(भगवत्कथाप्रसंग)
कथा श्रवनचत्वरी जरि पुनःपुन्हा ये, रते
महारसिक तद्रसी, विटति ऐकता येर ते; ।
विलोकुनि विलासिनीजन पुनःपुन्हा कामुका
करी वश; नव्हे बुळा, विवश घेइना कां मुका ! ॥१०१॥
कथा सुपुरुषा तुझी वश तशी करी, राधिका
जशी तुज, जिला स्वये म्हणसि तू शरीराधिका;
तिचे न घडता, रमाह्रदयवल्लभा ! सेवन
प्रभो ! तुज जसे, तसे मतिस गेह भासे वन. ॥१०२॥
(कथा मोहिनीपेक्षा श्रेष्ठ)
कथा भुवनमोहिनी, अशि न मोहिनी होय ती;
हरो असुरधी; हिणे भुलविले किती हो ! यती; ।
नव्हे न म्हणवे; असो; जरि विमोहिला दक्षहा,
प्रिया बसविली शिरी, मुनिपथी कसा दक्ष हा ? ॥१०३॥
सुरासुरनरोरगां भुलवुनी कथा न त्यजी;
न भेद करि पंक्तिचा; अमृत पाजिती सत्य जी; ।
तिणे जरि सुधारस खरतमानसां पाजिला,
वधी अमृत घोटितां, द्रव नयेचि बापा ! जिला ॥१०४॥
अभीष्ट वरितात, जे तव कथेसि विश्वासती;
भली असुरवंचनी, श्रुत असेचि विश्वास ती; ।
कथा कशि सखी तिची? ठकवुनी हरी संचिते,
तरी अमृत दे, असे सदय, दाखवी वंचिते ॥१०५॥
(कथेची वंचना भक्तकल्याणार्थ)
करा श्रवण येवढे, अपटु लोक हांसो मला;
अहो ! जरि गिळावया प्रियकुमार गे सोमला, ।
तयासि ठकवूनि दे बहुत शर्करा माय जी,
तिला स्वशिशुवंचने अदयता शिवे काय ? जी ! ॥१०६॥
म्हणोनि बहु मोहिनीहुनि भली कथा हे तुजी,
अभीष्ट फल द्यावया नतमनोरथां हेतु जी; ।
म्हणाल जरि ’मीच त्या, विषम काय दोघीत रे ?
जसा जन सितासिताभिधनदीसदोघी तरे ॥१०७॥
अहा ! बहु विशुद्ध हे प्रभु ! तव स्वरूपाहुनी;
न भिन्नतनु त्या; भले भजति, एकता पाहुनी; ।
परंतु वदतो जनानुबव, नातळो पाप गा !
तशी न यमुना गमे, जशि गमे, निलिंपापगा ॥१०८॥
(गंगावर्णन)
न द्गिरुमहेश्वरप्रभुशिरी जिचे नांदणे,
तिच्या जळमळे तुळे न शरदिंदुचे चांदणे,
प्रजा हरिहरा अशा यदुदरी अनेका; कवी
भिऊनि म्हणतील कां जशि सुधा तशी काकवी ?॥१०९॥
(मोहिनीची यमुनेशी व गंगेची कथेशी तुलना)
तुला स्वयमुनेसवे, कुवलयद्युतिश्यामला !
म्हणाल जरि मोहिनी निजतनू, अवश्या मला; ।
तुलीन अमृतोदधिप्रभवपुंडरीकामला
कथा सुरधुनीसवे, सुजन जीत विश्रामला ॥११०॥
(कथा तुला व निरुपमा-भागवताची व गुरूची साक्ष.)
शुकोदित पुराण ज्या श्रवण सन्मुखे साग्रही,
म्हणेल ’अतुला कथा’ झणि म्हणाल, ’तो आग्रही;’ ।
न केवळ मलाचि हे निरुपमा, यशोमंडिता,
गुरुसहि गमे, पुसा खबरदा महापंडिता ॥१११॥
(भगवत्कथा मोहिनीपेक्षा श्रेष्ठ-आणखी एक कारण)
प्रभो ! तुज न मोहिनी भुलवि; मोहिला तोहि ती
त्यजी जन; नव्हे तशी, तुझी कथा मोहिती; ।
निजानुभव तू पहा; जशि महौषधी पारदा,
तुला स्थिर बळे करी, कळविले तुवा नारदा ॥११२॥
(प्रभूची स्वकथासक्ति)
सुरर्षिजवळी स्वये वदसि, ’तत्र तिष्ठामि;’ या
तुझ्याचि वचने म्हणे तुज ’कथावश’ स्वामिया !
जसा स्थिर कथेत तू, स्थिर करी तसे या मना;
स्वभक्तसुरपादया ! सफळ हे असो कामना ॥११३॥
(भगवद्गुणवर्णनाची नारदाला आवड)
सुरषि म्हणतो, ’तुझे यशचि धन्य; यो गायना
मला; कवि म्हणोत ते सुखद अन्ययोगायना;’
विमुक्तिबहुसाधने तदितरे गणीनाच तो;
सजूनि वरवल्लकी तव सभांगणी नाचतो ॥११४॥
(भगवत्कथामाहात्म्य-देवर्षि नारदाचा अनुभव)
तुझे चरित सन्मुखे श्रवण जाहले, यास्तव
प्रजापतिसुतत्व ये, करिति साधु ज्याचा स्तव; ।
स्वनीचपण मागिले, बहु दया अशी नारदा
स्मरे घडिघडि, प्रभो ! भवपयोधिच्या पारदा ! ॥११५॥
तुझे यशचि तारिते, परि न केवळा तारवे;
सहाय असिला असे, तरिच शत्रुला मारवे; ।
न भागवता भेटता, न घडतांहि सत्संगती,
न अज्ञह्रदये, तशी तव यशोरसी रंगती ॥११६॥
(नौकेचा दृष्टांत)
बुडे, बुडवि सागरी तरि, सुकर्णधाराविना; ।
सहाय नसता स्वये परतटासि ती दाविना; ।
सहाय भगवज्जना तव सुकीर्ति जेव्हा करी,
तयीच उतरी भवोदधितट जनां लौकरी ॥११७॥
(वरप्रसादयाचना)
सुसंगति सदा घडो; सुजनवाक्य कानी पडो;
कलंक मतिचा झडो; विषय सर्वथा नावडो; ।
सदंघ्रिकमळी दडो; मुरडितां हटाने अडो;
वियोग घडता रडो मन, भवच्चरित्री जडो ॥११८॥
न निश्चय कधी ढळो; कुजनविघ्नबाधा टळो;
न चित्त भजनी चळो मति सदुक्तमार्गी वळो; ।
स्वतत्त्व ह्रदया कळो; दुरभिमान सारा गळो;
पुन्हा न मन हे मेळो दुरित आत्मबोधे जळो ॥११९॥
मुखी हरि ! वसो तुझी कुशलधामनामावली,
क्षणांत पुरवील जी सकल कामना, मावली; ।
कृपा करिशि तू जगत्रयनिवास दासांवरी,
तशि प्रकट हे निजाश्रितजनां सदा सावरी ॥१२०॥
दयामृतघना ! अहो हरि ! वळा मयूराकडे;
रडे शिशु, तयासि घे कळवळोनि माता कडे; ।
असा अतिथि धार्मिकस्तुतपदा कदा ! सापडे ?
तुह्मा जड भवार्णवी उतरिता न दासा पडे ॥१२१॥
(उपसंहार-उपास्यदेवता श्रीरामांचे मांगल्य सूचक सप्रेम स्मरण.)
कारुण्यांभोद राम प्रियसखा गुरुही जो मयूरा नटाचा,
होता तापत्रयार्त त्वरित भववनी रक्षिता रानटाचा,
त्याचे साचे स्वभद्रस्मरण, मग न ते त्या कसे ये कवीस ?
केका, एका सख्याते स्मरुनि, करि अशा एकशे एकवीस ॥१२२॥
श्रीराम जयराम जयजयराम