें बाणजाळ ॥ एकेचि शरें छेदिलें तत्काळ ॥ जेवीं उगवता सूर्यमंडळ ॥ भगणे सकळ लोपती ॥७७॥
एक उठतां विनायक ॥ असंख्य विघ्नें पळती देख ॥ कीं सुटतां चंडवात सन्मुख ॥ जलदजाल वितुळे पैं ॥७८॥
एक विष्णुनामेंकरून ॥ असंख्य दुरितें जाती जळोन ॥ कीं चेततां कृशान ॥ असंख्य वनें दग्ध होती ॥७९॥
कीं मूर्खाचे शब्द बहुुत ॥ एकाच शब्दें खंडी पंडित ॥ कीं सिंहनादें गज समस्त ॥ गतप्राण होती पैं ॥१८०॥
हृदयी प्रकटतां बोध ॥ सहज पळे काम क्रोध ॥ कीं प्रत्यया येतां ब्रह्मानंद ॥ क्षुद्रानंद सर्व विरती ॥८१॥
तेवीं रामबाणें एकेंचि सबळ ॥ तोडिलें मकराक्षाचें शरजाळ ॥ मग त्यास मुक्ति द्यावया तत्काळ ॥ दिव्य शर काढिला ॥८२॥
मकराक्षाचा कंठ लक्षून ॥ शर चालिला जैसा सुपूर्ण ॥ क्षणमात्रें कंठ छेदून ॥ आकाशपंथें उडविला ॥८३॥
तों विशालाक्ष आणि खराक्ष ॥ त्यांहीं पाचारिला कमलदलाक्ष ॥ जो सर्वात्मा सर्वसाक्ष ॥ विरूपाक्ष ध्याय जया ॥८४॥
असुर धांवती लवलाहे ॥ म्हणती सर्वदा तुज कैंचा जय ॥ अकस्मात काकतालन्याय ॥ मकराक्ष तुवां मारिला ॥८५॥
ऐसें बोलून दोघेजण ॥ सोडिती रामावरी प्रचंड बाण ॥ जैसें मृगेंद्रापुढें येऊन ॥ मांडिलें ठाण मार्जारे ॥८६॥
कीं सज्ञान पंडितापुढें ॥ बोलावया आलीं मूढें ॥ कीं जंबुक आपुले पवाडे ॥ व्याघ्रापुढें दावितसे ॥८७॥
कीं उष्ट्रांनी ब्रीद बांधोन ॥ तुंबरापुढें मांडिलें गायन ॥ तैसें राक्षसी संधान ॥ रामापुढें आरंभिलें ॥८८॥
दोघांही शर सोडिले अपार ॥ तितुके निवारूनि श्रीरघुवीर ॥ प्रळयचपळेऐसे थोर ॥ दोन शर काढिले ॥८९॥
ते धनुष्यावरी योजून ॥ अकस्मात सोडी रघुनंदन ॥ दोघांची कंठनाळे छेदून ॥ निराळमार्गे पैं नेलीं ॥१९०॥
कळला रावणासी समाचार ॥ परत्र पावले त्रय असुर ॥ तत्काळ महावीर ॥ सेनेसहित धांविन्नला ॥९१॥
होम करूनि रणमंडळी ॥ त्यांतून एक कृत्या निघाली ॥ रथीं बैसोन ते वेळीं ॥ अकस्मात उडाली ॥९२॥
त्या कृत्येआड बैसोन ॥ शक्रारि सोडी तेव्हां बाण ॥ म्हणे सर्वांसी खिळिन ॥ वानरगण भयभीत ॥९३॥
मग लोकप्राणेश येउनी ॥ सांगे जगद्वंद्याचे कर्णीं ॥ म्हणे अंगिरास्त्रेंकरूनी ॥ कृत्या छेदोनि टाकिजे ॥९४॥
कृत्येआड बैसोन ॥ इंद्रजित करी संधान ॥ रामें तात्काळ मंत्र जपोन ॥ अंगिरास्त्र सोडिलें ॥९५॥
तेणें कृत्या भस्म झाली झडकरी ॥ जैसा बोध प्रवेशतां अंतरीं ॥ दुर्वासना पळे बाहेरी ॥ तृष्णा कल्पना घेउनियां ॥९६॥
कीं प्रकटतां वासरमणि ॥ तम निरसे मूळींहूनी ॥ तैसा कृत्या छेदितां धरणीं ॥ इंद्रजित उतरला ॥९७॥
रणीं प्रकट उभा राहूनी ॥ अपार शर सोडी रावणी ॥ तो दुरात्मा देखूनि तत्क्षणीं ॥ वानर सर्व क्षोभले ॥९८॥
घेऊनियां महापर्वत ॥ रागें धांवे अंजनीसुत ॥ गदा घेऊनियां त्वरित ॥ बिभीषण चौताळला ॥९९॥
परिघ हातीं घेउनी ॥ मैंद धांवे क्रोधें करूनी ॥ कौमोदकी आकळोनी ॥ धन्वंतरीं पुढं जाहला ॥२००॥
शतघ्नी घेऊन सत्वर ॥ धांवे तो ऋषभ वानर ॥ शरभ धांवे घेऊनि चक्र ॥ गंधमादन शक्ति पैं ॥१॥
जांबुवंत घेऊनि गिरि थोर ॥ अंगदें उपडिला महातरुवर ॥ नीळ घेऊनियां तोमर ॥ शत्रूवरी धांविन्नला ॥२॥
नळें उचलोनि महाशिळा ॥ सुग्रीव पर्वत घेऊन धांविन्नला ॥ कुमुद हांक देऊनि पुढें जाहला ॥ लोहपट्टिश घेऊनियां ॥३॥
सौमित्रें चाप ओढून ॥ टाकिले तेव्हां तीन बाण ॥ शत शत दारुण ॥ रघुत्तमें टाकिले ॥४॥
इतुकी शस्त्रवृष्टि होत ॥ परी ते न गणीच इंद्रजित ॥ शस्त्रें तोडून समस्त ॥ बाण बहुत सोडिले ॥५॥
अष्टादश पद्में वानर ॥ निजबाणीं केले जर्जर ॥ लक्षोनियां रामसौमित्र ॥ दारुण शर सोडिले ॥६॥
रामलक्ष्मणांसहित सकळ ॥ कपिदळ इंद्रजितें केले विकळ ॥ पुरुषार्थ करून तत्काळ ॥ इंद्रजित परतला ॥७॥
जयवाद्यें वाजवित ॥ लंकेत प्रवेशे शक्रजित ॥ पितयास करूनी प्रणिपात ॥ वार्ता समूळ सांगितली ॥८॥
रावण म्हणे शक्रजितासी ॥ तूं क्षणक्षणां शत्रु मारिसी ॥ दिनांती नक्षत्रें आकाशीं ॥ मागुती तैसे ऊठती ॥९॥
वरि वरि जळे तृण ॥ परि अंकुर फुटती भूमीतून ॥ त्यावरी शक्रजित प्रतिवचन ॥ काय बोलता जाहला ॥२१०॥
म्हणे आतां रामलक्ष्मण ॥ सेनेसहित येतों वधून ॥ तरीच तुम्हां दावीन वदन ॥ प्रतिज्ञा पूर्ण माझी हे ॥११॥
हे न घडे जरी गोष्टी ॥ तरी तुमची आमची हेचि भेटी ॥ मम पितयासी नमून उठाउठीं ॥ इंद्रजित चालिला ॥१२॥
सिद्ध करूनि चतुरंग दळ ॥ युद्धासी चालिला उतावीळ ॥ जैसा सरितापूर ॥ तुंबळ ॥ वर्षाकाळीं धांवतसे ॥१३॥
तीन वेळ संग्राम करूनि ॥ इंद्रजित गेला जय घेऊनि ॥ मागुती आला चौथेनि ॥ रणमेदिनी माजवावया ॥१४॥
युद्धकांड परम सुरस ॥ जेथें थोर माजे वीररस ॥ तें चतुर श्रोते सावकाश ॥ अत्यादरें परिसोत ॥१५॥
रणरंगधीरा रामचंद्रा ॥ सुवेळाचळवासी प्रतापरुद्रा ॥ श्रीधरवरदा आनंदसमुद्रा ॥ ब्रह्मानंदा जगद्रुरो ॥१६॥
स्वस्ति श्रीरामविजयग्रंथ सुंदर ॥ संमत वाल्मीकिनाटकाधार ॥ सदा परिसोत भक्त चतुर ॥ अष्टविंषतितमाध्याय गोड हा ॥२१७॥
॥अध्याय २८॥ ॥ओंव्या २१७॥
॥ श्रीरामचंद्रार्पणमस्तु ॥