श्रीगणेशाय नमः ।
भीमातीरवासी रुक्मिणीपती । सच्चिदानंदा करुणामूर्ती ।
जगविख्यात तुझी कीर्ती । पंवाडे गर्जती पुराणीं ॥१॥
श्रुतिशास्त्रे वर्णिती गुण । त्यांसि न कळेचि तुझें महिमान ।
तेथें मी मूढमती अज्ञान । प्राकृत मतीनें काय वाणूं ॥२॥
नाहीं अंगीं चातुर्य कुशळता । नव्हे बहुश्रुत व्युत्पन्नता ।
वायांच उपजला धिंवसा चित्ता । तरी शेवटासी ग्रंथा पाववीं ॥३॥
तुझ्या आधारें चक्रपाणी । म्यां हातीं धरिलीं असे लेखणी ।
तरी सर्वदा हृदयस्थ राहोनी । आठव मनीं देयिजे ॥४॥
संत चरित्रें वदतां आतां । तरी सर्वथा हा भार तुझिया माथां ।
न्यून वचन पडिलें अवचितां । तरी संपूर्ण अनंता तूं करी ॥५॥
त्रितापाचें आवर्त पूर्ण । पुढें आलिया अनंत विघ्न ।
त्यावरी धाडोनि सुदर्शन । ग्रंथ निर्विघ्न सिद्धी न्यावा ॥६॥
हे अघटित आळ निश्चिती । घेतली असें म्यां रुक्मिणीपती ।
परीं शेवत करणें तुझ्या हातीं । म्हणोनि महीपती विनवीतसे ॥७॥
मागीले अध्यायीं कथा सुरस । तुकयासि नवतें सावकाश ।
मग लिखित पाठवितां देवास । पंढरीनिवास पातले ॥८॥
सगुण स्वरुपें देऊनि भेटी । तुकयासि आलिंगूनि धरिलें पोटीं ।
येरें चरणीं घातली मिठी । आनंद सृष्टीं न समाये ॥९॥
मग तुकयाचा घरोनियां करा । घरासि आलें सारंगधर ।
मोडकें खोपट असे जर्जर । प्रभंजन भरे दशदिशा ॥१०॥
तुकयासि म्हणे वैकुंठ विहारी । मी क्षुधातुर अंतरीं ।
भोजन इच्छितों पोटभरी । तरी साहित्य लवकरी करावें ॥११॥
अवलीसि विचारी त्या अवसरीं । देवाधिदेव आले घरीं ।
भाजी भोजन घाली सत्वरी । शुद्ध अंतर करोनी ॥१२॥
मग कण्या रांधोनि सत्वरी । आणिक कांहीं भाकरी ।
वाढोनियां पात्रावरी । बैसले हरी जेवावया ॥१३॥
महर्षियाग करितां जाण । तेथें न घे जो अवदान ।
तो निजभक्‍ताचें घरींचें कदन्न । अति आदरें जेवितसे ॥१४॥
यज्ञमुखीं काढीतसे खोडी । तो भिल्लटीची देखोनि आवडी ।
उच्छिष्ट बोरें अति तांतडी । लवड सवडी भक्षीतसे ॥१५॥
दुर्योधनें पक्वान्नें निर्मिलीं फार । तेथें न जायचि सारंगधर ।
धुंडोनि विदुराचें घर । कण्या सत्वर भक्षीतसे ॥१६॥
ऐसा भक्‍तीचा बांधिला देव । जाणती सर्वज्ञ भक्त वैष्णव ।
तो तुकयाचा देखोनि निष्काम भाव । कदान्नें पाहाहो जेवितसे ॥१७॥
भावाच्या उपचारें करुन । तृप्त जाहला जगज्जीवन ।
मग मुखशुद्धि तुळसी पान । निजप्रीतीनें अर्पिलें ॥१८॥
यापरी तुकयासि तोषवून । देव पावले अंतर्धान ।
कीं भक्त हृदय कमळ पूर्ण । तेथें मिलिंद होऊन बैसले ॥१९॥
आणिक कथा ऐका रसिक । एक ब्राह्मण होता आध्यात्मिक ।
तेणे विवेकसिंधु लेहोनि पुस्तक । वाचितसे देख निजप्रीतीं ॥२०॥
त्यानें तुकयाची कीर्ति ऐकोनि कानीं । धिकारुं लागे आपुलें मनीं ।
मग म्हणे हृदयस्थ देव असोनी । रानोरानीं कां जावें ॥२१॥
ऐसे म्हणवोनी द्विजवर । चित्तीं करीतसे विचार ।
म्हणे विवेकसिंधु ऐकिलियावर । समजले अंतर तुकयाचें ॥२२॥
मग देहुग्रामीं येऊन । तुकयासि पाहे तो ब्राह्मण ।
तो इंद्रायणीचे तीरीं वैष्णव जन । नामस्मरण करीतसे ॥२३॥
होतां तुकयाचें दर्शन । मग परस्परें केलें नमन ।
ब्राह्मण बोले विनीत वचन । निज प्रीतीनें तेधवां ॥२४॥
श्रीमुकुंदराज विरचित । विवेकसिंधु अध्याय ग्रंथ ।
मी पारायण करितों येथ । करा श्रवणार्थ निजप्रीतीं ॥२५॥
त्याचा रक्षावयास मान । प्रेमळ भक्त अवश्य म्हणे ।
मग गोदडी आंगावर घेऊन । सर्वांग तेणें झांकिलें ॥२६॥
ब्राह्मणाप्रती बोले वचन । चराचर पाहतां फांके मन ।
यास्तव आम्हीं झांकिले नयन । तुम्हीं पारायण करावें ॥२७॥
ऐकोनि तुक्याचें उत्तर । ग्रंथासि आरंभ करी तो द्विजवर ।
अर्थही सांगे नानाप्रकारें । परी कांहींच उत्तर न बोलती ॥२८॥
एक प्रहर लोटतां निश्चित । तोंपर्यंत वाचिला ग्रंथ ।
परी तुका न हाले न बोले मात । मग ब्राह्मण करित काय तेव्हां ॥१९॥
गोदडी उचलोनि पाहे नयनीं । तों तुकयानें विपरीत केली करणी ।
दोन्हीं बोटें घातलीं कानीं । नामस्मरणीं डुल्लत ॥३०॥
ब्राह्मण विरस चित्तांत । म्हणे दुरी आलों क्रमूनि पंथ ।
एक प्रहर वाचिला ग्रंथ । श्रम व्यर्थ म्यां केले ॥३१॥
तुमची संगती करोनि पाहीं । अर्थ अन्वय कळेल कांहीं ।
तों कान बुजोनि जाहला विदेही । आर्त नाहीं श्रवणार्थी ॥३२॥
ऐसें ऐकोनि वैष्णववीर । स्वमुखें बोले अभंग सत्वर ।
याजसाठीं त्यजूनि घर । वनांतर सेवितों ॥३३॥
नामरुपीं धरिला नेम । माझें दिठावेल प्रेम ।
बुद्धि होईल कीं निष्काम । अहंब्रह्म सम तोची ॥३४॥
याजकारणें अद्वैत वार्ता । कानीं न ऐकें मी सर्वथा ।
विक्षेप होईल देवभक्तां । तो श्रम वृथा करुं नये ॥३५॥
मुखें सांगती आत्मज्ञान । कीं ब्रह्मरुप अवघे जन ।
आणि कवडीसाठीं देतीं प्राण । करिती भांडण बाजारीं ॥३६॥
अवघे ब्रह्मरुप भासलें आहे । तरी गेल्या आल्याची हळहळ काय ।
निर्गुणीं कांहींच बोलूं नये । शब्द ठाय खुंटला ॥३७॥
यालागीं देव भक्तपण । खंडित होय अधःपतन ।
देवें मर्यादा लाविली जाण । त्याप्रमाणें चालिजे ॥३८॥
उदंड ब्रह्मनिष्ठ जाहला जर । तरी ईश्वरी सत्ता अनिवार ।
सृष्टि उत्पति आणि संहार । याचेनी साचार नव्हे कीं ॥३९॥
तिन्ही देव आपुलाल्या गुणें । जोंवरी असती कां सगुण ।
तोंवरी असावें मर्यादेनें । अद्वैत वचन बोलूं नये ॥४०॥
ऐसें सांगतां वैष्णवभक्त । ब्राह्मणा अनुभवें आली प्रचीत ।
सगुण भजनीं त्याचें चित्त । जडलें निश्चित ते समयीं ॥४१॥
करुणापर जें का भाषण । संत बोलिले पुरातन ।
तें गात ऐकत आवडी करुन । मग सर्वांगीं पूर्ण निवाला ॥४२॥
एके दिवसीं लोहगांवकर । गृहस्थ येऊनि थोर थोर ।
तुकयासि घेऊनि गेले सत्वर । कीर्तनगजर । ऐकावया ॥४३॥
पक्वान्नें निर्मोनियां नाना । घालिती विप्रांच्या समाराधना ।
रात्रीं प्रारंभ करिती कीर्तना । भवाब्धि तारणा लागोनी ॥४४॥
तों हुताशनीची लोटतां राती । तो उदयासि पातला गभस्ती ।
तेथें क्षार उदकाची वापिका होती । जीवन न घेती कोणी तिचें ॥४५॥
त्यामाजी येऊनि तुकयानें । अकस्मात केलें सचैल स्नान ।
तत्काळ गोड जाहलें जीवन । चमत्कार दारुण अद्यापि हा ॥४६॥
कांसारविहीर नाम तीस । लोहगांवी अद्यापि असे ।
निजभक्तांचा कीर्ति घोष । पंढरीनिवास वाढवी ॥४७॥
तेथें एक ब्राह्मण भक्तवैष्णव । तुकयाचे ठायीं त्याचा भाव ।
कीर्तनघोष ऐकतां अपूर्व । प्रपंच सर्व टाकूं पाहे ॥४८॥
स्वरुपें सुंदर त्याची कांता । द्वेष उपजला तिच्या चित्ता ।
म्हणे वेडा केला माझा भर्ता । कसूनि आतां यासि पाहूं ॥४९॥
भ्रतार गांवासि गेलिया जाण । कडू भोंपळे रांधिले तिणें ।
मग तुकयासि मंदिरीं आणून । म्हणे करावें भोजन ये ठायीं ॥५०॥
रसना जिंतोनि वैष्णव भक्त । इंद्रिय नेम केला निश्चित ।
कडू गोड न कळेचि त्यातें । विदेह स्थित म्हणवोनी ॥५१॥
बहुत गोड जाहली शाक । ऐसें म्हणतां वाढी आणिक ।
तुकयासि जेवूनि जातां देख । तों वैकुंठनायका क्षोभला ॥५२॥
तिच्या सर्वांगासि भलीं । आवळ्या ऐसीं गुल्में आलीं ।
तींन जातीच औषधें केली । गति फळली कर्माची ॥५३॥
देवाचा द्वेष करितां सदा । तेणें पावले मोक्षपदा ।
परी भक्तद्वेषियासि रौरव सदा । न चुके आपदा तयाची ॥५४॥
लोहगांवीं एक ब्राह्मण । परमभाविक असे पूर्ण ।
सोमवारव्रत त्याजकारणें । तुकयासि आमंत्रण दीधलें ॥५५॥
स्त्रीपुरुश दोघे उभयतां । तिसरें सात्यहि नसेचि देता ।
तों दिव्यांतील तेल सरलें जेवितां । म्हणवोनि चिंताक्रांत मनीं ॥५६॥
कोरडी पडली असे वात । आतां कोण जाईल बाजारांत ।
देखोनि तुका प्रेमळ भक्त । काय बोलत तयासी ॥५७॥
रिता बुधला घरांत । म्हणे तेल असेल पहा त्यांत ।
मग घरस्वामीण विलोकित । तों स्नेह आंत बहु दिसे ॥५८॥
तें दिव्यास आणूनि तत्काळ घालितां । हर्षे आनंदलीं उभयतां ।
जेथें देवभक्‍तांची आस्था । तरी सिद्धि समस्ता आंदण्या ॥५९॥
तीं उभयतां होतीं जोंवर । स्नेह सरलें नाहीं तोंवर ।
आणिक एक चमत्कार । ऐका सादर भाविकहो ॥६०॥
शिरळ होती पाटलाचें द्वारीं । तुकाराम बैसती तिजवरी ।
तों तुंबडीवाला घालितसे फेरी । तो नृत्य करी त्याजपुढें ॥६१॥
एक मासपर्यंत जाण । गांवांत फेरी घातली त्याणें ।
खात्याची घरें फिरोन । लोखंड घेऊन तो आला ॥६२॥
मग येऊनि तुक्या समोर । म्हणतसे माझी तुंबडी भर ।
तयासि म्हणे वैष्णववीर । मिळालें साचार काय आजी ॥६३॥
लोहाचे तुकडे होते जाण । ते शिळेवरी रिचविले त्याणें ।
त्यांचें तत्काळ जाहलें कांचन । म्हणती नेंयी भरोन तत्वर ॥६४॥
याचक संतोष पावोनि चित्तीं । कनक केलें सत्वरगतीं ।
कामनिक लोक आश्चर्य करिती । लोखंड घांसिती शिळेवरी ॥६५॥
परी तें सर्वथा न पालटे जाण । म्हणती परीस नव्हे हा पाषाण ।
तुंबडीवाला सभाग्य पूर्ण । लाधलें धन त्यालागीं ॥६६॥
तुकयाचे जे लागले पाय । ते शीळ अद्यापि तेथेंचि आहे ।
आणि चरित्र वर्तलें काय । ऐकतां तन्मय संतसाधु ॥६७॥
एके दिवशीं वैष्णवभक्त । लोहगांवांत कीर्तन करित ।
मंडप उभारिले बहुत । पताका फडकत सभोंवत्या ॥६८॥
तुकयाची सत्कीर्ति ऐकोनि थोर । यात्रा मिळाली दोन सहस्त्र ।
गांवींचे सकळ लहान थोर । श्रवणासि सादर बैसले ॥६९॥
तेथील जोशी भाविक पूर्ण । नित्य ऐके हरिकीर्तन ।
त्याच्या पुत्रासि व्यथा दारुण । होताति प्राण कासाविस ॥७०॥
घरीं टाकोनि त्याजकारणें । श्रवणासि आला तो ब्राह्मण ।
म्हणे होणार तें न चुके जाण । उदास होऊन बैसला ॥७१॥
एक प्रहर लोटतां रात । मुलासि नेती यमदूत ।
कांतेनें उचलोनि तें प्रेत । हरिकिर्तनांत आणिले ॥७२॥
तुकायासि म्हणे ते अवसरीं । यासि सत्वरी उठविशील जरी ।
तरीच विष्णुभक्त निर्धारीं । नाहीं तरी दांभिक ॥७३॥
भ्रतार लागला तुझे ध्यानीं । तें पासोनि होतसे हानी ।
आपुल्या संसारासि घातलें पाणी । तैशाच वाणी आम्हां केलें ॥७४॥
हें कीर्तनामाजी येतांचि विघ्न । विक्षेप पावलें सकळांचें मन ।
जैसें पात्रीं जेवितां पक्वान्न । त्यांत विष आणून कालविलें ॥७५॥
ऐसें संकट देखोनि जाण । नेत्र झांकिले तुकयानें ।
मांडिलें पांडुरंगाचें ध्यान । एकाग्र मन करुनियां ॥७६॥
म्हणे जयजयाजी पुराणपुरुषा । भक्तवत्सला वैकुंठाधीशा ।
विश्वव्यापका सर्वसाक्षा । पंढरीनिवासा श्रीविठ्ठला ॥७७॥
तुवां मागें पंवाडे केलें बहुत । ते सत्कीर्ति गाती वैष्णव भक्त ।
ते सत्य करोनि दाखवी येथ । अनुभवें प्रचीत दाखवूनी ॥७८॥
भजनांत विक्षेप जाहला पूर्ण । याहूनि आम्हांसि कोणतें मरण ।
हातीं घेऊनि आतां सुदर्शन । निवारीं विघ्न विठोबा ॥७९॥
जरी तूं न येशील येथ । तरी प्राण मी न ठेवीच सत्य ।
ऐसें म्हणवोनि प्रेमळ भक्त । अश्रू वाहत नेत्रांतुनी ॥८०॥
ऐसा धांवा करितांचि तेथ । तत्काळ आले पंढरीनाथ ।
तुकयासि सावध करोनि म्हणत । तूं चिंताक्रांत कासया ॥८१॥
तुजपासीं भक्त शिरोमणी । असे अमृत संजीवनी ।
ते उच्चारितां हरिकीर्तनीं । प्राण परतोनी येताल ॥८२॥
ऐसें अश्वासन देतां श्रीहरी । तुकयासि संतोष झाला अंतरीं ।
मग नेत्र उघडोनि ते अवसरीं । सावध करी श्रोतयां ॥८३॥
म्हणे टाळया चुटक्या वाजवोनि हातें । विठ्ठलनामें गर्जा समस्त ।
तेणें महा विघ्ने निवारत । संशय चित्तांत न धरावा ॥८४॥
आज्ञापितांचि वैष्णवभक्त । सकळ श्रोते भजन करित ।
नाद ब्रह्मचि मूर्तिमंत । अवतरलें निश्चित तें समयीं ॥८५॥
टाळविणे मृंदंग सुस्वर । विठ्ठलनामे, होतसे गजर ।
टाळ्या चुटक्या वाजती थोर । रंग अपार वोडवला ॥८६॥
एक प्रहर ऐशारीती । सकळ श्रोते भजन करिती ।
तेणेंचि विसरोनि देहभ्रांती । विदेह स्थिती तुकयाची ॥८७॥
कौतुक करी पंढरीनाथ । श्रोते परिसा भाग्यवंत ।
कीर्तनामाजी टाकिलें प्रेत । परतले निश्चित प्राण त्याचे ॥८८॥
उठोनि बैसे हरिकीर्तनीं । भजन करी प्रेमें करोनि ।
सन्निध होती त्याची जननी । ते लागली चरणीं तुकयाच्या ॥८९॥
जयजयकारें पिटोनि टाळी । आनंदली भक्त मंडळी ।
हरिस्मरणीं वृत्ति वेधली । अधिकोत्तर तेधवां ॥९०॥
इतुकें चरित्र वर्तलियावर । रात्र जाहली दोन प्रहर ।
तों श्रीपाद संन्यासी येऊनि थोर । कीर्तनांत समोर बैसले ॥९१॥
नाम महिमा भक्‍तिपर । स्थापीत तेव्हां वैष्णववीर ।
नाम सकळ साधनांत सार । नाम परात्पर परब्रह्म ॥९२॥
कर्माप्रारंभ करितांचि पूर्ण । आधीं केशव नारायण ।
व्यंग पडतां ब्रह्मकर्म । विष्णुस्मरणें पूर्ण होय ॥९३॥
करितां वधूवरांचें लग्न । घटित पाहती छत्तीस गुण ।
शेवटीं लक्ष्मीकांताचें स्मरण । केल्या वांचोन सरेना ॥९५॥
पितृ श्राद्धें सांग आचरती । शेवटीं जनार्दन स्वरुपीं अर्पिती ।
हरिनामावांचोनि निश्चिती । सत्कर्मासि गती असेना ॥९६॥
ऐसें वदोनि प्रेमळ भक्त । विठ्ठल नामें गर्जना करित ।
तेथें संन्यासी खळ दोघे होते । ते बोलती कुत्सित एकमेकां ॥९७॥
शूद्र मुखींचें नामस्मरण । हें सर्वथा नायकावें आपण।
ऐसें म्हणवोनि ते दुर्जन । गेले उठोन सत्वर ॥९८॥
शिखा टाकिली बोडुनि । परी अहंता वाढली दशगुणी ।
भक्ताचा द्वेष धरितां मनीं । तरी अधःपतनीं ते जाती ॥९९॥
दादु कोंडदेव मोकासी । पुणियांत होता ते दिवसीं ।
फिर्याद गेले तयापासीं । दोघे संन्यासी श्रीपाद ॥१००॥
सक्रोध होऊनि तये क्षणीं । दंड कमंडलु टाकिला धरणीं ।
मस्तक पिटोनि तये क्षणीं । सांगती गार्‍हाणीं तीं ऐका ॥१॥
तुका शूद्र जातीचा वाणी । त्याणें विपरीत मांडिली करणी ।
भाविक जनांसि घालोनि मोहनी। नामस्मरणीं लाविलें ॥२॥
भक्ति महिमा वाढविला थोर । कर्म मार्ग बुडविला समग्र ।
जातीचा असोनियां शूद्र । करिती नमस्कार ब्राह्मण ॥३॥
तूं तरी देशींचा अधिकारी । यास्तव सांगावया आलों सत्वरी ।
तुम्हां वांचोनि निर्धारीं । आमुचा कैवारी कोण असे ॥४॥
तरी तुक्यासि बोलावूनि येथवर । शिक्षा करावी सत्वर ।
जरी आमुचें नायकशील उत्तर । तरी प्राण सत्वर त्यजूं आम्ही ॥५॥
ऐसा निग्रह देखोनि थोर । दादु कोंडदेव बोले उत्तर ।
तुम्हीं स्वस्थ असों द्या अंतर । तुक्यासि येथवर बोलवितों ॥६॥
तुमचा त्याचा प्रतिवाद झालिया । जो हरेल शिक्षा करीन तया ।
ऐसें श्रीपादासि बोलोनियां । दूत लवलाह्या पाठवित ॥७॥
लोहगांवच्या ब्राह्मणांला । पन्नास रुपये लिहिला मसाला ।
कीं संन्यासी आले सांगावयाला । पत्रीं लिहिला वृत्तांत ॥८॥
दादु कोंडदेवाचे भृत्य । लोहगांवासि आले त्वरित ।
ब्राह्मण गोळा करुनि समस्त । मग पत्र देत त्यां हातीं ॥९॥
ऐसें अरिष्ट देखोनि निश्चिती । अधीरासि भय उपजलें चित्तीं ।
म्हणती कैसी होईल गती । म्हणवोन कांपती थरथरां ॥११०॥
हा तुक्यासि कळतां वृत्तांत । सकळ ब्राह्मणासि अभय देत ।
शिरीं असतां पंढरीनाथ । चिंता किमर्थ करावी ॥११॥
विप्रांसि म्हणती किंकर । मसाला भरोनि द्यावा शीघ्र ।
तेथेंचि जाऊं चला सत्वर । अवघे द्विजवर बोलती ॥१२॥
निग्रह करावा जरी त्याणीं । तरी तुक्याची प्रतिष्ठा बहुत जनीं ।
राजा येतसे लोटांगणीं । हें सकळां लागुनी विदित ॥१३॥
मग टाळ विणें मृदंग दोन । सवें धृपदी चौघेजण ।
दिंडया पताका उभारुन । करीत कीर्तन चालिले ॥१४॥
गांवींचे ब्राह्मण सकळ लोक । पाहावयासि आले कौतुक ।
मग येऊनि पुणियाच्या सम्यक । संगमीं सकळिक उतरले ॥१५॥
स्नानें करुनि सकळिकांनीं । नित्य नेम सारिले कोणी ।
मग बैसोनि तुक्याचें कीर्तनीं । सादर श्रवणीं ऐकती ॥१६॥
घ्यावया तुकयाचें दर्शन । आणिक यात्रा आली दुरोन ।
समुदाय एकवट होतां जाण । दिसतसे सैन्य उतरलें ॥१७॥
कीर्तनगजर ऐकती प्रीती । गांवींचे लोक दर्शनासि येती।
पूजेचें साहित्य नानारीतीं । भाविक आणिती तबकांत ॥१८॥
केळें नारिकेळें खर्जुर । बुका तुळसी सुमनहार ।
पुढें ठेवूनियां सत्वर । करिती नमस्कार सद्भावें ॥१९॥
मोकासी जाऊनि उपरीवरी । बाहेर विलोकोनी पाहे सत्वरी ।
म्हणे कोणाचें सैन्य दिसतें दूरी । म्हणवोनि विचारी भृत्यातें ॥१२०॥
ते म्हणती लोहगांवकरी तुका विष्णुभक्त । संगमी येऊनि कीर्तन करित ।
गांवींचे लोक मिळोनि समस्त । दर्शना जात तयाच्या ॥२१॥
ऐसा वृत्तांत ऐकोनि । दादु कोंडदेव द्रवला मने ।
म्हणे आपणही पूजा घेऊनि त्वरेनें । घ्यावें दर्शन तुकयाचें ॥२२॥
ऐसें म्हणवोनि चित्तासी । चालिला गांवीचा मोकाशी ।
तों आडवे येऊनि संन्यासी । म्हणती हें काय करिसी अधिकारिया ॥२३॥
तूं सर्वस्व आमुचा कुंबसा । हा धरिला होता भरंवसा ।
आणि त्याच्या दर्शना जातेसि कैसा । तरी आमुची आशा व्यर्थ गेली ॥२४॥
ऐसें बोलतां संन्यासी । प्रतिउत्तर देत मोकाशी ।
जनांबरोबर दर्शनासी । जाणे आम्हांसी असत्य ॥२५॥
तुकयासि भेटोनि ये अवसरी । गांवांत घेऊनि येतों सत्वरी ।
तुम्हीं तयासी जिंतिलें जरी । तरी शिक्षा बरी त्यासि लावूं ॥२६॥
अथवा त्याणें तुम्हांसि जिंतिलें जरी । तरी मर्यादा न धरीं अणुमात्र ।
स्वस्थ असों आपुलें अंतर । बळकट विचार करोनि ॥२७॥
इतुकें श्रीपादासी बोलोनि उत्तर । पूजेचें साहित्य घेतलें सत्वर ।
सवें गृहस्थ थोर थोर । तुकयासि सत्वर भेटले ॥२८॥
टाळ विणे मृदंगघोष । कीर्तनीं ओतला प्रेमरस ।
नृत्य करिती विष्णुदास । परी त्या सुखास पार नाहीं ॥२९॥
श्रीहरि चरित्र नाना लीला । गातां सद्गदित होतसे गळा ।
आनंदें अश्रु येती गळा । पाझर खळा तत्काळ ॥१३०॥
तों कौतुक वर्तलें ते अवसरीं । सादर ऐकिजे भक्त चतुरीं ।
एक नग्न दिगंबर जटाधारी । कीर्तनाभीतरी प्रगटला ॥३१॥
तेजें लखलखीत दिव्य कांती । त्यावरी चर्चिली दिव्य विभूती ।
तुक्यासि आलिंगन देवोनि प्रीतीं । घातलें क्षितीं दंडवत ॥३२॥
तुक्याप्रती बोले उत्तर । दर्शनाची आस्था फार ।
मनोरथ पुरले समग्र । इतुकें उत्तर बोलिला ॥३३॥
ऐसें म्हणवोनि तुक्यासि । निराळ मार्गे जाय तापसी ।
लोक बैसले कीर्तनासी । ते कौतुक दृष्टीसीं पाहती ॥३४॥
एकमेकासीं बोलती काय । हा तरी कैलासवासी होय ।
एक म्हणती दत्तात्रेय । परी प्रत्यया न ये सर्वथा ॥३५॥
संन्यासी होते ते समयीं । त्यांणीं पुसावें जों कांहीं ।
हें चरित्र देखोनियां तिहीं । कुंठित सर्वही ते झाले ॥३६॥
ब्रह्मरस ओतला निखळ । राहिली सकळांची तळमळ ।
म्हणती धन्य तुका वैष्णव प्रेमळ । वैकुंठपाळ साह्य यासी ॥३७॥
विठ्ठलनामें गर्जोनि प्रीतीं । मग उजळिली मंगळारती ।
ओवाळूनि रुक्मिणीपती । खिरापती वांटिल्या ॥३८॥
खर्जूर केळें आणि साखर । वांटिल्या नानाप्रकार ।
म्हणती आजि धन्य सुदिन थोर । जाहला उद्धार सकळांचा ॥३९॥
दादु कोंडदेव सन्निध येऊन । तुक्यासि विनीत बोले वचन ।
आतां नगरामाजी येऊन । सनाथ करणें मजलागीं ॥१४०॥
देखोनि तयाचें आर्त । मान्य करीत वैष्णवभक्त ।
संन्यासी मनीं चिंताक्रांत । म्हणती प्रांत बरा नाहीं ॥४१॥
तुक्याचा व्हावया अपमान । यास्तव सांगीतलें गार्‍हाणें ।
तों अधिकचि कीर्ति वाढली जाण । उपाय कोण करावा ॥४२॥
असो आतां ते अवसरी । तुक्यासि नेलें नगरांतरीं ।
हवेली थोर पाहूनि बरी । ठाव सत्वरी दीधला ॥४३॥
लोहगांवकर ब्राह्मण । मसाला करोनि आणिले जाण ।
त्यांस बहुत सन्मानें । साहित्य आणून दीधलें ॥४४॥
नगरवासी सावकार । त्यानें साहित्य केलें फार ।
तुक्याच्या पंक्तीसि दोन सहस्त्र । जेविले द्विजवर ते दिवसीं ॥४५॥
तृतिय प्रहर येतां निश्चित । मग कीर्तनासि प्रारंभ करित ।
दादु कोंडदेव संन्याशांसि म्हणत । आतां घालिजे वादार्थ तुक्यासी ॥४६॥
जो हरीस येईल दोघांतुन । त्यासि मी रासभावरी बैसवीन ।
संन्यासी म्हणती न लागतां क्षण । त्याजकारणें जिंतूं आम्ही ॥४७॥
आणिक खळ कुटिल कोणी । त्यांसी आणिलें बोलावून ।
कावळ्याचा शब्द ऐकोनि कानीं । स्वयात धांवोनी येतसे ॥४८॥
कीं सारमेय शब्द करितां जाण । भुकों लागती गांवींचे श्वान ।
कां कीं विष्णु द्रोही दशानन । त्यासि कुंभकर्ण पाठिराखा ॥४९॥
कां दुर्योधनाचे प्राणसखे । शकुनि शिशुपाळ पाठिराखे ।
तैसे संन्याशांनीं साह्य देख । पंडित वादक मेळविले ॥१५०॥
एक्याचि मतें ते समयीं । कीर्तनांत येऊनि बैसले पाहीं ।
परी द्वेष वार्ता तुक्यासि नाहीं । नमन सर्वाही करितसे ॥५१॥
वक्‍त्यांच्या संमुख जाण । श्रीपाद बैसती प्रतिष्ठेनें ।
विष्णु भक्ताच्या द्वेषें जाण । पदरींचें पुण्य वेंचिती ॥५२॥
विठ्ठलनामें गर्जोनि हाका । कीर्तनासि प्रारंभ करी तुका ।
सावध करीत सकळ लोकां । वैकुंठ नायका भजावें ॥५३॥
प्रहर घटिका पळापळ । आयुष्य भक्षितो महाकाळ ।
जैसा उंदीर सांडोनि निघतां बिळ । बोका तत्काळ भक्षी तयां ॥५४॥
कां व्रतस्थ करितां एकादशी । राताळें घातलीं शिजावयासी ।
पाकासि येतां क्षुधित यासी । देहासी काळ जपे ॥५५॥
कां असावध जाळीं असतां मीन । परी बक सन्निध करितो ध्यान ।
केव्हां गिळील न कळे जाण । आकळ विंदान काळाचें ॥५६॥
जें जें भासतें सृष्टीसी । परिणामीं नाश असे त्यासी ।
याचें निवारण व्हावयासी । तरी श्रीहरीसी शरण जावें ॥५७॥
न करितां श्रीहरींची भक्ती । तरी सर्वथा जन्म मृत्यु न चुकती ।
साधनें केली नानारीतीं । परी पुनरावृत्ती चुकेना ॥५८॥
सकाम अथवा निष्काम । वाचेसि जपतां श्रीहरीचें नाम ।
तयासि गांजूं न शकेचि यम । पुरुषोत्तम पाठिराखा ॥५९॥
अजामिळ ब्राह्मणसुत । तो वृषलींसी जाहला रत ।
तेणें पापाचें पर्वत । जोडले बहुत संसारी ॥१६०॥
त्याचा स्पर्श व्हावया निश्चिती । महातीर्थे कांपती ।
सप्त नरक तेहीं भिती । प्रायश्चितीं मोकलिला ॥६१॥
तो अकस्मात ऋषि समर्थ । तयासि भेटले अवचित ।
मग अनुताप धरोनि मनांत । तयांसि वृत्तांत सांगितला ॥६२॥
ऐकोनि म्हणती साधुजन । पुत्रावरी ममता तुझी पूर्ण ।
याचें नाम नारायण । आळवीं ठेवून निजप्रीती ॥६३॥
ऐसें सांगोनि तयासी । साधु गेले तीर्थवासी ।
अंतकाळ येतांचि देहासी । अजामिळ पुत्रासी पाचारी ॥६४॥
नारायणा जवळ ये म्हणतां । करुणा आली वैकुंठनाथा ।
दिव्य विमान पाठवूनि तत्त्वतां । मुक्‍ति सायुज्यता भोगवी ॥६५॥
शुकमिषें राघो म्हणतां होंटीं । गणिकेसी नेलें वैकुंठीं ।
नक्रें गज्रेंद करितां कष्टी । त्यासि सोडवी जगजेठी निजांगें ॥६६॥
कढयींत घातलें मंडुक सान । तळीं पेटविला कृशान ।
मग संस्कारें स्मरे कृष्ण । तेणें उदक उष्ण नव्हेची ॥६७॥
अशरीरिणी वदतसे ते वेळ । कढयींतूनि काढा मंडूकबाळ ।
उदक तापेल तत्काळ । लोक सकळ ऐकती ॥६८॥
विष्णु विमान येऊनि सत्वर । दिव्यदेही केला दर्दुर ।
वैकुंठीं ठेविला निरंतर । विश्वोद्वारें तेधवां ॥६९॥
कळिकाळ हा दुर्धर देख । तेथें श्रीहरीचें नाम तारक ।
यावीण साधन श्रेष्ठ आणिक । म्हणे तो मूर्ख नाडला ॥१७०॥
ऐसें म्हणवोनि भक्त प्रेमळ । हांसोनि गर्जतसे वेळोवेळ ।
विठ्ठलनामें घोष प्रबळ । श्रोते सकळ करिताती ॥७१॥
टाळ्या चुटक्यांच्या नादें । घोष होतसे ब्रह्मानंदे ।
विसरोनि भेदाभेद द्वंद्व । दिसे गोविंद सर्वत्र ॥७२॥
तैसा आनंद कीर्तनीं होतां । तों अद्भुत नवल वर्तली कथा ।
संन्यासी उठोनि उभयतां । तुक्यासि तत्त्वतां नमस्कारिती ॥७३॥
दादु कोंडदेव म्हणतसे त्यांस । स्वामी हें अनुचित करितां कैसें ।
नमस्कार केला तुक्यास । शब्द ब्राह्मणांस ठेविता ॥७४॥
आणि तुम्हींच कैसे पाया पडता । तरी मी शिक्षा लावीन आतां ।
खोटेपण आलें तुमच्या माथां । न्याय विचारितां आम्हांसी ॥७५॥
संन्यासी तयासि उत्तर देती । नारायणस्वरुप तुक्याची कांती ।
प्रत्यक्ष देखिली चतुर्भूज मूर्ती । म्हणवोनि प्रीतीं नमस्कारिलें ॥७६॥
मोकासीस क्रोध अंतरीं । म्हणे तुझी दुर्बुद्धि वेषधारी ।
मसाला लेहविला माझे करीं। किमर्थ निर्धारीं मज सांगा ॥७७॥
म्हणवोनि दुराग्रह मांडिला त्यानें । बैसावयासि खर आणविले दोन ।
म्हणे शिरीं पांच पाट काढोन । यांसि हिंडवणें नगरांत ॥७८॥
ऐसा प्रसंग पाहोनियां । तुकयारामें वर्जिलें तया ।
म्हणे वेष विटंबूं नये वायां । हें पंढरीराया न माने ॥७९॥
ऐसें सांगतां तुका तयासी । मग निवांत राहिला मोकासी ।
येर्‍हवीं निग्रह करितां त्यासी । वर्जावयासी कोणी नसे ॥१८०॥
येच विषयीं एक आतां । दुष्टांतीं आली आड कथा ।
दादु कोंडदेव उपाहार करितां । गेली निजकांता बाहेरी ॥८१॥
लवणशाक सन्निध होती जाण । ती आपुल्या हातें घेतली त्यानें ।
कांता विनोदें येऊन म्हणे । अनुचित करणें हें केलें ॥८२॥
माझा अधिकार असतां येथ । तरी तुम्हीं कैसा घातला हात ।
आणिकांसि सांगत राजनीत । आणि तुम्हीं विपरीत का केलें ॥८३॥
ऐकोनि कांतेचिया बोला । पाईक तात्काळ पाचारिला ।
म्हणे हात तोडून टाका वहिला । अपराध केला थोर याणें ॥८४॥
तेव्हां श्रेष्ठ ब्राह्मण येऊनि पाहे । शास्त्रयुक्‍त सांगती काय ।
आंखूड करावी आंगडयाची बाहे । तरी तोडिला होय कर जाणा ॥८५॥
त्यांची आज्ञा वंदोनि शिरीं । तैसेंच केलें जन्मवरी ।
उणें पीथ भरतां एके अवसरीं । मोलकरीण सत्वरी आणविली ॥८६॥
ते म्हणे म्यां चोरिलें नाहीं । मग जातें उपडिलें ते समयीं ।
पावशेर दाणे निघतां धांवीं । शूळावर पाहीं देतसे ॥८७॥
खालील तळी आणूनि सत्वर । म्हणे सांपडला अन्यायी चोर ।
जातें घातलें शूळावर । लोक सर्वत्र पहाती ॥८८॥
ऐसा न्याय निडर करी सदा । तरी यासि नावडे खोटा धंदा ।
परी तुकयाच्या वचनासि मर्यादा । यास्तव आपदान केली ॥८९॥
असो संत चरित्रें वर्णितां । मध्येंच लागली आड कथा ।
यास्तव उबग न मानिजे श्रोता । नावेक दृष्टांता बोलिलों ॥१९०॥
मग जयजयकार करुनी तेथ । कीर्तनीं गर्जती वैष्णव भक्त ।
आरत्या उजळोनि त्वरित । रुक्मिणीकांत ओवाळीला ॥९१॥
नृत्य करितां तये क्षणीं । विठ्ठल नामाच्या उमटती ध्वनी ।
घागरीया मंजुळ वाजती चरणीं । नाद गगनीं कोंदला ॥९२॥
तुका श्रोतयांसि विलोकूनी पाहत । तों विठ्ठलरुपचि दिसती समस्त ।
भेदा भेद मावळला तेथ । श्रीहरि सर्वत्र जगीं भासे ॥९३॥
ऐसी होतां विदेह स्थिती । ध्यानांत आणिली सगुण मूर्ती ।
साष्टांग दंडवत घातलें प्रीतीं । मग खिरापती वांटिल्या ॥९४॥
संताचें रज लागलें क्षितीं । पायधुळी वंदीत महीपतीं ।
खिरापती वाटितां सांडिली क्षिती । ते वेंचोंनि प्रीतीं सेवितसे ॥१९५॥
स्वस्ति श्रीभक्‍तलीलामृत ग्रंथ । श्रवणेंचि पुरती मनोरथ ।
प्रेमळ परिसोत संत भक्त । अडतिसावा अध्याय गोड हा ॥१९६॥अ० ३८॥ओव्या १९६॥