|
पु. १ स्थूलांत्राचा , मोठ्या आंतड्याचा वरचा भाग ( जो वायू इ० कानी फुगतो तो . ) २ जमीनीतून पाणी बांधून आणण्यासाठी , मोरीचे पाणी वाहून नेण्यासाठी दगड , माती , किंवा लोखंड , तांबे इ० धातूंचा फुंकणीच्या आकाराचा करितात तो . ३ नहर ; झांकलेले गटार . ४ ( पाणी वाहून नेण्याचा ) पाट ; सारणी ; नाला . ५ ( गो . ) पोटांतील आंतड्यास होणारा एक विकार . ६ मोठी नळी . ७ पन्हळी . ८ नळा पहा . ९ नळी पहा . १० निषध देशाचा एक प्राचीन राजा . ११ एक वानर . नळनीळ जांबुवंत । अंगद सुग्रीव बिभिषण भक्त । १२ अखंड कौल ; नळा . - न . १ कमलाचा देठ ; नाल . २ ( ल . ) नाभिकमलाचा देंठ ; नाळ ; वार . [ सं . नल ] ०गांठ होणे - ( पोटांतील ) नळ कठिण होण्याचा विकार होणे . नळांत भरणे - ( उपाशी पोटी किंवा श्रम केल्यावर ) उभ्याने पाणी प्यायल्याने ते ( पोटांतील ) नळांत जाऊन नळ दुखू लागणे . सामाशब्द - एक होणे - ( पोटांतील ) नळ कठिण होण्याचा विकार होणे . नळांत भरणे - ( उपाशी पोटी किंवा श्रम केल्यावर ) उभ्याने पाणी प्यायल्याने ते ( पोटांतील ) नळांत जाऊन नळ दुखू लागणे . सामाशब्द - ०कट कूट - कुटे कोटे - कंडे कांडे - कांडी --- नस्त्री . एक बाजू बंद व एका बाजूंस भोंक असलेली वेळू लांकूड , धातू इ० कांची पोकळ नळी . [ नळ + कट = लघुत्वदर्शकप्रत्यय ; सं . कांड = तुकडा , भाग ] म्ह ० कुत्र्याचे शेंपूट ६ महिने नळकांड्यात घातले तरी वांकडे ते वांकडेच = स्वभाव कांही केल्या पालटत नसतो . ०काठी स्त्री. बोरु . [ नळ + काठी ] ०कुटी स्त्री. १ पायाचे गुडघ्यापासून घोट्यापर्यंतचे लांब नळीसारखे हाड . २ ( कागद इ० कांची ) लहान वळकुटी ; नळी ; नळकांडी . ३ ( गो . ) गोल कौलाचा तुकडा . [ नळ + कुटी ] ०कूट न. नळकांडे . ०कूत न. ( कों . ) नळगूत पहा . ०गुटी गुडी - स्त्री . नळकुटी अर्थ १ पहा . [ नळ + गुटी ] ०गूत गूद नाळगूत - न . जलोदराच्या वर्गातील एक रोग . यांत शरीरास बेंबीपासून छातीपर्यंत ०पट न. १ तिरस्काराने बेंबीस लावावयाचा शब्द . जसेः - नळपट फुगले - सुजले - बाहेर पडले . २ शिस्न . ३ नळकांडे ; लहान नळी ; नळाचा तुकडा . [ नळ + पट ] - वि . १ प्रमाणाबाहेर लांब . २ ढिला ; सैल ; पोकळ ( अंगरखा , दागिना इ० ) [ नळ + पट ] ०पटणे न. ( तिरस्कारार्थी ) नळपट ( - न . ) अर्थ २ व ३ पहा . ०पट्या नळपटनारायण - वि . १ ( गबाळ्यावेड्यासारखे ) बेंबीच्या खाली धोतर नेसणारा . २ लांबट व मोठ्या पोटाचा मनुष्य ; नगननारायण . [ नळपट ; नळपट + नारायण ] ०पट्टी स्त्री. ( पूर्वी शहरदुरुस्तीसाठी सरकार अशी पट्टी घेई ) घरांत नळाने पाणी आणल्याबद्दल भरावा लागणारा पैसा ; पाणीपट्टी . ०वडी स्त्री. झांकलेले गटार ; मोरी ; नहर ; नळांडी पहा . ०वात वायु वाट पुस्त्री . पोटांतील नळांत विकृति होऊन उत्पन्न होणारा वायु . याने पोटांत गुबारा धरतो . [ नळ + सं . वात ; वायु = वारा ] ०संप्रहणी स्त्री. आंतड्याचा एक विकार ; आंत्रदाह ; पोटांतील नळाचा एक रोग . [ नळ + संग्रहणी = एक आंत्रविकार ]
|