१३१
विचारितां देहीं अविचार अंबुला ।
न साहे वो साहिला काय करुं ॥१॥
सखि सांगें गोष्टी चाल कृष्णभेटी ।
आम्ही तुम्हीं शेवटीं वैकुंठीं नांदों ॥२॥
येरि सांगे भावो जावें वो प्रवृत्ती ।
तव वरि गति येता नये ॥३॥
ज्ञानदेवो प्रवृत्ती निघालीया तत्परा ।
हरि आला सत्वरा तया भेटी ॥४॥
१३२
न गमे हा संसारु ह्मणोनि केला भ्रतारु ।
लोक अनाचारु म्हणती मज ॥१॥
चंचळ जालिये म्हणतील मज । कवणा सांगूं ।
जिवीचें गूज ॥२॥
बापरखुमादेविवरा विठ्ठलावांचुनि नेणें ।
सतत राहणें याचे पायीं ॥३॥
१३३
अद्वैत अंबुला परणिला देखा । दुसरा विचार सांडिला ऐका ॥१॥
सांडिला पै घराचारु । दुसरा विचारु नाहीं केला ॥२॥
बापरखुमादेविवरु विठ्ठलेंसी घराचार ।
ठकला व्यवहार बाईयांनो ॥३॥
१३४
अंबुला माहेरीं भोगी धणीवरी ।
मग तया श्रीहरि सांगों गूज ॥१॥
माझें सुख मीच भोगीन ।
क्षेमेंसि निगेन अंगोअंगीं ॥२॥
सांडुनि कुळाचार जालिये निर्लज्ज ।
तुम्ही काय मज शिकवाल ॥३॥
रखुमादेविवरु विठ्ठल मातापिता ।
मी त्याची दुहिता सर्वांगुणीं ॥४॥
१३५
जियेचा अंबुला रुसुनि जाये ।
तयेचें जीवित्व जळोगे माये ॥१॥
आम्हीं रुसों नेणों आम्ही रुसो नेणों ।
अंबुलीया रुसों नेदुगे बाई ॥२॥
ज्याच्यानि अंगें जोडला हा ठावो ।
रखुमादेविवरु नाहो बुझाविला ॥३॥
१३६
अष्टभावें भोगिताम न पुरे धरणी ।
देह उगाणी केली देखा ॥१॥
अंबुला निघाला अंबुल्या गांवा ।
मी वो तया सवा जातु असें ॥
रखुमादेविवरु लागलासे चोरु ।
मार्ग बुडविला घराचारु ॥३॥
१३७
दुरकु अंबुला केलागे बाई ।
ब्रह्मादिकां तो न पडे ठाई ॥१॥
हालों नये चालों नये ।
सैरावरा कांही बोलों नये ॥२॥
अंबुला केला धावे जरि मन ।
बुडती बेताळीस जाती नाक कान ॥३॥
मागील केलें तें अवघें वावो ।
बापरखुमादेविवरु विठ्ठल नाहो ॥४॥
१३८
सुची अंबुला ज्ञान घराचारु ।
भक्ति ये साकारु आवडली ॥१॥
काय सांगु माये निर्गुण अंबुला ।
शून्यीं मिळाला नाहीं ठाई ॥२॥
रखुमादेविवरु साकार अंबुला ।
मज पूर्ण बाईयांनो ॥३॥
१३९
अंबुला विकून घेतली वस्तु ।
घराचार समस्तु बुडविला ॥१॥
उठोनि गेलिये अज्ञान म्हणाल ।
म्यां तंव कैवल्य जोडियेलें ॥२॥
अंबुला सांडूनि परावा केला ।
संसार सांडिला काय सांगों ॥३॥
रखुमादेविवरें मज पर्णुनि नेलें ।
सुखचि दिधलें काय सांगों ॥४॥
१४०
सगुण अंबुला निर्गुण पैं झाला ।
घराचार समस्त बुडविला ॥१॥
आशा हे सासु असतां बुडविली ।
शांति माऊली भेटों आली ॥२॥
रखुमादेविवर विठ्ठलेंसि चाड ।
अद्वैतेंसि माळ घेऊनि ठेलें ॥३॥
१४१
अंबुला होता तो लेंकरु जाला ।
घराचार बुडाला बाईंयांनो ॥१॥
झणी अकुळी म्हणाल उणें ।
तुम्ही जाणते जाणा परमार्थ खुणें ॥२॥
रखुमादेविवरें विठ्ठलें भोगिलिये ।
लंपट जाहालिये सहजानंदीं ॥३॥
१४२
स्वरुपाचेनि भानें बिंब हें ग्रासिलें ।
परि खुण न बोले काय करुं ॥
रुपाचा दर्पण रुपेंविण पाहिला ॥
द्रष्टाहि निमाला नवल कायी ॥१॥
जिकडे जाय तिकडे दर्शन सांगाती ॥
उदो ना अस्तु हे नाहीं द्वैतस्थिति ॥२॥
पूर्वबिंब शून्य हे शब्दचि निमाले ॥
अनाम्याचे नि भले होतें सुखें ॥
त्यासी रुप नांव ठाव संकल्पे आणिला ।
अरुपाच्या बोला नाम ठेला ॥३॥
बापरखुमादेविवरु विठ्ठलुचि एक ॥
भोगी समसुख ऐक्यपणें ॥
अदृश्य अंबुला जागताम निविजे ॥
परि सेज स्वभावीं दुजें नाहीं रया ॥४॥
१४३
सुखाचा निधि सुखसागर जोडला ।
म्हणौनि काळा दादुला मज पाचारिगे माये ॥१॥
प्रेम नव्हाळी मज झाली दिवाळी ।
काळे वनमाळी आले घरागे माये ॥२॥
बापरखुमादेविवरु पुरोनि उरला ।
सबाह्यजु भरला माझे ह्रदयीगे माये ॥३॥
१४४
वर्हाड न होतां होतें खेळेमेळे ।
लग्न लागलें कवणें दृष्ट वेळे ॥
तेथुनि अंबुला चालवितो मातें ।
कैसेनि येथें निस्तरावें ॥१॥
मौनेंचि घरवात करावियाची ।
चाड नाहीं मज या जिवाचीगे माये ॥२॥
आया बायांनो ऐका वो न्यावो ।
येकांतीं सदा वसताहे नाहो ।
अंगभोग नाहीं ऐसा दुरावो ।
गुरुवार होतसे हाचि नवलावो ॥३॥
एखादे वेळे मजचि मरितोसी ।
लाजा मी सांगो कोण्हापासी ॥
राग आलिया आवघेया ग्रासी ।
ऐसी अति प्रीति आम्हां दोघांसी ॥४॥
म्हातारा आमुला काय माये ।
रुप ना वर्ण हात ना पाये ॥
तरुणि आपुलें मी रुप न साहे ।
क्षणभरि या वेगळी न राहे ॥५॥
पिसुणा देखतां बुझाविलें माये ।
बुझवणी माझी शब्द न साहे ॥
बापरखुमादेविवरु विठ्ठल पाहे ।
पाहाते पाहाणें जालेंगे माये ॥६॥
१४५
द्वैताद्वैत विरहित गौळणी ॥
अमृत दुडिया भारोनियां सांजवनींगे माये ॥
अभिन्नव करुनि श्रृंगारु माथाम गोरसाचा भारु ।
अजि निघाल्या विकरा करुं मथुरे हाटा ॥
प्रेम उचंबळलें चित्तीं हांसे चाले हंसगति ।
पुढें सखिया खेळती जिवीं जिवलगा ॥
दृष्टीं फ़िटला संदेहो लागे कांबळीचा सोवो ।
तंव माझरी कृष्णदेवो स्वरुपीं दिसे ॥१॥
नवलावगे नवलावगे देखियेला ॥२॥
दृष्टीं देखिला लोचनीं लाजिलीये विरोनि ।
मागति खुंटलिसे मनीं पांगुळलें ॥
सरलें नेत्रांचे देखणे श्रुतिश्रवण ऐकणें ।
चित्त चोरियलें कान्होनें चैतन्यींवो ॥
निमिषें खुणाविलें सहजें तव घडलें सहज ।
बिंबीं बिंबतसे निज हे जीव हाचि जाला ॥
आतां नाहीं मज जरी हा तंव बाहेरु भीतरी ।
अवघीं अंतरलीं दुरी गेलें मनुष्यपण ॥३॥
याचिये वो भेटी पडीली संसारासी तुटी ।
शब्द मावळला गोष्टी तो मी काय सांगों ॥
ऐसा कैसा हा दानी करुं नेदितां बोहणी ।
सुखासाठीं सांवजणी केलें रुपातीत ॥
आजि करुनी विकरा रिघु नुपुरे जाव्या घरां ।
नुरे कल्पनेसी थारा । सरले लिंग देह ॥
मी तंव वेंधलिये यासी सवेंचि जालिये
तत्वमसि गुज लपवावें मानसीं तुम्ही सखीयांनो ॥४॥
याचिया लागल्या अभ्यासें गेलें मीपणाचें पिसें ।
केलें आपलिया ऐसें इंद्रियासहित ॥
पूर्ण चैतन्य भोगीलें हें तंव दुजें निमालें ।
देहीं अखंडित ठेलें होतें जैसें तैसें ॥
आलिंगुनिया अंतरीं रिगु नुपुरे बाहेरी ।
निर्विकाराच्या शेजारी प्रेम दुणावत ॥
बापरखुमादेविवरु विठ्ठलेसी भेटी ।
आजि संसारा संसटी घेऊनि गेला ॥५॥
१४६
कासयाची चाड मज नाहीं वो साजणी ।
एकल्या निर्गुणीं वेधियेलें वो माये ॥१॥
पवन वेगाचिनि अंतरले तुम्हासी ।
आतां मागुती वो कैसी परतेन वो माये ॥२॥
ध्यान धारणा तनु मनु करणें ।
ठेवियेलें ठेवणें गोपाळ चरणीं वो माये ॥३॥
ऐसे भुलवणीं भुलविलें नयनीं ।
रखुमादेविवरें चिंतनीं वो माये ॥४॥
१४७
अष्टदळ पाहे पद्म नेत्र दाहे ।
सोहं मंत्र कोहं ठाकी दुरी ॥१॥
आडवीं आडव पारुचा बरब ।
सखिये तो राव रामराणा ॥२॥
उपरती साधि प्रपंची अवघी ।
गुणें गुण उद्वोधी शेजे सये ॥३॥
ज्ञानदेवी लपे विज्ञान हारपे ।
कायम मापें न बाधिती ॥४॥
१४८
सम्यक करी शांति बैसे एके पातीं ।
क्षेमेसि निवृत्ति वाड करी ॥१॥
ऐसा हा उपदेश सखी सांगे जीवास ।
झणी कासावीस होसी बाई ॥२॥
सज्ञानी विज्ञान त्रिज्ञानीं नारायण ।
अन्ययीं शोधून पाहे लक्षीं ॥३॥
ज्ञानदेवीं शिवा उन्मनि रिघावा ।
हरीचा विसावा सर्वांघटीं ॥४॥
१४९
येरी म्हणे भेद सृष्टी दाविती शब्द ।
तत्त्वीं तत्त्व बोध कोठें गेले ॥१॥
सखी म्हणे बाई आकाराची सोय ।
तुज मज काय इयें देहीं ॥२॥
चपळता सांगो उष्णता घोटी ।
घोटुनियां होणें समब्रह्मीं ॥३॥
ज्ञानदेवीं तट भाग्य जैं उत्कट ।
तैं हें वाक्पट पडती दृष्टी ॥४॥
१५०
सखी सांगे सार शाति क्षमा दया ।
प्रपंच विलया बरळ पोशी ॥१॥
सखी म्हणे एका दुजी म्हणे अन का ।
अनेक सिंम्यका गुरुगम्य ॥२॥
सावध निबंध आध्याचा उकला ।
रसनेचा पालव रसना तोयें ॥३॥
ज्ञानदेव सांगे रखुमादेवी जप ।
अगम्य संकल्प एक दिसे ॥४॥